"Казан арты" музее

“Татарстан яшьләре” газетасының 4 нче июль санында “Язылмыйча калган китап герое” дигән язмам чыккач, Рәхимҗан ага Галимҗанов телефоннан чылтыратты:

–Сеңлем, газетаны кулга алуга мәкаләңне укып чыктым. Рәхмәт, бер сүземне дә төшереп калдырмагансың, – диде ул. – Тагы бернәрсә бар әле, Халидә. Рәхмәтем өчен борчылам. Әйттемме мин аны, әллә юкмы — хәтерләмим. Бигрәк тә хатыным урын өстендә ятып авырый башлагач, көн дә шул хакта уйланам.

–Рәхмәтең кемгә әйтелми калды соң, Рәхимҗан абый? – дип сорадым.

– Бер ханымга. Балтачныкы иде ул. Вакыйга болайрак булды. Минем маршрут автобусы шоферы булып эшләгән вакыт. Туган авылымнан хәбәр килде: әнигә инсульт булган. Эшемне тәмамлауга туры авылга кайтып киттем. Әнигә беренче ярдәм күрсәтергә авыл фельдшеры килгән, кирәкле уколларын ясаган һәм миңа: “Менә шушы укол кирәк. Ул булса, әниегез исән калачак”, – дип, уколның исеме язылган кәгазьне сузды. Мин тизрәк район аптекасына бардым, укол юк. Шуннан, миндә шундыйрак проблема дип, директорыма әйттем. Ул больница табиблары белән таныш кеше. Алардан сорагач, уколның анда да юклыгы билгеле булды. Кая барырга, каян табарга? Минут саен шул сорау баш миен кайнатты. Минем Арча-Чепья-Казан маршруты белән халыкны да йөртәсем бар, уколны да каяндыр табарга кирәк. Күрә торып, әнине дә җибәрәсе килми бит. Казанга баргач, буш вакытымда шәһәр аптекаларын да йөреп чыктым. Бер җирдә юк. Нишләргә? Әнине район больницасына салган идек инде. Автобусым янына авылларга кайтучылар җыелган — мин аптекалар буйлап йөргәндә расписаниене дә онытып җибәргәнмен. Уйга батып автобусыма кереп утырдым. Кондуктор янына бер ханым кереп урнашкан. Арчага кадәр бик борчылып кайттым инде. Районга кайтучылар автобустан төшкәч, Чепьяга кадәр кайтучылар белән больницага туктадык. Мин тиз генә әни янына кереп чыктым. Күңел төшенкелеге йөзгә чыккан булгандыр инде, автобуска утыргач, теге ханым миннән сорап куйды:

–Сезнең берәр борчуыгыз бармы әллә? Йөзегезнең нуры качкан, нишләдегез, авырыйсызмы әллә?

–Юк. Әни авырый. Аңа бер укол кирәк, шуны таба алмыйбыз, – дидем һәм әни белән булган хәлне сөйләп бирдем.

–Нинди укол кирәк соң сезгә? Исеме ничек? – дип сорады ханым.

Мин уколның исеме язылган кәгазьне күрсәттем.

–Карагыз әле, миндә бар бит бу. Ләкин моның өчен безгә Балтачка кайтырга кирәк, – ди теге ханым.

Бу сүзләрне ишеткәч, шатлыктан күкләргә очкан күк булдым. Ник кайтмаска, кайтабыз, уколны табып кына бирегез! Балтачка тиз арада кайттык. Ул, мин Чепьядан әйләнеп килгәнче, уколны әзерләп куячагын әйтте, мин халыкны тиешле авылларына таратып кабат Балтачка килгәндә, теге ханым уколны тартмага тутырып, каршыга чыгып баскан иде инде. Шатлыгымнан нишләргә дә белмәдем. Менә шул вакытта сөенечемнән аңа рәхмәтемне әйтергә онытып җибәрмәдем микән дип борчылам. Уколны алып кайтып бирдем. Авыл фельдшеры шул уколны тиешле сәгатендә кадап, әни өч айда аякка басты. Шуннан соң ул унсигез ел яшәде. Теге ханымның яхшылыгын гомер онытасым юк. Күпмедер вакыттан соң ул вакыйга онытылды. Яшь вакытта уйлап бетермисең бит, карчыгым авырый башлагач, уколны табып биргән ханым искә төште. Гел шул турыда уйланам. Рәхмәтемне әйткән булсам, бик яхшы, ә инде әйтелми калган булса, мин аннан гафу үтенәм. Ул ханым исән булса, аңа бары яхшылыклар гына телим, ә бу дөньядан китеп барган булса, урыны оҗмахта булсын иде дип Аллаһы Тәгаләдән сорыйм.

–Әйткәнсеңдер, Рәхимҗан абый. Сөенечеңнән онытып кына җибәргәнсеңдер, – дидем мин дә аны бераз юатып.

–Алай булса, бик яхшы булыр иде, – диде телефонның теге очындагы абзый.

Менә, җәмәгать, кеше күңелендә әллә ниләр бар. Яхшылык җирдә ятмый диләр. Рәхимҗан аганың әнисенең гомерен саклап калуга үзеннән өлеш керткән, кеше хәленә керә белә торган Балтач хатыны үзе дә башкалардан яхшылык кына күреп яшәгәндер дип уйлыйм.

Халидә Габидуллина,

Арча районы, Гөберчәк авылы.

– Үз вакытында “Колхозның уңган кызы” исеменә лаек булган кеше мин, – дип сүз башлады Җүәйрә апа. –1937 нче елда Гөберчәк авылында Галимулла һәм Мәрфуга гаиләсендә туганмын.Без өч кыз үстек: Фирдәүсә, мин, Хөмәйрә. Әтиебез Бөек Ватан сугышына китеп һәлак булды. Ятимлек ачысын күреп, әниебезгә терәк булып, эшләп үстек, ул вакытның бөтен авырлыгын үз җилкәбездә кичердек.

Җүәйрә апа Сикертән мәктәбендә җиде класс белем ала һәм колхозда эшкә кала. Яшь кыз яшьтәшләре белән эшли дә, кичләрен су буенда күңелле кичәләрдә катнаша. Ул тавык фермасында эшли. Минсәгыйрә Минсафина белән тавыклар тәрбияләп, планнарны арттырып үтиләр. Колхозда куяннар фермасын бетергәч, анда эшләгән Тәнзилә апа Әминова белән дә бергә эшләргә туры килә аңа. Тырыш кызның хезмәте үз нәтиҗәсен озак көттерми, Тәнзилә апа белән Җүәйрә апаны бүләклиләр. Хәтта кызның уңганлыгын, тырышлыгын исәпкә алып, коммунистлар партиясенә дә кабул итәләр. “Бик актив идем, бер генә кушкан эштән дә йөз чөермәдем, барысына да җитешергә тырыштым. Җыелышларда колхоз рәисе Габделбәр Фәйзрахманов мине гел мактый иде: “Эзеннән китте бу кыз, бик тырыш, уңган”, — ди. Әнисе Мәрфуга апа бик җитез хатын булган.

Элек һәр авылда колхоз радиолары булган. Колхозда нинди яңалык бар, кемнәр эшкә чыкмаган, ә кемнәр тырышып хезмәт куйган – һәрбер эшкә анализ ясап, сөйли торган булганнар һәм концерт номерлары да яңгыратканнар. Шулвакытта Җүәйрә апаны гел мактап, аны башкаларга үрнәк итеп куйганнар. Җитәкчеләрнең мондый юл белән эшләве үзенә күрә кемнәр өчендер стимул булып торса, кайберәүләргә бераз шелтә дәэләккән. Җүәйрә апа Гөберчәк авылы егете Хәсбиуллага кияүгә чыга, дөньяга өч бала китереп, аларны тәрбияләп, укытып, олы тормышка чыгаралар. Әтисе Бөек Ватан сугышында һәлак булып, ятим үскән Хәсбиулла бик тырыш, тыныч холыклы кеше була. “Акыл иясе иде ул. Кулыннан бар эш тә килә иде. Кечкенәдән эшкә өйрәнеп үскән ул. Өй салганда тәрәзәләр, аның йөзлекләрен, түшәм-сайгакларны үзе ясады. Өйнең һәр почмагында аның кул җылысы саклана.Кулына нәрсә тотса да, нәтиҗәсе гел күз алдында булды. 26 ел кайнана белән бергә яшәдек”, – дип сөйли әңгәмәдәшем.

Тавык фермасы бетерелгәч, Җүәйрә апа бозаулар карарга керә. Аларның төрлеләрен караган ул. Фәрзәнә, Рузия, Газизә, Нурания апалар белән бергә эшли. Өлкәннәрдән тәҗрибә ала. “Кышын фермаларда суык булыр иде. Бозаулар кечкенә, сөт эчә торганнары да җитәрлек. Шул вакытларда Фәрзәнә яннарына кереп, бозауларны йөгертә торган иде. Туңмасыннар, хәрәкәтләнсеннәр диеп шулай эшли иде ул. Бозауларыбыз да аның сүзен тыңлап, уйнап чабарлар иде. Әз генә кәефләре китсә, табиб Закир абый Хәкимҗанов һәрвакыт янда булды, кирәкле уколларын ясап, даруларын бирә торган иде. Эшләгәндә авыр булса да түздек, күңелле вакытлары да бар иде инде аның. Ирем белән илле ел бергә яшәдек. Байлык артыннан кумадык, булганына шөкер итеп, риза була белеп яшәдек. Балаларыбыз да өй тирәсендә, абзардагы малларны карап, бакча эшләрендә булышып, эшләп үстеләр. Һәркайсы үз гаиләсе, балалары белән. Өйдә улым Илгиз белән яшим. Аның да кулыннан килмәгән эше юк. Бер тик тормый, гел хәрәкәттә. Эштән кайткач, агач эше белән мавыга, бакчадагы эшләрне дә ярата. Кызларым гел кайтып, хәлне белеп торалар”, – дип искә алды һәркайсын Җүәйрә апа.

Җүәйрә апа белән моңарчы да очрашканым бар иде. Ул вакытта миңа үзе язган шигырьләрен биргән иде. Мин кызыксынып, аның язганнарын баскан җирдән укып чыгып, сораган идем: “Син боларны ничек язасың?”

– Кайвакытта уйларга бирелеп утырам, борчулар да килмәде түгел. Менә шундый вакытта күңелемдә шигырь юллары йөгереп уза. Аларны тиз генә кәгазь битенә төшермәсәң, онытылып та китәләр. Бервакыт йокларга яттым. Берни турында да уйламадым, борчылмадым, ә шулай да күңелемдә үзеннән-үзе сүз тезмәләре йөгерә башлады. Торып языйм дисәм, шул арада онытылып та китте. Әллә төш күрдемме икән дип тә уйлап куйдым. Юк, күзләрем бит ачык. Кире урыныма ятыйм әле, бәлки яңадан килерләр, язармын дип уйладым. Нишләптер кире килмәделәр. Сөйләшкәндә рифма белән сөйләшә торган идем. Аның ничек шулай әйтелгәнен аңлата да алмыйм. Аллаһы тәгаләнең кодрәтедер инде ул.

Җүәйрә апаның кызы Ленария белән ун ел буе бергә укыдык. Әтисе шикелле тыныч холыклы, сабыр, тырыш кыз ул. Бүгенге көндә Казан шәһәрендә гаиләсе белән яши. Мин аннан да әнисе турында сораштым, чөнки Җүәйрә апа үзе турында бик әйтеп бетерәсе килмиме, әллә инде читенсенә, әллә мактану булыр дип ояла, белмим, артыгын сөйләми. Шуңа күрә геройларымның балаларына мөрәҗәгать итәм. Ленария сөйли: “Әни вакыты белән кистереп кенә әйтеп куя, аптырап каласың. Бу сүзләрне әни әйттеме икән дип. Чөнки ул аз сүзле кеше. Әбиебез бик кырыс кешеиде. Әни аның белән уртак телне таба белде. Аз сүзлелеге, бәлки, бәхәсләрдән саклап калгандыр. Сабырлыгы да күзгә ташлана. Аннары тавык фермасында эшләгәндә әни янына бара идек. Анда усал әтәчләр күп иде, алар безне чукыйлар, без чыркылдашабыз, әни шулвакытта җайлап кына әтәчләрне куып җибәрә, ә без урамга чыгып йөгерәбез. Һәрнәрсәнең җаен белеп, ипләп кенә эшләргә яратты ул. Әти дә акрын, аз сүзле, ипле кеше иде. Безгә бер кычкырып та эндәшми иде ул”.

Халидә Габидуллина,

М.Мәһдиев музее җитәкчесе

Яшьләребезне китап укымый, интернет дөньясына  чумганнар дияргә яратабыз. Монда хаклык та бар билгеле. Ләкин яшьләрнең барысын да бер калыпка салырга ярамый. Мисалга юристлык һөнәренә укучы Гөлүсә Рәүпованы китерер идем. Ул кечкенәдән Мөхәммәт Мәһдиевнең иҗатына гашыйк булып, аның һәр әсәрен укып чыккан. Бүгенге көндә дә аның иҗатына кагылышлы мәгълүматлар белән кызыксына. Язучы турында күбрәк белү максатыннан ул үзенең кыз туганы белән М.Мәһдиев музеена килде. Кызлар экспозиция белән якыннан танышкач, үзләрен тагын да бәхетле итеп санауларын әйттеләр, уй-фикерләрен музейның истәлек китабына да яздылар.

Габдулла Тукай исемендәге Арча педагогика көллиятенең 1 курс студентлары музеебызда булып киттеләр. Эчтәлекле экскурсия тыңлап фикер алыштылар, үзләренә файдалы мәгълүмат алдылар.

14 сентябрьдә Россиянең төрле төбәкләреннән килеп  “Татар кызы–2019 “ бәйгесендә катнанашучы кызлар  музеебызның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә булдылар. Районыбызда туып-үскән язучыларыбыз, сәнгать эшлеклеләре турында белүләре, татар телендә әйбәт сөйләшүләре, үзара җылы мөнәсәбәтләре, зәвыклы милли киемнәре белән алар бездә онытылмаслык  истәлекләр  калдырдылар.

          “Казан арты” тарих-этнография музее

директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

«Татар кызы — 2019» бәйгесенең ярымфиналында катнашучы, Россиянең төрле төбәкләреннән килгән чибәр кызлары «Музей йорт»та кунакта булдылар.

Орнашбаш авылында туып-үскән, бүгенге көндә Чаллы шәһәре янындагы  Күзкәй авылында яшәп иҗат итүче Флера Мәрданова яңа чыккан “Әкиятләр” китабын музеебызның әдәбият һәм сәнгать бүлегенә тапшырды. Төрле тәрбияви темаларга язылган әкиятләргә төсле рәсемнәр ясалып, матур итеп бизәлеп чыгарылган бу китап һәр баланы кызыктырырлык. Аны кулына алган һәр бала ахырынача укып чыкмыйча түзә алмас.

Якташыбыз Флера Мәрданова Түбән Мәтәскә мәктәбендә укучылар белән очрашып “Әкиятләр” китабын һәр балага бүләк итте. Укучыларның шатлыгын күреп, язучы буларак ул бик сөенде, татар телебезне сакларга һәм баета барырга кирәклеген төшендерергә тырышты.

“Казан арты” тарих-этнография музее

директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Музеебызның әдәбият һәм сәнгать бүлегенә килүчеләр язучы, тәрҗемәче  Гәүһәр Хәсәнованың юбилее уңаеннан, тормыш юлы һәм иҗатына багышлап оештырылган күргәзмәсен яратып карыйлар. Аның әтисенең иҗатын барлап чыгарган һәм үзе тәрҗемә иткән әсәрләре тупланган китапларын, фотолар, газета-журналларда чыккан мәкаләләрне кызыксынып өйрәнәләр.

#ДОБРЫЙТАТАРСТАН #МӘРХӘМӘТЛЕТАТАРСТАН

   Туган җир, Туган як — безнең өчен иң якын, иң кадерле. Аның чисталыгын саклау һәркемнең изге бурычы. Музей хезмәткәрләре “Осенняя неделя добра” акциясе уңаеннан музей территориясен җыештыру оештырды. Анда һәркем теләп катнашты.