Страшные годы репрессий

В историко-этнографическом музее «Казан арты» состоялось мероприятие, посвященное Дню памяти жертв политических репрессий. Гостями музея стали студенты Арского гуманитарно-технического техникума.

Заведующая музеем М.Магдеева Габидуллина Х.К. рассказала о репрессированных  из д. Губурчак, об отце народного писателя М.Магдеева; заместитель директора Гарипов Ш.З. познакомил с жизнью писателя М.Галяу, уроженца д. Ташкичу,  ставшего невинной жертвой репрессий.

 

 

 

“Минем нинди гаебем бар?”

Мөхәммәт Мәһдиевнең әтисе Сөнгатулла Бәдретдин улы репрессия корбаны булуын яхшы беләбез. Әтисенең ачы язмышы әсәрләрендә ачык сурәтләнеп, гаиләсенең нинди газап-авырлыклар аша үтүләрен күз алдына китерәбез. Ләкин авылыбызда мондый корбаннар берәү генә булмаган. 1937 елның 16 ноябрендә кулга алынып, атып үтерелгән Мәхмүт Әхмәдиев, 1937 елның 19 декабрендә төрмәгә утыртылып, 1938 елның 5 январенда атып үтерелгән Сөнгатулла Мәһдиев, ак финнарга әсирлеккә төшкәне өчен 1940 елның 22 августында кулга алынган Шамил Нурисламовлар… Алар арасында Гыйндулла Габидуллин да бар. Бу кешеләр – аңлы, белемле, киләчәккә карап фикер һәм эш йөртүче авылдашларыбыз.

Габидуллин Гыйндулла Габидулла улы 1908 елда Арча районы, Гөберчәк авылында алты балалы ярлы крестьян гаиләсендә дөньяга килә. 9 яшендә Сөнгатулла муллага укырга йөри. Бертуганнары белем ала алмаган вакытта, Гыйндулла укырга-язарга өйрәнә, дин сабакларын үзләштерә. Егет булып өлгерә. Туры сүзле, намуслы Гыйндулла авыл кызы Миңнебәдәргә өйләнә. Колхозда гел җитәкче урында: ферма, яшелчә, алмагач бакчалары мөдире булып эшли.

Урман буенда сыер һәм җәнлекләр фермасы урнаша. Гыйндулла шунда ферма мөдире булып эшли. Язгы якта малларга ашатырга бетә. Сыерлар күтәрәмгә кала, аларны бау белән күтәртеп савалар. Төнге көтүгә чыгара башлагач, маллар бераз хәлләнәләр. Гыйндулла ул вакытта да өенә кайтмыйча, фермада маллар янында кала. Аннан соңгы елларда колхоз амбарында ашлык киптерү агрегатында эшли.

Аның намус белән тырышып эшләгәне, күрсәткечләре югары булу, авыл халкын яклап, аларга уңайлыклар тудыру хакындагы фикерләре кайберәүләрнең ачуын, көнчесен китерә. Аны, партиягә каршы чыга дип, эзәрлекли башлыйлар, гел йортына кереп тентүләр, сорау алулар үткәрәләр. Бу түбәнсетүләргә түзә алмагач, ул гаиләсен алып, Казанка авылындагы туганына барып, качып та яшәп карый. Ул вакытта урманчы хезмәтен башкара. Бервакыт балалары Ленин, Сталин портретларын алып, сызгалап уйныйлар. Нәкъ шул мизгелдә кабат НКВДның тентүчеләре өйгә килеп керә. Балалардан: “Кем сезгә бу сурәтләргә сызгаларга кушты?” – дип сорыйлар. Зирәк акыл белән Гыйндулланың олы кызы : “Без үзебез буйыйбыз”, – дип җавап кайтара. НКВДчылар Гыйндуллага бәйләнерлек әйбер тапмагач, йорттан чыгып китәләр. Миңнебәдәрнең абыйсы Әмин, биш кешелек гаилә гел кеше өстендә яши алмаячагын аңлап, аларны кире авылга алып кайта. Ничек кенә булмасын, кайберәүләрнең саруын кайнаткан, алдынгы карашлы, үз фикерле, тырыш Гыйндулланы ялган шаһитләр табып, ниндидер документларга кул куйдырып, “халык дошманы” тамгасы белән 1941 елның 17 апрелендә төрмәгә утырталар. Аның берсеннән-берсе кечкенә өч сабые, җиләктәй хатыны кала. Гыйндулла үзенең нинди гаеп белән төрмәгә утыртылуын аңламый да. Ә авылда аның хезмәтеннән, тормышыннан көнләшүчеләр җитәрлек. Бу көнләшү Гыйндулланың әтисе чорыннан ук башланган һәм нәселдән үч алу теләге белән янганнар аны нәкъ менә Гыйндулладан алганнар. Әлеге вакыйганың тарихы байтак тирәннән башлана. Ләкин бу турыда язуның мәгънәсен тапмыйм, чөнки Мөхәммәт Мәһдиев язганча, әти-бабаларының үчле гомер кичерүләренә бүген авылда яшәүче нәсел дәвамчылары гаепле түгел. Бәлки алар бу тарихны белми дә торганнардыр…

Гыйндулла Габидуллин Казанның Вахитов төрмәсендә алты ел утыра. Төрмәдә ул ашханәгә ашамлыклар ташый. Хатыны Миңнебәдәр мөмкинлеге булганда аның янына килә, хәлен белә. Алты елдан соң Гыйндулла авылга кайта һәм колхозда эшләвен дәвам итә, тагын ике баласы туа. Заяга узган алты ел эчендә ниләр генә күрмәгәндер, ләкин бу турыда ул берни сөйләргә яратмый. Гыйндулланың йөрәген тырнап торган “халык дошманы” тамгасыннан арынасы килә. Ул үзенең тормыш һәм хезмәт юлын язып, Мәскәүгә хат юллый. “Мин ни өчен алты ел гомеремне төрмәдә үткәреп, балаларымны, хатынымны тормышның авыр чагында ялгыз калдырдым?” – дигән сорауга җавап сорый. Күрәсең, Мәскәүдә дә аңсызлар утырмый, Гыйндулла Габидуллин турында төгәл һәм дөрес мәгълүмат туплап, 1962 елның 21 февралендә РСФСРның суды аны аклый. Бу турыда хәбәр килгәч, балаларына пенсия билгеләнә, Гыйндулланың алты еллык газабын хезмәт стажына кертергә дигән приказ чыга һәм шулай эшләнә дә.

Гыйндулла Казаклар авылы башында урнашкан яшелчәлек бригадиры булып эшли. Яшелчәләр әйбәт үссен өчен ул каникул чорында укучы балаларны да эшкә җәлеп итә. Алар инештән көянтә-чиләк белән су ташыйлар. Кәбестә, кыяр, кишер ишелеп уңа. Югары уңыш алуга ирешкән Гыйндулла алма бакчасының эшен дә башлап җибәрә. Кура җиләге, карлыган да ишле булып, уңышы елдан-ел арта гына бара. Анда да балалар җәйге каникулда чүп үләне җыялар, су сибәләр. Гыйндулла Габидуллин авырган малларны да дәвалый. Нинди генә эшкә тотынса да, ул намус белән башкара, башкаларга үрнәк алырлык итеп эшли.

Бертуганы өчен колхоз хисабына йорт салдыруга да ирешкән кеше ул. Абыйсы Һадиулланың гаиләсе 1950 еллар башында читкә чыгып китә. Ләкин кире әйләнеп кайтканда аларның алты почмаклы йортына колхоз рөхсәтсез корчаңгы сарыклар керткән була. Гаилә тору урынсыз кала. Берничә ел ферма өендә яшәргә мәҗбүр булган гаилә бары 1961 елда гына Гыйндулланың тырышлыгы нәтиҗәсендә яңа төзелгән йортка керә.

Кыю йөрәкле, үз сүзен өзеп әйтә белүче, репрессия корбаны булган авылдашыбызның балалары үсеп, белем алып, эшкә урнашалар, гаилә коралар, балалар үстерәләр. Гыйндулла 1978 елның 2 июнендә, каты авырудан соң вафат була. Төзегән йорты, утырткан алмагачлары бүген дә аны сагынып, моңсуланып утыралар сыман.

Бирелмичә калган исем

Бөек Ватан сугышына үзе эшләгән трактор белән фронтка киткән авылдашыбыз Галимҗан ага Закировның тормыш юлы бик тә үзенчәлекле. Аның әти-әнисе тырыш кешеләр булган, малларны күп асраганнар, атлар үрчеткәннәр, үзләренең кибетләре булып, сәүдәгәрлек эше белән шөгыльләнгәннәр. Акыллы, тырыш булулары өстенә чисталык, пөхтәлекне яраткан нәсел кешеләре авылда башка гаиләләрдән аерылып торган. Закирның хатыны Минсафа – халык медицинасының бар үзенчәлекләрен үзләштереп, тирә-якта дәвалаучы буларак дан тоткан кеше. Ул бик кыю йөрәкле, максатчан булып, бернинди тормыш мәшәкатьләре каршында югалып калмый, тиз арада чыгу юлын табучы хатын булган. Аның характеры улы Галимҗанга да күчкән. 1911 елда дөньяга килгән малай авыл мәдрәсәсендә гарәп шрифты белән укырга-язарга өйрәнсә, Гөберчәк мәктәбендә башка фәннәрне яхшы үзләштерә. 18 яшендә Галимҗан Биектау районы Чабакси авылында яңа ачылган тракторчылар әзерләү училищесына укырга керә. Аны тәмамлагач, Теләче районы Сталин исемендәге совхозда “Фордзон” тракторында эшли. 1931 елда туган авылы Гөберчәктә колхоз оеша, ул ике дә уйламыйча, кайтып колхозга керә һәм бригадир булып эшли башлый. Бер ел эшләгәч, Арчада механиклар әзерләү курсында белем алып, колхозда кырчылык бригадиры булып эшли. Галимҗан гел белем эстәү ягында булган кеше. 1933 елда Арчадагы механизаторлар әзерләү курсларын тәмамлый. Арча МТС тракторчысы булып Яңа Сала, Чиканас, Әзәк, Иске Кырлай, Курса авыл кырларында тырышып эшли.

1937 елда бер дә көтелмәгән хәл килеп чыга. Ул чорда тракторчылар бик аз булган. Арча МТСы җитәкчесе Алтынбаев планны арттырып үтәп, үзенең дәрәҗәсен күтәрергә тели. Тракторчыларга ял бирмичә, көн-төн эшләтә. Ул яшь, хезмәтен намус белән башкаручы Галимҗанның югары күрсәткечләрен баштан ук өнәп тә бетерми. Егет өч тәүлек руль артында тимер атын йөгәнли. Ләкин йокы үзенекен итә, руль артында килеш Галимҗан йокыга китә һәм бәрелә, тракторы сафтан чыга. Шушы вакыйга аркасында тикшерүләр башлана һәм Галимҗанны гаепле итеп калдыралар. Аның язмышы кыл өстендә кала. Тикшерүләр барышында үз-үзен яраткан Алтынбаевның кайчандыр аклар офицеры, Деникинга хезмәт итүе ачыклана. Мәгълүматлар билгеле булгач кына Галимҗанны аклыйлар. Шушы вакыйга аркасында авылдашыбызга бирелергә тиешле Социалистик Хезмәт Герое исеме бирелми кала…

Тракторын биш бармагы кебек яхшы белгән Галимҗан 1939, 1940 елларда намуслы хезмәте белән Мәскәүдә Бөтенсоюз Авыл хуҗалыгы күргәзмәсендә Татарстан данын яклый. Күргәзмәдә бирелгән таныклыклары бүген аның туган нигезендә саклана.

1940 елда Казанбаш МТСы оеша. Ул шул МТС тракторчысы буларак, төрле колхоз кырларында көнне төнгә ялгап эшли. Тракторы ватылса, детальләрен үзе МТСка алып барып ремонтлый, кире кырга барып, тракторын “дәвалый”. Кара мазутка буялып эшләгән Галимҗан 1941 елның апрель аенда авылның иң чибәр, сылу гәүдәле, эшчән Мәликә исемле кызына өйләнә.

Бөек Ватан сугышы башлангач үзе эшләгән НАТИ тракторы белән Галимҗан сугышка чыгып китә. Хатыны авырлы килеш кала һәм Сәлихҗаны 1942 елның мартында дөньяга килә. Улы туганны хатлар аша гына белгән Галимҗан Смоленск, аннары Мәскәү асты шәһәрләрен саклауда катнаша. Ләкин каты яралана, табиблар ике аягын да кисәргә кирәк дигән нәтиҗәгә киләләр. Галимҗан Полян госпиталендә дәвалана. Әнисе бу хәбәрне белүгә улы янына юл ала. Язгы боз кузгалган вакытта Минсафа, үз гомерен куркыныч астына куеп, Вятка елгасын шуышып чыга һәм госпитальгә барып җитә. Бөтен җаваплылыкны үз өстенә алып, әнисе табибларга улының аякларын кисәргә рөхсәт бирми. Улын үзе белән алып кайтып китә һәм халык медицинасы белән аякка бастыра. Бу гаҗәп хәл була.

Аякка баскан фронтовик туган авылында тракторчылар бригадиры була. Механизаторлар белән уртак тел табып, утыз ел инженер-механик булып эшли. Ул – коммунист кеше, партия куйган бурычларны үти. Ару-талуны белмәүче авылдашыбыз берничә мәртәбә Татарстанның Югары Советы депутаты булып сайлана, Мәскәүдә Коммунистлар партиясе съездларында катнаша. Аның тырыш хезмәте күп төрле хөкүмәт бүләкләре белән бәяләнә. Хәтта персональ пенсия белән лаеклы ялга чыкса да, район, колхоз җитәкчелеге кире эшкә чыгуын үтенеп мөрәҗәгать итәләр. Моңлы итеп җырларга яраткан, кара бөдрә чәчле Галимҗанның уңышларга ирешүендә хатыны Мәликәнең өлеше зур. Тапкыр, сабыр, мөлаем Мәликә белән Галимҗан сигез балага гомер биргәннәр. Ә аларны тәрбияләү, укытып чыгару күпчелек Мәликә өстенә йөкләнә. Ул аларны хезмәт белән тәрбияли: һәркайсына хуҗалык эшләрен бүлеп бирә, балаларына йорт мәшәкатьләрен өйрәнеп үсәргә дә яхшы ысул була. Мәликә үзе артельдә тегүче, кырда уракчы булып, колхозның башка эшләрендә дә актив катнаша. Бервакытта да зарлана, сыкрана белмәүче тракторчы хатыны түзем, итагатьле һәм гадел дә булган кеше. Иренең намуслы хезмәте аркасында алар мохтаҗлыкны күрмиләр. Мәликә сорап кергән кешегә оныннан, ипи-шикәреннән дә өлеш чыгара. Өенә кем генә кермәсен, өстәлендә самавары кайнап торган. Балалары үсеп җитеп, шәһәргә китеп эшли башлагач, һинд чәе, лимон, җиләк-җимешне күчтәнәчкә алып кайтсалар, ул күрше-тирәсе белән аны бүлешкән. Киң һәм ачык йөзле, игътибарлы, юмартлыгы белән башкалардан бераз аерылып торган дисәм дә ялгыш булмастыр. Зирәк акыллы, тырыш Мәликә гаилә учагын сүндермичә, балаларына дөрес тәрбия биреп, үз үрнәгендә хезмәтне сөяргә өйрәтә. Оясында ни күрсә, очканда шул булыр, ди халкыбыз. Мәликәнең балалары да нәкъ шундыйлардан.

Галимҗан белән Мәликә Закировлар кырык ике ел тигез гомер кичереп, 1983 елда бер-бер артлы, биш ай аерма белән, гүр иясе булалар.

Балалары әти-әниләренең йөзенә кызыллык китермичә, тормышта үз юлларын табып, гаилә корып, балалар үстерәләр һәм гореф-гадәтләрне саклап, туган нигезне таратмыйча һәрвакыт кайтып       йөриләр, әрвахлар рухына Коръән укыталар.

Әби-бабае турындагы мәгълүматны оныклары Булат Гарифуллин җыйнаган. Кызыксынучан, тарихи вакыйгалар агышын ул барлаган, ә мин аның язмасын кулланып, авылдашларыбызның тормыш юлының бер өлешен сезнең тарафка җиткерергә генә теләдем. Гөберчәк авылының уңган, тырыш, намуслы гаиләләренең берсе булган Закировлар бүген дә сынатмыйлар, намуслы хезмәтләре, ачык йөзләре белән авылдашларыбызның хөрмәтен казанып яшиләр.

Шәхес культы корбаны

30 октябрь Россиядә сәяси репрессия корбаннарын искә алу көне буларак билгеләп үтелә. Тарихыбызда җан өшетерлек вакыйгалар булып калган репрессия еллары әле бүген дә күпләрнең күңелендә саклана. Ил белән Сталин идарә иткән елларда гөнаһсызга гаепләнүчеләр саны 50 миллионнан да артык дигән мәгълүмат бар. Бу исәптән уйласаң, күпме гаиләләр таркалган, балалар ятим калган…

Әдәбият сөючеләргә үзенең “Болганчык еллар” һәм “Мөһаҗирләр” тарихи романнары, “Пугач явы”, “Саламторханнар” кебек сәхнә әсәрләре белән яхшы таныш булган язучы, драматург, журналист, публицист, тәрҗемәче, 1934 елдан СССР (Татарстан) Язучылар берлеге әгъзасы, Ташкичү авылында туып-үскән якташыбыз Мәхмүт Галәү урынсызга гаепләнүчеләрнең берсе.

1926 елдан Советка каршы пантюркистик диверсион-террорчылык һәм шпионлык оешмасында актив катнашуы, бу оешмага башкаларны туплауда катнашканы, 1933 елдан СССР территориясендә Төркия дәүләтенә теләктәшлек күрсәтеп шпионлык эшчәнлеге алып барган өчен Галәветдинов Мәхмүд Галәветдин улы СССР Верховный Судының Хәрби коллегиясенең 1937 елның 4 ноябрь карары белән иң югары җәзага, атып үтерүгә һәм булган мөлкәтен тартып алуга хөкем ителә. Хөкем карары шунда ук үтәлә һәм ул Мәскәүдәге гомуми каберлектә җирләнә. Бер елдан аның хатыны Зәйнәпне дә кулга алалар һәм хөкем итеп төрмәгә җибәрәләр. Ә кызлары Ләләне балалар йортына урнаштыралар.

1957 елның  9 мартында шул ук Югары Суд Мәхмүт Галәүгә карата яла ягуларның дөрес булмавын, аның тарафыннан хокук бозу очраклары расланмавын һәм хөкем карарының дөрес чыгарылмавын раслый, якташыбызга карата ачылган җинаять эшен туктата. Бу суд карарының һәм 1957 елның 14 мартында  бирелгән белешмәнең күчермәсе безнең музейда саклана, анда Мәхмүт Галәүнең үлгәннән соң халкыбыз алдында аклануы әйтелгән.

Язучы Мәхмүт Галәү кыска гына гомер эчендә безгә шулкадәр кыйммәтле әдәби мирас калдырган, дәреслекләр чыгаруга ярдәм иткән, революциядән  соңгы үзгәреш елларында бәяләп бетергесез эшләр башкарган. Бер нинди гаебе булмаган  якташыбыз күпме газаплар кичергән, күпме язасы хезмәтләре язылмый калган, булганнарының да күп өлеше югалган. Әлегә кадәр аның үлеменең төгәл вакыты да билгеле түгел иде,  1938 ел дип йөртелде.  Язучының  оныклары Үзәк архивлардагы документларны өйрәнгәч кенә дөреслек ачылды. Ләкин әле Мәхмүт Галәүнең, Мәскәүдәге фатирында кулга алган вакытта, югалган язмаларының, шәхси  документларының язмышлары бүген дә билгесез. Әйе, тарихта мондый мәгънәсез вакыйгалар кабатланмасын, һәркем үзенә бирелгән  гомерне,  үзенчә бәхетле яшәп уздырсын иде.

История одной семьи…

В своей статье я хочу рассказать  о нашем земляке, уроженце села Кшкар, пережившем  тяжелые годы репрессий, лишений  и сложных военных  лет.

Валеев-Апакашев Мазит Валеевич родился в 1924 году. В роковой 1930 год в их семье было  шестеро  детей. Его отец, человек трудолюбивый и беспокойный, для улучшения  положения семьи приобрел лавку для продажи  товаров первой необходимости. В то же время он не оставил и крестьянский  труд, обрабатывал свой надел земли.      Но нагрянувшие из райцентра уполномоченные в один момент разрушили всё созданное и приказали  собираться в дальнюю дорогу, в Сибирь. Брат отца Мазита Валеевича уговорил уполномоченных оставить троих младших  детей, так  как выжить в дороге и в чужом суровом краю будет сложно.
С этого дня разоренная семья проходит сложные жизненные испытания: работа на золотых приисках возле китайской границы, работа на лесоповале… Глава семьи умирает через 3 года в далекой Иркутской области от сильной простуды.     Даже спустя долгие годы Мазит Валеевич со слезами вспоминал  о том , как узнал о смерти отца.
Дядя  всячески старался заменить детям отца. Но ему было нелегко.
Голод , нищета… Племянники старались не подводить его, старательно учились, помогали по хозяйству.    В школе Мазиту нравилась математика. В 1939 году он едет в Казань и поступает в финансово-экономический техникум (на 100 мест претендовало 500 человек). Началась хоть и сложная, но интересная студенческая жизнь.

Приближался роковой сорок первый год… Экзамены за второй курс подходили  к концу, когда  пришло известие  о войне. Все, что казалось таким важным  до этого момента, вдруг поблекло. Началась  война…
Аттестат  об окончании техникума Мазит Валеев получает в 1942 году и его направляют на работу в Атню,  в райфинотдел экономистом по  налогам. Эта работа была для него очень сложна  с моральной стороны. Кругом только старики  и солдатки с малыми детьми . Где взять  им те немалые суммы за огород, за скот? Чем уплатить военный налог?

В 1942 году его забирают  на фронт. Тысячи километров прошагал военными дорогами рядовой Мазит Валеев. Воевал в составе танковой бригады, в стрелковой роте на Западном, Брянском, Прибалтийских и Третьем  Белорусском  фронтах. Был награжден орденами  Красной звезды, Отечественной войны, медалями.

Своему старшему брату, Валееву-Апакашеву Хамиту Валеевичу, Мазит Валеевич был благодарен за воссоединение семьи после долгих лет разлуки.   Сразу же после войны он, кадровый офицер, занимавший  генеральскую должность, добился  разрешения вернуть  мать из изгнания. Еще один их брат – Абдулла Валеевич Апакашев  жил в рабочем поселке Арск, долгие годы работал на руководящих должностях, руководил Госбанком.

Рискуя жизнью, сыновья разоренной, отверженной  семьи доказали  свою преданность Родине! Они никогда и ничем не запятнали честную фамилию отца — Апакашева Габдельвали Валеевича.

В мирное время Мазит Валеевич, будучи репрессированным  в составе семьи, участвует в работе общественной организации жертв  политических репрессий РТ и Советского района г.Казани, Арского района. Он добился  увековечения  памяти в дополнительных томах «Книги памяти» 159 павших на войне воинов-односельчан.

Долгие годы проработал в финансовых учреждениях, заслуженный  экономист Республики Татарстан.  Мазита  Валеевича не стало в 2013  году.

Это маленькая история одной семьи, а сколько же их было… Сегодня, нам важно помнить о таких людях, которые несмотря ни на что не сбились с пути, не сломались, а прожили достойную  жизнь.  Они для нас пример мужества, порядочности, патриотизма.

Комсомол ул безнең яшьлегебез

Бүген иртәдән “Арча хәбәрләре” газетасы журналистлары 29 октябрь –Комсомолның туган көне уңаеннан интернет челтәренә кызыклы мәгълүматлар урнаштырган. Аны карагач комсомолның данлы үткән юлы искә төште, аңа бирелгән бүләкләр, без тагып йөргән значоклар, үткәрелгән җыелышлар… Минем Шушмабаш мәктәбендә тәрбия эшләре буенча директор урынбасары булып эшләгән еллар, анда 300 гә якын ВЛКСМ члены бар иде. Комсомол җыелышлары Шушмабаш мәдәният йортында үткәрелә, хәтта утырырга урыннар җитми иде. Югары класс укучыларыннан оешманың секретаре сайлана, чөнки азат ителгән комсомол җитәкчесе бирелмәде. Сания Нәбиуллина, Рәис Гомәров һәм башкалар бик тырышып мәктәпнең комсомол оешмасы белән җитәкчелек иттеләр, соңыннан мәктәптә өйрәнгәннәре аларга тормышта нык ярдәм итте. Өлкән сыйныфларда укучылар комсомол оешмасында тәрбияләнеп зур чыныгу алдылар, ә ул үз чиратында безгә мәктәптә укыту-тәрбия эшен оештыруга зур ярдәм итте.

Бүгенге истәлекле көн уңаеннан 1982 елгы чыгарылыш укучыларының фотосын тәкъдим итәм. Анда барлык укучылар да мәктәп формасыннан, комсомол значогы таккан. Ул вакытта  без аны бик ныклап таләп итә идек шул. Һәр чарада комсомол-партия дуслыгы чагыла иде, соңгы кыңгырау кичәсендә Бөек Ватан сугышы ветераннары Самат Кавиев һәм Гыльметдин Шигапов, мәктәп директоры Гафур Габделнуров, укытучы  Җәмилә  Әхмәдуллина һәм Вәдүт Вафин, мин үзем дә КПСС члены буларак катнаштык. Бу фотоны карагач, ул елны укучыларны зур тормыш юлына озатучы сыйныф җитәкчеләре Флюра Бәйрамова (фотода аның укучылары), Нургазидә Җаббарова, Оркыя Гыйльмановаларның тырыш хезмәтләре хәтердә яңарды.

Дөрестән дә без тарихны онытырга тиеш түгел, комсомол оешмасы үз вакытында яшьләрне тәрбияләүдә бәяләп бетергесез көч куйган, без аны  еллар узган саен яхшырак аңлыйбыз.

Хәй Хисмәтуллин Шиһабетдин Мәрҗани турында

Тиздән язучы, тел галиме, якташыбыз Хәй Хисмәтуллинның тууына 125 ел тулуны билгеләп үтәбез. Аның Габдулла Тукай, Галиәсгар Камал, Закир Һади, Фатих Кәрими, Сәгыйть Рәмиев, Мәҗит Гафури, Фатих Әмирхан, Шәриф Камал һәм башка күренекле язучыларга багышланган махсус очерклары бар. 1968 елда басылып чыккан “Шиһабетдин Мәрҗани” китабына халкыбызга күп санлы фәнни, тарихи мирас калдырган зур галим, күренекле мәгърифәтче Шиһабетдин Мәрҗани һәм аның иҗаты турында мәкаләләр тупланган. Анда Хәй Хисмәтуллинның да Шиһабетдин Мәрҗанигә багышланган “Шиһаб Мәрҗани” мәкаләсе урын алган.  Татар әдәбиятының берничә йөз еллык бай тирихын яхшы белүе, гарәп, фарсы, төрек телләрендәге китапларны иркен укый алуы Габделхай ага Хисмәтуллинга Шиһаб Мәрҗанинең сайланма хезмәтләрен халыкка җиткерүдә ярдәм иткән.  Мәрҗанинең бабасы Сөбхан Хәй Хисмәтуллинның туган авылы Кыснада мулла булып торган, Хәй абый яшь чагында авыл зиратында Сөбхан бабайга куелган ташны да күргән. Күрше Ташкичү авылында озак еллар муллалык иткән Шиһабетдиннең әтисе Баһаветдин хәзрәт зур мәдрәсә салдырган һәм бик күп күренекле шәхесләр анда дини белем алган. Менә шуларны тирәнтен өйрәнеп Хәй Хисмәтуллин бүгенге көндә дә кызыксынып укыла торган “Шиһаб Мәрҗани” мәкаләсен язган. Хәзер без сезгә шул язмадан өзекләр тәкъдим итәбез.

***

Табигате белән зирәк һәм белемгә омтылышлы яшь егет атасы һәм бабасыннан шактый күп нәрсәгә өйрәнә, элекке заманда яшәгән тарихи шәхесләрнең биографияләре, төрле вакыйгалар белән танышу аның дөньяга карашын киңәйтәләр.

Шул елларның традициясе буенча, Мәрҗани, атасы мәдрәсәсен төгәлләгәч, Бохарага китә. Төзек юллар булмаганга күрә, Бохара сәфәре шактый кыен һәм озын була. Мәрҗани элек сәүдә кәрваны белән Троицкига, аннан шундый ук кәрван белән Бохарага бара. Бу җиде айлык озак сәфәрдә Мәрҗани төрле халыкларның тормышы белән таныша, үзе белән алган китапларын укып бара.

Мәрҗани Урта Азиядә 1838 елдан башлап,  ун  ел чамасы яши. Башта Бохарадагы мәдрәсәләргә йөрсә дә, дәресләр аны канәгатьләндерми. Андагы схоластика, формаль логика, дини фанатизм егеттә ризасызлык тудыра. Шул вакытларда ул Габденнасыйр Курсави әсәрләре белән таныша. Бохарада хөкем сөргән карашларны, тәртипләрне ул әсәрләрдә ачы һәм үткен тәнкыйть итү Мәрҗанидә зур фикер үзгәреше тудыра.

Бохарада берничә ел яшәгәннән соң, Мәрҗани ул заманда Урта Азиянең икенче гыйлем үзәге булып саналган Сәмәркандка күчә.

Әлбәттә, бу елларда да Бохара һәм Сәмәрканд тынчыган схоластлардан гына тормый. Анда ачык фикерле, дөньяга аек карап төрле фәннәргә нык әһәмият бирүчеләр дә була. Ләкин алар әмир Бохарасы тарафыннан читләштерелгән булалар. Фикере ачыла, Бохарадагы рәсми уку йортларындагы тәртипләрдән һәм дәресләрдән күңеле кайта башлаган Мәрҗани әнә шундый, официаль Бохарага оппозициядә булган галимнәр белән якынлаша. Алар да бу яшь һәм тырыш егетнең сәләтен тиз сизеп алалар, аңа ярдәмгә киләләр, үзләренең төрле фәннәргә бай китапханәләреннән файдалану мөмкинлеге бирәләр.

Мәрҗани бай эчтәлекле китапларны үзендә булдырырга тырыша, сатып алырга акчасы булмаганга, аларны ул бөтенләй, яки бик кирәкле урыннарын күчереп ала, шуларны саклау өчен үзендә махсус капчыклар йөртә.

Бохара һәм Сәмәркандта яшәгәндә, вакытын әрәм итмәс өчен, Мәрҗани бик аз, хәтта кайбер көннәрне берәр генә сәгать йоклый. Яшәргә акча табу өчен, тирә-юнь авылларга чыгып, балалар укыта, халык белән аралаша. Фатих Әмирхан, аның ул чактагы тырышлыгы, кыюлыгына гаҗәпкә калып, аны вакытыннан элек җитешкән каһарман дип күз алдына китерә.

Ул дәвердә Казан белән Бохара арасында сәүдә һәм культура бәйләнеше көчле була. Мәрҗаниның тырышлыгы һәм гыйлеме турынлагы хәбәр ул үзе Бохарада чакта ук Казанга килеп җитә. 1849 елда Урта Азиядә эшен төгәлләп, туган иленә кайта. Нәкъ шул чакта Казанның беренче мәхәлләсенең мулласы Шакир хәзрәт, урынын ташлап, Гарәбстанга киткән була. Бу мәхәлләнең хәзерге тел белән әйткәндә, шефы Казанның иң зур байларыннан Ибраһим Юнусов дигән кеше, үз мәхәлләсенә Мәрҗани кебек зур галимне мулла итеп башкалар алдында тагын да шапырынырга уйлый. Ул Казан һәм тирә-яктагы атаклы саналган журналлардан кырыклап кеше чакырып, зур мәҗлес ясый. Максат Мәрҗанины халык алдында сынау булганга, әлеге муллаларны алдан ук кисәтеп куя. Шулай итеп, мәҗлестә төрле мәсьәләләр буенча зур бәхәс күтәрелә. Мәрҗани үзен тыйнак тота, куелган мәсьәләләргә зуррак һәм картрак хәзрәтләрнең җавап бирүен үтенә. Ләкин алар җавапларны Мәрҗанидан сорыйлар. Бәхәс кызып китә. Мәрҗани бик күп гарәбчә катнаштырып сөйли. Шунда берәү: “Без гарәбчә белмибез, безгә төркичә сөйлә”, – дигәч, Мәрҗани аңа каршы:

“Төрек теле телләрнең ярлырагы һәм фән-гыйлем атамаларыннан ераграгы булгач, ничек итеп төркичә сөйләргә кирәк?” – дип җавап бирә.

Мәҗлестә өстенлек Мәрҗани ягында кала, Ибраһим байның да кәефе килә һәм ул тиз вакыт эчендә Мәрҗанине Казанның беренче мәхәлләсенә мулла итеп билгеләтә. Мәрҗани бу мәхәлләдә мәдрәсә ачып укыта башлый, аның дәресләре тирән эчтәлекле, төрле тарихи мәгълүматларга, философик фикерләргә бай була. Ләкин яшь галимнең юлында төрле киртәләр чыгып кына тора. Чөнки Мәрҗани Бохара мәдрәсәләренең тәртипләрен, андагы укыту формаларын кире кага һәм үз мәдрәсәсендә яңа тәртипләр кертеп, үзе кирәк дип тапкан фәннәрне укыта башлый. Ул заманда төрле мәдрәсә шәкертләре  арасында бер-берсенә йөреп бәхәсләшү гадәте була. Мәрҗани мәдрәсәсендә бүтәннәрдә укытылган нәрсә укытылмагач, аның шәкертләре башкалар белгәнне белми булып чыга. Шуңа күрә Мәрҗани кертә башлаган реформалардан шәкертләр риза булмый.

Мәхәллә “шефы” Ибраһим байның танышлыгы бер Казан белән генә чикләнмәгән. Мәсәлән, Николай II, тәхет варисы, патша булуга кандидат чакта үзенең хатыны белән Казанга килгәч, әлеге Ибраһим бай йортына туктый. Мәрҗани менә шундый зур, горур кеше белән исәпләшергә теләми. Ул: “Галимнәр байлар алдында түгел, бәлки байлар галимнәр алдында тез чүгәргә тиеш”, – дип карый, һәм мәхәлләсендәге байлар белән ярлыларны тигез күрә. Шундый бер хәл була: мәхәлләнең ярлы бер кешесе Мәрҗанине үзенә ашка чакыра. Мәрҗани вәгъдә куя. Шул ук сәгатькә Ибраһим бай да чакыра. Мәрҗани элек әлеге ярлы кешенең мәҗлесен үткәреп, Ибраһим байга соңыннан гына бара. Мәрҗанинең баш имәве байның кәефен җибәрә, боларның аралары шактый бозыла. Казанның Мәрҗанидән көнләшеп йөргән башка муллалары исә моннан файдаланырга һәм аңардан үч алырга җыеналар. Мәрҗаниның Казан университетына йөрүе, рус галимнәре белән катнашуы “кафер белән аралашу”, “динсезлек” дип карала.

1870 елларда Казанда татар балаларына русча укытучылар хәзерләүче хөкүмәт мәктәбе – русско-татарская учительская школа  ачу планлаштырыла. Мәрҗани бу мәктәпне ачу эшенә актив катнаша. 1876 елда булган ачу тантанасында беренче кереш сүзне ул сөйли. 9 ел буена мәктәпнең укытучылары һәм педагогия советы членнары составында була, бу мәктәптән татар халкына хезмәт итәрлек кешеләр тәрбияләп чыгаруда зур тырышлык куя. Гәрчә монда ул дин дәресе укытучысы итеп куелса да, аның дәресләре тирән эчтәлекле һәм яшь буынга дөрес тәрбия бирерлек итеп төзелгән була. Мәрҗанинең рус теленә зур ихтирам саклавы мәмләкәтнең рәсми теле булуыннан гына түгел иде.

Шиһабетдин Мәрҗанинең русско-татарская учительская школа ачылуга ярдәме ул заманның реакционерларына бердә ошамаган. Аның турында: “Шиһаб мулла – миссионер. Ул – сатылган кеше. Русча укырга баш сәбәп ул гына булды. Кыямәттә кулыбыз якасында булсын”, – дип сөйләп йөргәннәр.

Әлбәттә, патша хөкүмәте бу мәктәпне татар халкын агарту өчен түгел, бәлки үзенә туры хезмәтче булырлык кешеләр хәзерләү өчен ачкан. Ләкин мәктәптә прогрессив карашлы укытучылар булу, ә соңрак укучылар арасына марксистик идеяләр керү сәбәпле, хөкүмәт үзенең теләгенә тулысынча ирешә алмаган.

***

Якташыбыз Хәй Хисмәтуллин татар әдәбиятында бәяләп бетергесез хезмәтләре белән танылган, шул чор өчен тирән белемле булуы, тарихи вакыйгаларны тирәнтен өйрәнеп анализлый алуы белән күп хезмәт башкарган, ләкин үзенең тыйнаклыгы аркасында аз өйрәнелгән, үз вакытында башкарган эшләре бәяләп бетерелмәгән кебек. Без аның фәнни хезмәтләрен, төзегән дәреслекләрен, югарыда әйтелгән күренекле шәхесләр турындагы язмаларын өйрәнәбез. Хәй Хисмәтуллинның 8 ноябрьдә туган көне, аның тууына 125 ел тулу уңаеннан, без аның тормыш юлы һәм иҗаты турында  мәгълүматлар туплауны дәвам итәбез.

Музейдан башланган тормыш

Музеебыз янына Казан шәһәреннән районыбызның Алга-Көек авылына туйга кайтучы төркем килеп туктады. Яшьләр капка янында фотога төштеләр, музей белән таныштылар. Тормыш юлларын музей белән танышудан башлаган яшь пар, туганнарының һәм дусларының хөрмәтен тоеп бәхетле яшәсен иде.

Алар сәяхәтләрен “Казансу” паркында дәвам итте.

 

Халитов Рәгыйб Усман улы – шәхес, фронтовик, укытучы

“Казан арты” тарих-этнография музеенда “Халитов Рәгыйб Усман улы – шәхес, фронтовик, укытучы” дигән искә алу кичәсе узды. Музеебызның күргәзмәләр залында аның эшчәлегенә багышланган күргәзмә эшләп килә. Ул киң кырлы, тәҗрибәле педагог, оста оештыручы, затлы шәхес. Халитов Рәгыйб Усман улы – Бөек Ватан сугышы ветераны, РСФСРның атказанган укытучысы, СССР һәм РСФСР ның халык мәгарифе отличнигы. 40 ел стажы булып, шуның 24 елын мәктәп директоры булып эшли ул. Очрашу кичәсендә хатирәләр яңартылды, истәлекләр барланды. Кичәгә килгән, аны якыннан белгән, аралашкан һәркем Рәгыйб аганың эшчәнлеген уңай яктан гына тасвирлады, намуслы хезмәтен югары бәяләде. Рәгыйб Усман улының ирешкән уңышларында аның тормыш иптәше  Фәния ханымның да өлеше бик зур булуы ачык чагыла. Алар 67 ел иңгә-иң куеп, бер-берсен хөрмәт итеп гомер иткәннәр. Бүгенге  яшьләр өчен Халитовлар – чын гаилә үрнәге.

В историко-этнографическом музее ”Казан арты“ прошел вечер-воспоминание под названием    ”Халитов Рагиб Усманович – личность, фронтовик, учитель». В выставочном зале музея представлена выставка, раскрывающая деятельность нашего легендарного земляка. Он был разносторонним, опытным педагогом, умелым организатором. Халитов Рагиб Усманович — участник Великой Отечественной войны,  заслуженный учитель РСФСР, отличник народного просвещения СССР и РСФСР. Из 40 лет стажа, 24 года  он проработал директором школы. На вечере прозвучали теплые  воспоминания родных, коллег. В успехах Рагиба Усмановича ярко выражена заслуга и его супруги Фании ханум. Они прожили вместе  67 лет. Для сегодняшней молодежи Халитовы — пример настоящей образцовой семьи.

 

Игелекле хезмәттә узган гомер

Без бу язманы әзерләгәндә Флүзә Нәкыйб кызы Нураеваны “Казан арты” тарих-этнография музееның әдәбият һәм сәнгать бүлегенә очрашуга чакырдык.      Әңгәмә вакытында Флюзә Нәкыйб кызы үзенең әти-әниләре, бала чагы, уку һәм һөнәр алу еллары турындагы хатирәләрен яңартты. Мәгариф ветераны буларак үзе эшләгән еллардагы укыту-тәрбия эшләре, хезмәттәшләренең уңышлары турында  истәлекләр сөйләде. Ул безгә тормышы, хезмәт юлы белән бәйле булган фотолар, газеталарда басылган мәкаләләр алып килде һәм алар белән таныштырды. Алга китеп, шуны әйтәсе килә, бу очрашу вакытында Флүзә Нәкыйб кызы безне нык гаҗәпләндерде. Ул музейдагы 1996 елгы Арча сабантуенда Борис Ельцинның  катнашуы турындагы экспозициядәге фотоларны карагач, үзендә Россия Президенты ваткан чүлмәкнең бер кыйпылчыгы саклануын әйтте. Ул көнне аңа бу кыйпылчыкны мәктәп директоры, сабантуй үткәрү комиссиясе әгъзасы  Ленар Заһидуллин биргән булган. Безнең музейда Россия Президентының күзен бәйләгән тасма,  чүлмәк ваткан таяк саклана иде инде, ә чүлмәк ватыклары юк иде әле. Икенче килүдә Флүзә Нураева сабантуй истәлеген музейга бүләк итте, күптәнге хыялыбыз 24 елдан соң тормышка ашты, музейда тарихи истәлекле чүлмәк китеге дә булды.

 

 

 

Флүзә Нураева 1944 елның 28 августында  Балтач авылында  туган. Энесе Рөстәмгә дә, сеңлесе Луизага да гомер биргән әти-әниләре: Роза апа укытучы, ә Нәкыйб абый районнның баш ветеринария врачы булган. Әтиләренең эше белән бәйле булып, аларның гаиләсе 1949 елда Чистайга, ә 1952 елда Арчага күчерелә. Флүзә икенче сыйныфтан башлап Арчаның беренче номерлы мәктәбендә, Арча педагогия училищесында укый, Казан дәүләт университетында рус теле һәм әдәбияты белгечлеге ала. Ул кечкенәдән бик яхшы укый, җәмәгать эшләрендә актив катнаша. Студент елларындагы фотоларын күрсәтеп ул: “1965 елда төзелеш отряды Казахстанга  китәр алдыннан тимер юл вокзалы каршында бик зур митинг үткәргәннәрен хәтерлим. Студентлар отрядында бергәләп эшләү, ял итү, чит җирләрдәге тормышны күрү безнең өчен зур куаныч булды. Ял көннәрендә колхозларга булышу өчен өмәләр үткәрә идек. Берсендә сыер торакларының түбәләрен балчык белән сылап чыкканыбыз хәтердә. Нигездә без төзелештә эшләдек, вожатый буларак педагогик практиканы да шунда ук үттек. Бергә укыган иптәшләрем белән очрашкач ул елларның матур истәлекләрен әле дә сөйләшеп туймыйбыз”, – дип искә алды.

Флүзә Нураева 1968 елда икенче мәктәптә, хәзер ДОСААФ оешмасы урнашкан бинада, Бөек Ватан сугышы һәм хезмәт ветераны Хак Шәфигуллин җитәкчелегендә укыта башлый. Ул 1972 елдан станциядә ачылган яңа мәктәпкә  күчеп,  балаларга рус теле һәм әдәбияты укыта, ә 1978 – 2001 елларда  укыту эшләре буенча директор урынбасары булып эшли.

Арча шәһәренең икенче урта мәктәбе турында сүз чыкса, иң беренче булып РСФСРның халык мәгарифе отличнигы,  Татарстанның атказанган укытучысы, хезмәт ветераны Флүзә Нәкыйб кызы Нураева күз алдына килә.  Безнең үзебезнең балалар да шул мәктәптә укыдылар, шуңа күрә Флүзә апа  дәрескә кергән иде, мәктәп линейкасында чыгыш ясады дигән сүзләрне күп ишеттек. Әти-әниләр җыелышларында безгә биргән киңәшләре әле дә истә.

Яңа мәктәптә эшли башлаган елларында Флүзә Нәкыйб кызы бишенче сыйныфта алган балалар белән алар өлгергәнлек аттестаты алганчы укытучы һәм сыйныф җитәкчесе буларак эшләп карау бәхетенә ирешә. Үземнең эш тәҗрибәмә нигезләнеп шуны әйтеп үтәм, димәк  Флүзә Нураева мәктәптә балаларны укыту-тәрбия эшенең тулы бер циклын үткән. Яшьлек елларын искә алып хезмәт ветераны: “Төрле гаиләләрдә туып-үскән балалар белән алты ел дәвамында эшләү миңа аннан соңгы педагогик эшчәнлегемдә зур ярдәм итте. Бу елларда куйган хезмәтем сыйныф җитәкчесе буларак һәр баланы тигез күреп яратырга һәм таләп итәргә, ә әти-әниләренә укыту-тәрбия эшендә ышанычлы ярдәмчеләрем итеп карарга өйрәтте. Бердәм булуыбыз нәтиҗәсендә без укучылар белән хәтта Мәскәү һәм Ленинград шәһәрләренең иң яхшы музейларында, театрларында булырга өлгердек. Ә иң мөһиме укучыларым тормышта үз урыннарын таптылар, илебезгә яраклы кешеләр булуларын исбат итеп яшиләр. Мин алар белән чиксез горурланам. Ә калган хезмәтем барлык фәннәрне укытучылар, сыйныф җитәкчеләре, билгеле инде бөтен мәктәпнең ата-аналары белән уртак тел табып, укыту-тәрбия эшенең сыйфатын һәм нәтиҗәлелеген күтәрүгә юнәлтелгән иде. Мәктәптә вакыт белән исәпләшеп эшләп булмый, вазыйфам буенча үз дәресләремне үрнәк итеп уздыру, башка фәннәр буенча методик берләшмәләрнең эшләрен тиешенчә эшләтү, үзара тәҗрибә уртаклашу эшен оештыру без эшләгән елларда бик нык таләп ителде. Мәктәбебездә район, республика, хәтта илкүләм семинарлар, конференцияләр үткәрелде. Болар барысы да икенче мәктәп укытучылар коллективының яңалыкларны кабул итеп, элеккеләренә дә  таянып эшләү нәтиҗәсе булды”, – дип горурланып  хәтердә калганнарын яңартты.

Түбән Мәтәскә урта мәктәбендә озак еллар рус теле һәм әдәбияты укыткан хезмәт ветераны, укытучы Флера апа Хәкимова белән телефон аша сөйләшеп алдык”.  Икенче сыйныфтан без Флүзә белән бергә беренче мәктәптә дә, педагогия училищесында да бер парта артында утырып укыдык, бүгенге көндә дә дусларча аралашып яшибез. Флүзә бөтен гомерен эшкә бирде, балаларга белем бирүгә багышлады. Ул бик белемле, һәр яңалыкны туплап барырга һәм хезмәттәшләренә җиткереп барырга тырышты. Кем нинди сорау белән мөрәҗәгать итсә дә, ул гади итеп, шул вакытта фәнни телдә аңлатып бирә иде. Хезмәттәшләренә карата ихтирамлы һәм таләпчән дә була белде. Иң мөһиме ул конфликтлар тудырмый, ничә ел таныш булып, без үзара һәрвакыт дусларча аңлашабыз. Әнисе Роза апа миңа, бер-берегезне ташламагыз дип әйтеп калдырды. Флүзә кебек укытучылар күбрәк булса, безнең җәмгыятебез белемле яшьләрдән генә торыр иде”, – ди якын дусты турында Флера апа.

Үзенең истәлекләрен дәвам итеп: “Лаеклы ялга чыккач та берничә ел үткәч район укытучыларының август киңәшмәсенә чакырганнар иде. Анда югары уңышларга ирешкән унлап укытучыны сәхнәгә чыгарып бүләкләделәр, ә дүртесе минем укучыларым иде. Менә шуннан да зур шатлык, бәхет буламы укытучы өчен,  Мин бу вакыйганы үземә бүләк дип кабул иттем”, – ди Флүзә Нәкыйбовна күз яшьләре белән искә алып.

Әйе, аның дәвамчылары, укытучы булып эшләүче укучылары бик күп. Бүгенге көндә икенче мәктәптә Алла Молофеевская рус теле һәм әдәбияты укыта, Рәйсә Нәбиева Лениногорск шәһәрендә редакциядә эшли, Резеда Гайнуллина Шушмабаш мәктәбендә рус теле һәм әдәдбияты укыткан. Ләкин Резеда безнең арада юк инде, миңа Шушмабаш мәктәбендә директор урынбасары буларак аның бик күп дәресләрендә булырга туры килде, аның рус әдәбиятын тирән белүенә, балаларны яратуына соклана идем. Менә хәзер уйга калдым, Флүзә Нәкыйб кызының эш үрнәкләрен дәвам итүче булган бит ул…

 

Күпьеллык күзәтүләренә нигезләнеп Флүзә Нәкыйб кызы: “Безнең мәктәпләрдәге укыту системасы иң сыналган, укучыларга белем һәм тәрбия бирү юнәлешендә иң практик алымнарга нигезләнгән иде дип уйлыйм. Башка илләрдә безнең тәҗрибәне бик теләп кулланалар, ә без нишләптер үзгәртеп бетердек. Укыту планнары катлаулана, дәресләрдә аеруча бердәм дәүләт имтиханнарына гына әзерлек алып барыла кебек. Әдәби китаплар укырга омтылыш, алардан тормыш итү өчен уңай якларны алып, тискәре күренешләргә карата үз фикерләрен әйтә алучы, бүгенге катлаулы тормышта үз юлларын таба белүче яшьләрне тәрбияләү әһәмиятле. Ә аның өчен укыту программаларында таләп ителгән стандартларны төгәл үтәргә тиешбез дип уйлыйм. Әйе, бүгенге көн яшьләренең нәрсә белән кызыксынуларын да, аларның күңелләре ни теләвен дә исәпкә алырга кирәк билгеле”, – дип үзенең уйлануларын җиткерде.

Әйе, укытучы хезмәтенең нәтиҗәсе күп еллар үткәч кенә билгеле була. Флүзә Нәкыйб кызы да үзенең укучыларының, хезмәттәшләренең уңышларына сөенеп, аларның бәхетле гомер итүләре турында газета-журналларда язылган мәкаләләрне укып, радио-телевидение тапшыруларында укучылары турында сөенечле яңалыклар ишетеп, туганнарының һәм дусларының игътибарын һәм ихтирамын тоеп, бүгенге көн яшьләренә үрнәк булып озак еллар яшәсен иде.

Аудио


Башка язмалар
вход
Яндекс.Метрика