"Казан арты" музее

Укучыларның производство бригадалары эштә – мәкалә. Биредә төп игътибар укучыларның производство бригадаларындагы эшләрен дөрес итеп оештыруга юнәлтелә. “Җәй буе укытучылар укучылар белән бергә булдылар”, – дип хәбәр бирә автор. Мәктәп һәм кырдагы хезмәт – тәрбиянең аерылгысыз бер тармагы булып тора. Теория белән практика бер-берсенә бәйләнешле. Шулай булгач, укучылар тиешле белем алганнан соң, практик яктан да үзләрен сынап карый ала. Производство бригадаларында эшләү — хезмәткә карата мәхәббәт хисләре тәрбияләсә, киләчәк өчен укучыны тормышка әзерләү дә булып тора.

Чыганак: Мәһдиев М. Укучыларның производство бригадалары эштә // Яңа тормыш. – 1959. – 19 июль.

Габидуллина Х.

Яңа программа белән – мәкалә. 1959-1960 уку елында укыту программасы үзгәреш кичерә. Яңа программа нигезендә укытудан тыш, укучыларга планлы рәвештә колхоз хисапчылары, ир балаларга шоферлар булып чыгу өчен белем бирергә кирәк. Моның өчен автор укытучыга өстәмә белем тупларга, әсбаплар алырга, практика өчен мөмкинлекләр тудыруга район һәм мәгариф бүлегенең ярдәме кирәклекне аңлата. М.Мәһдиев, үзе укытучы буларак, яңа программа белән белем бирү киләчәктә укучыларга зур мөмкинлекләр ачачагына инана. Белем бирүнең бу юнәлеше киләчәк буынны белемле дә, эшле дә итү дигән сүз. Хәзерге көндә дә мәктәпләрдә белем бирү программалары төрле, укытучылар яңа методика белән дә белем бирәләр. Бүгенге заман белем бирү мөмкинлеге белән М.Мәһдиев укыткан вакытларны чагыштырсаң, җир белән күк арасы сыман. Мәктәптә нинди генә программа белән укытмасын, укучылар белемле дә, тормышка яраклы шәхес тә булып тәрбияләнеп чыгарга тиеш.

Чыганак: Мәһдиев М. Яңа программа белән // Яңа тормыш. – 1959. – 18 октябрь.

Габидуллина Х.

Яңа клубта – мәкалә. Яшь хәбәрче буларак, автор Казанбаш авылында булган яңалыклар белән башкаларны да таныштырып барырга тели. Язмадан күренгәнчә, укытучылар кайда да активлык күрсәтә. Алар халыкны төрле темага багышланган докладлар белән тәрбияли, дөньяви яңалыклар белән таныштыра, спектакльләр куеп, авыл халкын куандыра белә. М.Мәһдиев шундый чаралар булганда гына халыкның канәгать булуын, үзара мөнәсәбәтләр ныгуын да күрсәтә.

Чыганак: Мәһдиев М. Яңа клубта //Яңа тормыш. – 1959. – 25ноябрь.

Габидуллина Х.

Музейга бүләк – “Кәнфит тавы”

Наласа авылында  туып-үскән, озак еллар китапханәдә эшләп авыл халкына матур әдәбиятны укуга кызыксыну уяткан Гөлчирә Нәҗметдинова музеебызга яңа гына басылып чыккан “Кәнфит тавы” исемле китабын бүләк итте. “Ихтирам һәм хөрмәт белән әдәбият һәм сәнгать музеена автордан – Гөлчирә Нәҗметдиновадан. 8 октябрь, 2018 ел, Наласа”,- дигән кулъязмасы булган бу китапны кулга алу белән кызыксынып укый да башлыйсың. Балалар өчен махсус тәкъдим ителгән шигырьләр аша якташыбыз  әти-әниләр, әби-бабайлар, апа-абыйларны да тәрбияли. Китаптагы Һәрбер шигырь эчтәлегенә туры китереп мавыктыргыч рәсемнәр белән бизәлгән. Шигырьләр җыентыгының  тышлыгына да төрле конфетлардан өелгән тау ясалган, ә аның өстендә кыз бала уйнап утыра.    Берсеннән-берсе кызыклы шигырьләрен Гөлчирә Нәҗметдинова мәктәп тормышына да, табигать күренешләренә дә багышлый.

Язучы Радик Фәизов Гөлчирә Нәҗметдинованың 2010 елда басылып чыккан “Бәхетләрне язмыш кисмәсен…” китабына кереш сүзендә:” Арча район газетасы редакциясендә эшләгәндә мин “Тукай якташлары” әдәби түгәрәген җитәкләдем. Наласа авылы китапханәчесе Гөлчирә Нәҗметдинова түгәрәк кичәләренең берсен дә калдырмый, кар дими, яңгыр дими, вакытында килеп җитә иде. Гөлчирә ханымның әсәрләрен укып мин үземә яңа шагыйрә ачтым. Аның күңел офыклары мин белгәннән күпкә иркен, ул үз иҗатында яшәешнең барча якларын колачлый, аның күңеле туган авылын, туган җирен ярату белән, авылдашларын, тормышны ярату белән, җыеп әйткәндә, дөнья гаме белән тулган икән”,- дип язган.

Ә Гөлчирә Нәҗметдинова:” Үземне белә башлаганнан бирле табигатьне, туган авылымны, аның кырларын-басуларын, елгаларын-чишмәләрен, халкын чын күңелдән яратып яшәдем. Сәнгатьне, әдәбиятны яраттым. Авылымның басу-кырларына чыксам, күңелгә, йөрәккә якты нурлар тула. Шул сихри нурлар шигырь юлларына әйләнеп, ак кәгазь битләренә күчә иде. Тукай иҗатын бик яратам, Муса Җәлилгә сокланам.

…Заманнар, буыннар алмашына. Әмма шигърият кала. Рухи кыйблалар үзгәрә, әмма шигърият кала. Кешенең яшәү рәвеше, карашлары үзгәрә, ә шигърият кала”, — дип яза үзе турында.

Мин бик тә кәнфит яратам!

Гел кәнфит ашар идем…

Хәлемнән килсә, кәнфиттән

Зур таулар ясар идем.

“Казан арты” тарих-этнография музее

директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Кече Төрнәле авылы клубы 1946-1947 елларда колхоз идарәсе торагында эшли башлый. 1966 елда колхозлар берләшеп, торак клуб итеп үзгәртелә. Клубка хезмәткәр итеп Маһисәрвәр Гарипова алына. Клубта Казанбаш, Иске Төрнәле авыл яшьләре дә спектакль, концертлар куеп халыкны шатландырган. Иске Төрнәле яшьләренең укытучылар белән куйган “Банкрот” спектаклен авыл халкы әле дә яратып, искә алып сөйли.

1985 елда 19 ел эшләп лаеклы ялга чыккан Маһисәрвәр Гарипова урынына аның килене Халисә Гарипова килә. Халисә дә авылны гөрләтеп концертлар куя, ял кичәләре оештыра.

Клуб авария хәлендә булганлыктан, 1986-1987 елларада колохоз тырышлыгы белән башка урынга яңа клуб бинасы төзелә. Мәйданы элеккесеннән ике мәртәбә зур (98 кв.м.) бина 50 кешене сыйдыра ала, җылыту да электрга көйләнә.

1990 елда клуб җитәкчесе булып Надир Зиннатов урнаша. Шушы елларда клубның халыкка аеруча кирәген ассызыклап, колхоз тарафыннан, халык файдалы ял итсен, дип, теннис уены өстәле, бильярд уены өстәле алына. Бәйрәмнәрдә яшьләр, балалар концертлар куя, дискотекалар оештырыла. 1989 елдан клубта Резеда Фаттахова да эшли башлый. 2001 елдан клуб җитәкчесе – Рүзилә Гыйләҗиева. 2002 елда клуб авыл җирлеге карамагына күчә, газ кертелә, ремон эшләре башкарыла, клуб территориясе киртә белән әйләндереп алына, буяла.

Рүзилә Гыйләҗиева

PS. Клуб турындагы мәгълүматны тулыландыру өчен kazanarti@mail.ru электрон почтасына хат язуыгызны үтенәбез.

Музеебызның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә “6 ноябрь — Татарстан Республикасы Конституциясе көне” дигән күргәзмә куелды. Анда Татарстан Республикасының Дәүләт гербы, байрагы, гимны турында мәгълүматләр алырга мөмкин. Куелган экспонатларны карап Республикабызның тарихы һәм бүгенге тормышы турында китаплар, журналлар, фотолар, якташ язучыларыбызның халыклар дуслыгына багышлап язылган әсәрләре белән танышырга мөмкин.

Бүген Арча сәнгать мәктәбендә Комсомолның 100 еллыгы уңаеннан “Казан арты” музее хезмәткәрләре тарафыннан күргәзмә һәм сәнгать мәктәбе укучылары, район мәдәният хезмәткәрләре катнашында концерт оештырылды. Әлеге чарага Арча комсолының төрле еллародагы җитәкчеләре, әгъзалары килгән иде.

“Районыбызның күп җитәкчеләре комсомолда тәрбияләнгән, анда тәҗрибә алган шәхесләр. Хәзерге көндә алар нык адымнар белән үз тәрбияләрен яшь буынга җиткерә. Шушы көннәрдә яшьлек хатирәләрен искә алу, “Казан арты” музее хезмәткәрләре тарафыннан булдырылган күркәм күргәзмә, совет, комсомол җырларыннан оештырылган әлеге концерт яңадан үткәнне, аның матур мизгелләрен яңарта. Яшь буын бу тарихны белергә тиеш. Без сезнең эш гамәлләрегезгә сокланабыз. Сезнең белән бергә яшәү, эшләү белән горурланабыз, хәрмәтле комсомоллар!” – дип сөйләде әлеге тантаналы концертта район мәдәният идарәсе, Татар конгрессының Арча районы бүлеге җитәкчесе Рамил Рафис улы Мөхетдинов.

Комсомолның 100 еллыгы уңаеннан “Казан арты” тарих-этногрфия музенда, Арча балалар сәнгать мәктәбендә мәдәни чаралар, районның һәр мәктәбендә балаларга тәрбия семинарлары оештырылды.

Тормыш, гомер, яшәеш…

Бик кызыклы һәм серле төшенчәләр…

Бигрәк тә кеше язмышын читтән күзәткәндә…

Ә минем гомер юлым бик гади…

Гафур Каюмов

27 октябрь көнне Татарстан  телевидениесенең “ТНВ – Яңа гасыр”  каналы аша якташыбыз Гафур Каюмовның тормыш юлы һәм иҗатына багышланган “Әдәби хәзинә” тапшыруы булды. Быелның 25 июлендә безнең арабыздан вакытсыз киткән якташыбызны сагынып та, башкарган хезмәтләренә сокланып та, горурланып та искә алдык. Гафурны якыннан белгән, аның белән аралашкан һәркем актёр буларак аның башкарган рольләрен, режиссер буларак сәхнәләштергән спектакльләрен һәм инде билгеле драматург буларак иҗат иткән сәхнә әсәрләрен күз алдына китергәндер. Үзе әйткәнчә аның гомер юлы бик гади һәм үзенчәлекле булды.

Каюмов Гафур Шәкүр улы 1959 елның 2 мартында районыбызның Яңа Сәрдә авылында туа. Туган авылында гомуми белем бирү мәктәбен тәмамлый һәм 1979 — 1983 елларда Казан театр училищесында укый. 1994 – 1999 елларда Мәскәүнең мәдәният һәм сәнгать  институтында драма режиссеры белгечлеге ала. 2000 елда Болгариянең София шәһәрендә Театр һәм кино сәнгате милли академиясен режиссура буенча тәмамлый. 1983 – 1990 елга кадәр К.Тинчурин исемендәге Татар дәүләт драма һәм комедия театрында актёр булып эшли. 1990 елның сентябреннән 1997 елга кадәр ул – Г. Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры артисты. Гафур Каюмов төп рольләрдә уйный: Мирхәйдәр Фәйзинең “Галиябану”ында — Исмәгыйль, Таҗи Гыйззәтнең “Ташкыннар”ында – Мирзахан, Шәрәф Хөсәеновның “Әни килде”сендә — Сәяр, Гаяз Исхакыйның “Зөләйха”сында — Сәлимҗан, Мансур Гыйләҗевның  “Казан егетләре”ндә — Алмаз, Мирхәйдәр Фәйзинең “Асылъяр”ында — Искәндәр һәм башкалар. Сәхнә аны киңрәк мәйданга да алып чыга, Гафур Каюмов “Болгарның җылы җилләре” нәфис фильмында Алмыш хан улы Бәйбарс, “Зөләйха” нәфис фильмында Сәлимҗан һәм “Галиябану” телефильмында Хәлил рольләрен башкара.

1997–2000 елларда Гафур Каюмов Мәдәният министрлыгында, 2000–2004 елларда Татарстан телевидениесендә. 2004 елдан башлап  — Әлмәт дәүләт драма театрында баш режиссер, аннан соң үз һөнәре буенча төрле урыннарда эшләде.  Соңгы вакытта ул Арча шәһәренең “Җидегән чишмә” халык театры режиссеры иде. Гафур Каюмов кыска гына вакытта коллектив белән уртак тел табып Әнгам Атнабаевның “Балакайларым” спектаклен кабат сәхнәләштерде, яшьләр белән Мирхәйдәр Фәйзинең “Галиябану” спектаклен куйды.

Гафур Каюмов 1980 елларда үзе дә драма әсәрләре яза башлый. 1990 елда аның Татар академия театрында “Мирас” дигән трагифарсы, 1991 елда Кәрим Тинчурин театрында “Язмышлар ярында” исемле драмасы куела. 1992 елда Г.Камал исемендәге Татар дәүләт академия театрында куелган “Һинд кызы” музыкаль комедиясе зур уңыш казана. Ул туксанынчы еллар дәвамында Чаллы татар драма театры, Уфаның башкорт яшьләр театры, Туймазы татар театры коллективлары тарафыннан да сәхнәләштерелә. Балалар өчен “Сарык Арыслан” әкияти пьеса, “Ыру” оптимистик трагедиясе, “Кабан күле серләре” музыкаль сатиралары Татар академия театрының кече залында гел куелып килә. Драматург Гафур Каюмовның 2003 елда “Упкын өстендә уен”, 2013 елда “Ул…” исемле китаплары дөнья күрде. Гафур Каюмов – 1998 елдан Язучылар берлеге әгъзасы иде, аңа 2006 елда  Әлмәт шәһәр Советының Рафаил Төхфәтуллин исемендәге әдәби премиясе бирелә.

Якташыбыз Гафур Каюмов районда үткәрелгән төрле чараларда теләп катнаша иде. Арча төбәгендә туып-үскән язучылар белән район хакимияте оештырган “Шушы яктан, шушы туфрактан без…” дип исемләнгән кичәдә, “Без бит- Арча яклары” өч томлыгын тәкъдим итүгә багышланган очрашуда ул сәхнә тормышы турында  мавыктыргыч итеп чыгышлар ясады. Яңа Кырлайда оештырылган “Без -Тукай оныклары” төбәкара лагеренда төрле регионнардан килгән балалар алдында үзенең әсәрләре һәм башкарган рольләре, гомүмән сәхнә тормышы  турында сөйләп аларның ихтирамын яулады.

“Гафур авылда оештырылган бәйрәмнәрдә, сабан туйларында бик теләп катнашты, без шунда очраша идек, авылдашлары белән аралашырга яратты. Без аның белән Шура сигезъеллык мәктәбендә бергә укыдык, әйбәт укыды, сәнгатьне яратты. Ул гомере буе туры сүзле, үз фикерендә нык кала торган кеше иде”,- дип искә ала Байкал авылында туып-үскән, бүгенге көндә Арчада яшәүче сыйныфташы Шамил Вәлиев.

Соңгы елларда Гафур Каюмов “Казан арты” тарих-этнография музее белән даими элемтәдә булды. Әсәрләре тупланган китапларын, төрле театрларда куелган афишаларын, фотосүрәтләрен, шәхси документларын музеебызга бүләк итте.  2013 елда Гафур Каюмовның  төрле елларда иҗат ителгән сәхнә әсәрләре тупланган “Ул…” исемле китабы басылып чыккан иде. “Арча музеена иң изге теләкләр белән Гафур Каюмов”, — дип язган  бу китапка кергән “Ул…” әсәре шигъри формада язылган.  Аны укып чыкканнан соң Гафур Каюмовны  шагыйрь буларак та күз алдына китерәсең. Казанда Язучылар берлеге клубында Татарстанның халык язучылары Гомәр Бәширов, Гариф Ахунов, Мөхәммәт Мәһдиевларның юбилейларына багышлап музеебыз оештырган кургәзмәләр белән барганда да Гафур Каюмов елмаеп каршы алып, безгә булышып йөрде.

Әлмәт  дәүләт драма театры тарихында эз калдырган режиссер буларак аның хезмәтләре белән мин театр музеенда таныштым. Симетбаш авылында туып-үскән якташыбыз, Татарстанның халык артисты Раушания Фәйзуллинаның юбилей кичәсенә баргач, шул ук театрда эшләүче районыбызның Иске Иябаш кызы, Татарстанның атказанган артисты Фәймә Павлова – Бикморатова Гафур Каюмовка багышланган экспозиция белән таныштырган иде. Театр музеенда аның тарафыннан куелган Мостай Кәримнең “Кыз урлау”, Данил Салиховның “Парлы ялгызлар”, Надежда Птушкинаның “Бары бер генә…”, Мансур Гыйләҗевның “Туй күлмәге”,  Гафур Каюмовныж үзенең “Сагынырсың әле… син дә бер…”, “Их, алла боерса…“, һәм “Ахырзаман авазы”, башка куелган әсәрләренең афишаларын күреп, уйнаган артистларның сәхнә киемнәрен һәм шул спектакльләрдән төшерелгән фотосурәтләрне карап таныштым. 2005-2007 елларда Гафур Каюмов баш режиссер буларак үзенең белемен, аңа кадәр Казан театр сәхнәләрендә туплаган тәҗрибәсен зур осталык белән кулланган икән дип горурланган идем.

Гафур Каюмов белән  соңгы тапкыр очрашудагы сөйләшү хәтеремдә, ул Арча мәдәният йортыннан чыгып килә иде. “Минем иҗатыма багышлап “Әдәби хәзинә” тапшыруы  әзерләргә телиләр, ләкин мин бик борчылып уйланам, мин аңа лаекмы? Дөрес, минем язган әсәрләрем күп театрларда уйналды, әле язарга уйлаган әсәрләрем дә бик күп, үзем дә сәхнәдә бик яратып төрле рольләрдә уйнадым. Туган авылымда яңа йорт җиткердем, иҗат итү өчен хәзер бөтен мөмкинлекләр бар. Бу телевизион тапшыруның бер өлешен туган авылым Яңа Сәрдәдә, үзем 9-10 сыйныфларда укыган Яңа Кенәр мәктәбендә, билгеле инде сезнең музейда да төшү мөмкинлеге булыр дип ышанам”,- дип дулкынланып та, горурланып та сөйләгән иде. Ләкин ни кызганыч, телевизион тапшыру ул безнең арабыздан киткәч әзерләнде.

Якташыбыз Гафур Каюмовны һәркем сагынып искә ала. Аны спектакльләрен күргән тамашачы да, аның фәрманнарын үтәп уйнаган артистлар да, гаиләсе дә, авылдашлары да, иптәшләре дә юксыналар. Чын мәгънәсендә күпкырлы талантлы артист, милләт җанлы олы шәхес буларак Гафур Шәкүр улы Каюмов онытылмас, аның әсәрләре сәхнәләрдә кабат-кабат куелыр, аның башкарган хезмәте югалмыйча үз бәясен алыр.

“Казан арты” тарих-этнография музее

директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Фотолар музей архивыннан

“Татарча диктант язу бик күркәм, матур идея. Күпләрнең мәктәпне тәмамлаганнан соң кулларына каләм алып диктант язып утырганнары юктыр. Язу-сызу эшләре башка хезмәтләргә генә бәйле булды. Чит төбәктә яшәүче милләттәшләребезгә авырлык тудырса да, Арчалыларга бу диктантны язу кыенлык тудырмас, чөнки без – ак як, Тукай якташлары! Күпләрегез Гаяз Исхакыйның иҗаты, аның шәхесе белән янәдән кызыксына башлар”, – дип сөйләде район мәдәният идарәсе һәм Татар конгрессының Арча бүлекчәсе җитәкчесе Рамил Рафис улы Мөхетдинов.

Бүген Арча районында аерым мәйданчыкларда мәдәният, мәгариф хезмәткәрләре, Г.Тукай исемендәге Арча педагогика көллиятендә студентлар һәм мөгаллимнәр, районыбызның һәр мәктәбендә укучылар һәм укытучылар татарча диктант язды.