"Казан арты" музее

Бүген музеебызда Бөтендөнья татар хатын-кызларының «Ак калфак» иҗтимагый оешмасы вәкилләре булды.

Түбән Орыда Комсомол оешкач, авылның активистлары ячейка оештыралар, “Изба” читальная ачып, культура-агарту эшләре башлыйлар. Соңыннан шул мәдрәсә клуб ролен үти башлый.

Кирпечтән эшләнгән клуб бинасының өске өлешенә 1935 елда агачтан мәктәп эшлиләр. 1959 елда шул мәктәпне күчереп, икенче урынга салалар, ә клуб өлешен зурайтып, каршы якка сәхнә һәм грим бүлмәсе эшлиләр. 1961 елда керосин лампалары электр энергиясе белән алмашына. 1974 елның 1 сентябреннән клуб мәдәният йорты дип үзгәртелә. 1998 елда мәдәният йортына газ кертелә.

1934-1939 елларда клубның беренче җитәкчесе булып Сабир Сафиуллин эшли. Клубта бердәнбер музыка коралы – гармун. Авыл яшьләре эштән кайтканнан соң, кичке уенга җыйнала торган булган. Алар наза уеннары, күмәк, ялгыз биюләр биегән, концерт-спектакльләр куйганнар. Телсез кинолар да шул чорда күрсәтелә башлаган.

Клубта 1939-1940 елларда Һаҗәр Әхмәтова, 1941-1945 елларда Шәхүәнә Хамидуллина эшли.

1945-1949 елларда хезмәт куйган Җафар Ибрагимова бик туры сүзле, таләпчән, оештыру көченә ия мөдир була. Аның Түбән Оры авылында культура эшен җанландыруга зур өлеш кертә. Шул чорның актив яшьләре: Әнвәр Фазылҗанова, Хәмбәл Хәсәнов, Лотфуллин Рәис, Ислам һәм Гадения Мортазинар, Гөлфия Нуриева. Клуб суык, ягарга утын, керосин да булмаган вакыт бик күп булган. Шулай да алар туктап калмаган, авыл халкының ялын оештыруда көнне-төнгә ялгап зур тырышлык куеп эшләгән.

1949-1954 елларда Мәдинә Усманова эшли. Бу чорда культура эше тагын да җанланып китә. Ул вакытта авыл мәктәбендә 100гә якын бала 4 класста белем ала. Һәр атнаның якшәмбе көнендә клубта балалар көнне үткәрелә башлый. Китапханә белән клуб бергә эшли, иртәнге сәгатьтә балаларга китап бирелә, аннан соң төрле түгәрәкләр оештырыла. Авылда бердәнбер радиоприемник клубта булганлыктан, Уфа һәм Казан концертлары тыңларга җыелганнар. Авыл яшьләре белән зур күләмле спектакльләр хәзерләп куганнар. Шул чорның актив яшьләре: Фоадия Маматова, Фоадия Гарифҗанова, Әюп Нурмухаметов, Айтуган, Исмагилова Тәскирә һәм башкалар, һәр спектакльнең суфлеры Әнвәр Боярова булган. Мәдинә Усманова шулай ук фермаларда, ындыр табакларында халык алдында еш чыгыш ясаган.

1955-1957 елларда Мөнәвәрә Шакирова эшләгән. Ул елларда район смотрларында хор белән җырлауга зур игътибар бирелгән, моның өчен зур коллектив тупларга кирәк булган. Район комсомол оешмасында эшләүче Равилә Валиева н эштән соң авылга кайтып, халыкны үзешчән сәнгатькә тартуда Мөнәвәрә апаның уң кулы була. Хорда башалап җырлый. “Дисәнә”, “Көймә килә” җырларын башкарып 1 урынны алдык дип искә алган Мөнәвәрә апа.

1957-1958 елның декабренә кадәр клуб мөдире булып Фоат Газизов эшли. “Авылда яшьләр күп булу сәбәпле, концерт өйрәнгәндә ике төркемгә бүленә идек: “яшьрәк яшьләр” һәм “олырак яшьләр”гә. Концерт-театрлар белән якын—тирә авылларны икешәр мәртәбә йөреп чыктык. Аннан кергән акчага гармон һәм тәрәзә пәрдәләре алдык”, – дип искә ала Фоат абый. Кичләрен клубта бик күңелле уеннар булып, яшьләр бигрәк тә вальс һәм краковяк биюләрен биегәннәр. 1957 елда Тукай районы үзешчән сәнгать смотрында катнашып, яхшы чыгыш ясаганнары өчен грамота белән бүләкләнгәннәр. Шул смотрда катнашкан яшьләрне дә искә алыйк: Маматова Роза, Ахметзянов Мәхмүт, Яруллина Нәкия, Шарипов Нафыйк, Газизов Фоат, Мухаметшин Барый, Ситдиков Равил , Вафина Раушания, Ризванова Яринә, Лотфуллин Венер Арсланов Рашат һәм башкалар.

1958-1960 елларда клуб мөдире булып Яринә Ризванова эшли. Халык клубка күп йөрү сәбәпле, колхоз рәисе Тимерҗан Сөләйманов бинаны зурайтып эшләргә тәкъдим итә. Комсомол һәм авыл халкы күмәкләп эшкә тотына. 1960 елның Яңа ел бәйрәменә клубны өлгертәләр. “Бу көнне халык күп җыелган иде, бөтен авыл халкы белән Яңа елны шунда каршы алдык. Соңырак Ю.Әминовның “Өти балак” спектаклен өйрәнеп куйдык һәм якын тирә авылларда, сайлаучылар алдында чыгыш ясадык”, – дип искә ала Яринә апа. Бу вакытта керосин лампалары була, шулай да бик күңелле итеп эшлиләр.

1960 елның августыннан – 1983 елгача Тәслимә Шәрипова эшли. Ул Алабуга культура училещасын тәмамлап, 19 яшендә Арчага эшкә килә. “Һәр эшнең дә үз авырлыгы, үз куанычлары бар. Рәхмәт чордашларыма, бик дус-тату эшләдек. Суык клубта үзебезгә күңел җылысы таптык, бик күп концерт-спектакльләр куйдык”, – ди.

Х.Вахитның “Беренче мәхәббәт”, Ю.Әминовның “Тамырлар”, “Язылмаган законнар”, “Өти балак”, “Яшел эшләпә” һәм башка бик күп спектакльләр куелды. Тәслимә Шәрипова белән эшләгән авыл үзешчәннәрен дә искә алыйк: Вафина Рушания, Шарипова Сәкинә, Мухаметгалиев Фоат, Габдрахманова Суфия, Шакирова Гөлфия, Мухаметшин Барый, Шакирова Зәкия, Бариева Флера, Мортазин Фаил, Дәминов Әхәт, Хасанов Илсур, Камалова Венера, Абдуллина Рәзинә һ.б.

1974 елның 1 сентябреннән клуб мәдәният йорты итеп үзгәртелә. Тәслимә Шәрипова Дамир Мортазин белән бергә эшли башлый. Мәскәүдән курчаклар алдырып, балалар белән курчак театры оештыралар. “Чуртан кушуы буенча”, “Үги кыз” һ.б спектакльләр сәхнәгә куела, смотрда катнашып дипломант исеменә лаек булалар. Районда иң беренчеләрдән булып Казанга барып, сәхнә костюмнары тектерәләр, яшьләр белән инструменталь ансамбль дә оештыралар. Комсомол туган көненә “Огонек” үткәрү дә алар тарафыннан районда беренче тәҗрибә була. 1967 елда район буенча оештырылган сукачылар ярышына да зур көч куялар. Тәслимә Шәрипова бик күп күргәзмә плакатлар эшли. Терлекчеләр йортына барып, терлекчеләрнең туган көннәрен үткәрә. Район күчмә кызыл байрагын алуга да ирешәләр, дипломнар, грамоталар белән бүләкләнәләр.

Дамир Мортазин 1974 елның 1 сентябреннән 2014 елның июль аена кадәр мәдәният йортында сәнгать җитәкчесе була, баян, курайда уйный, фокуслар күрсәтә. Курчак театры оештырып, башка авылларга барып куя, яшьләр белән инструменталь ансамбль оештыра. Бу ансамбльне оештыруда Шакиров Хабир, Шакиров Хәлил, Мортазин Фаршат, Шакиров Рамазаннарның булышлыгы зур була. Шулай ук Шакирова Фәймә, Шакирова Фәния, Нуриева Лилия, Нуриев Адик мәдәният йортының иң актив яшьләре булла.

Мортазиннар гаиләсе белән җыр-моңга гашыйк кешеләр, гармунчылар. Дамир Мортазин үзенең гаилә ансамблен оештырып, авыл сәхнәләрендә, район смотрларында чыгыш ясап мактау грамоталары, дипломнар белән бүләкләнә. Улы синтезатор, тальянда, үзе гармон, курайда уйнап, хатыны Сүрия белән кызы Динә парлап җырлап халыкның күңелләрен яулый.

1983-1984 елларда мәдәният йорты директоры Тәлгат Хафизов булып эшли. 1984 елның февраль аенда Суфия Саитова авылга килен булып төшкәннән соң Дамир Мортазин белән мәдәният йортында эшли башлый. Авыл халкы һәм яшьләр белән күңелле кичәләр, концерт-спектакльләр куя. “Кышкы Сабантуй”, “Пар Балдаклар”, “Уйнагыз гармонннар”, “Гаилә бәйрәме”, урам конйертлары, “Без талантлар эзлибез”, “Кичке Сабантуй”, “Балалар сабантуе”,” Авылым килене”, “Татар кызы, татар егете”, “Нәүрүз чибәре” һ.б. бик күп бәйрәмнәр үткәрәләр, смотрларда актив катнашалар. Ю.Әминовның “Өти балак”, Ф.Садриевның “Эх ти егетләр!”, Ә.Гаффаровның “Бер картлыкта бер яшьлектә”, С.Шәкүровның “Сине ташлап китә алмыйм”, Г.Нуруллинның “Картаямыни соң йөрәк”, Р.Сәгъдинең “Сынган беләзек”, А.Гыйләҗевнең “Ефәк баулы былбыл кош”, Д.Салиховның “Кызлар капкыны”, “Яшел эшләпә”, М.Әмирнең “Талак, талак, талак…”, Г.Ибраһимовның “Нәфыйга ханым” әсәрләре авыл, район сәхнәләрендә куела. Бәйрәмнәрдә иң актив катнашкан үзешчәннәр: Хәйруллина Зөлфия, Нуриев Раушан, Юсупов Рәдиф, Рәлиф, Мухаметшин Фидаил, Мухаметшин Бари, Мортазин Дамир, Сүрия, Саетова Суфия, Рәшит, Сибагатуллина Ризида, Искәндәр, Зөлфәт, Яруллина Рәсимә, Бакиев Раил, Рилә, Лофуллина Ания, Фәйзрахманов Илфат, Валиева Албина, Шарипова Гөлфания, Габдрахманова Миләүшә һ.б.

1986 елдан мәдәният йортында Барый Мөхәммәтшин эшли. “Мин беренче тапкыр сәхнәгә 1945 елның 12 декабрендә сайлауны каршылап куелган концертта бию белән катнаштым. Шуннан мәктәп еллары беткәнче концертларда биеп—җырлап йөрдем. Ә зур “артистлар” белән беренче чыгуым 1954 елның 6 ноябрендә булды. Ул көнне мин Р.Ишморатның “Кайту” спектаклендә Ирбулатны уйнадым. Бу роль минем өчен язылган кебек иде. Спектакль халыкка бик ошады. Шуннан бирле минем катнашымнан башка бер генә спектакль, концерт та булмады,” – дип искә ала ул. Мәдәният йорты “Яшел эшләпә” спектакле белән район смотрында җиңеп беренче урынны ала. Төп рольләрне Яруллина Нәкыя, Әхмәтҗанова Люция, Юсупов Рафик һәм Барый Мөхәммәтшин уйный.

2014 елның июль аеннан сәнгать җитәкчесе булып Зөлфәт Сибагатуллин эшли. Аның тарафыннан “Сәнгатьтә үткән гомер”, “Юмор шоу” кебек яңа чаралар уздырыла.

Зөлфәт Сибгатуллин

Тел галиме, филология фәннәре докторы, профессор, Татарстан Фәннәр академиясе академигы, үзебезнең районның Кышкар авылында туып-үскән Рүзәл Абдуллаҗан улы Юсуповка 80 яшь тулды. Шул уңайдан Арча педагогия көллияте укытучылары һәм укучылары танылган якташыбызны хөрмәтләү кичәсе үткәрделәр. Профессор белән бергә аның тормыш иптәше Диләрә ханым, педагогия фәннәре докторы, профессор Фираз Фахразович Харисов, райондашыбыз, күренекле журналист Әгъзәм Фәйзрахмановлар килгән иде.

Кунаклар яңартылган “Әлифба” музее белән таныштылар. Актлар залында зур тантана булды. Көллият укучылары профессор Юсуповның тормыш юлын һәм иҗатын чагылдырган сәхнәләр күрсәттеләр. Мөхтәрәм юбилярның яраткан җырлары яңгырады. Педагогия көллияте директоры Гарипова Гөлнара Фидаилевна, ветеран-укытучы Сәгъдиев Илдус Абдрахманович якташыбызны кайнар котладылар. Үз чиратында Р.А.Юсупов шулай зурлаган өчен рәхмәтләрен әйтте, якташлары тәбрикләвен иң зур бүләк итеп кабул итүен җиткерде.

Дамир Таҗиев

Нәрсә ул яшәү мәгънәсе? Аны һәркем үзенчә аңлый торгандыр. Адәм баласы ни өчен туганын белми, үз ихтыярыннан башка дөньяга килә. Бу дөньяда ниләр күрәсен дә ул күз алдына китерә алмый. Бөек кеше буламы ул, гади генә тормыш кичерәчәкме – анысы да караңгы.

ХХ гасыр адәм балаларын түзә алмаслык шартлар белән сыный. Минем язмам гасыр башында туып ХХI гасырга чыгып та бераз яшәгән гади кешеләр турында. Гадилек аларны бөек иткән.

Алты айлык вакытта әтисез-әнисез калган малайны авылның баласыз гаиләсе асрамага ала. Үзләренең фамилияләрен бирәләр һәм исемен үзгәртәләр. Киләчәктә татар әлифбасы авторы булачак Сөләйман Хәлиуллин шулай Сәләй Вәгыйзов булып китә.

Рәмзия Вәлитова белән алар Казан педагогия институтында танышалар һәм дуслашып китәләр. Рәмзия дә алты яшьтән дөм ятим калып балалар йортында үскән кыз. 1937 елда өйләнешеп, юллама алып алар Арча педагогия училищесына эшкә киләләр. Дүрт елдан сугыш башлана. Сәләй фронтка китә һәм бер елдан әсирлеккә төшә.

Җиңү язында Вәгыйзовны америкалылар азат итә. “СССРга кайтма, анда сине каторга көтә”, — диләр азат итүчеләр. Ләкин Сәләй ике баласын, кызы Римманы һәм улы Камилне, хатыны Рәмзияне бик сагынган була. Сагыну шулкадәр көчле була, төрмә хәтта пүчтәк бер әйбер булып күренә.

Советлар Союзы чиген узуга НКВД гаскәрләре эшелонны үз кулларына алалар. Юллар көнчыгышка түгел, ә төньякка борылалар. Шулай итеп, Сәләй Вәгыйзов 10 ел Печора тирәсендә юллар сала, урман кисә.

Рәмзия ире янына балаларын ияртеп ике тапкыр килә. Нәтиҗәсе – Рәмзия Гыйләҗ кызын педучилищедан эштән куалар. Сәләй аңа хат яза, “миннән ваз кичсәң сиңа җиңелрәк булыр”, — ди. Рәмзия кире Вәлитовага әйләнә һәм эшенә кайтарыла.

Ун ел срогын тутырганнан соң гына Сәләй Арчага кайтып төшә. Ләкин аны укытырга алмыйлар, төрле авыр эшләрдә эшләргә мәҗбүр була. Берничә елдан соң Мөндеш авылында укытырга рөхсәт бирәләр. Тагын гаиләдән аерылып яшәүләр башлана.

Сәләй Гататовичның тормышындагы борылышны үзенең укучысы, Арчада РОНО мөдире булып эшләүче, соңрак Мәгариф министры урынбасары, Равил Әлмиевич Галиәхмәтов ясый. Ул аны педагогия училищесына укытырга кайтара. Бу кыю кеше үз өстенә никадәр җаваплылык алуны күз алдына китерегез әле. Тоталитаризмның тамырлары чиктән тыш нык заман бит.

Язмамны гади кешеләр турында дигән идем. Гади генә итеп, хатыны Рәмзия Вәлитова белән берлектә, Арча педагогия училищесында татар теле һәм әдәбияты укытып, гади генә итеп Әлифба китабы төзү өстендә эшли башлыйлар. Мәгариф министрлыгы Әлифба дәреслегенә конкурс игълан иткән була.

Арчаның “Әлифба” музеенда бик кыйммәтле экспонат итеп шул әлифбаны төзегән кулъязмалар саклана. Типографиядә басылганчы бит алар әле кулдан языла. Шул вакытта мөхтәрәм авторлар үзләренең танылган галимнәр булып киләчәккә күчүләрен уйларына китерделәрме икән? Юктыр, мөгаен. Алар үзләренчә бик гади эш эшлиләр. Ләкин язмыш аларны ничек өскә чыгара. Конкурста җиңгән әлеге “Әлифба” дәреслеге менә инде 60 ел татарларга хезмәт итә. Шул чор эчендә 30 тапкырдан артык нәшер ителә, өч тапкыр авторлар тарафыннан үзгәртелә. Татарстанда гына түгел, бөтен татар дөньясы шул әлифбадан укырга өйрәнә.

Яшьлекләре бик авыр башланган әлеге матур пар бәхетле картлык кичерделәр. Рәмзия апа 88, Сәләй абый 96 яшькә кадәр яшәделәр. 30 га якын фәнни хезмәт яздылар, татар телен укытуга багышланган ярдәмлекләр чыгардылар. Алар үзләре исән вакытта ук “Әлифба” музее ачылды. Бүгенге көндә әлеге музейга 65 телдә 300дән артык әлифбалар тупланды. Дөньяда бердәнбер шундый музей булуы белән уникаль ул. Музейның тулы исеме – Музей букваристики и азбучного искусства народов мира. Ул өч залдан тора: дөнья халыклары әлифбалары, татар әлифбасының һәм язуының килеп чыгу тарихы, Сәләй Вәгыйзов һәм Рәмзия Вәлитоваларга багышланган зал. Бүгенге көндә музейда мең ярымга якын экспонат тупланган. 2018 елда педагогия көллияте директоры Гарипова Гөлнара Фидаил кызы башлангычы һәм зур тырышлыгы белән өр-яңадан музей концепциясе эшләнде, экспозицияләр яңартылды. Ныклап үзгәртелгән музей тантаналы рәвештә февраль аенда ачылды.

Минем язмамның геройлары бөек булабыз дип эшләмәгәннәр. Алар бары тик үзләренә тапшырылган эшне намус белән башкарганнар. Бу көннәрдә җәмәгатьчелек Сәләй Гататдин улы Вәгыйзовның  юбилеен билгеләп үтә. Аның тууына 110 ел.

Педагогия көллиятенең ишегалдында Әлифбага һәйкәл куелган. Ул барлык керүчеләрне каршы алып тора. “Казан арты” тарихи-этнография музее филиалы булган “Әлифба” музее Сәләй Вәгыйзов белән Рәмзия Вәлитованың үзләренә һәйкәл булып тора. Бу музей үткәнне киләчәк белән тоташтыручы күпер сыман.

Дамир Таҗиев

Без, “Казан арты” тарих-этнография музее хезмәткәрләре Казанбаш авылында туып-үскән тарих фәннәре докторы, ТАССРның һәм РСФСРның атказанган фән эшлеклесе, бик күп орден һәм медальләр белән бүләкләнгән якташыбыз Хөсәен Хәсән улы Хәсәновның тормыш юлын һәм фәнни хезмәтләрен өйрәнү максатында Казан шәһәрендәге фатирларында булдык. Аның тормыш иптәше Ләйлә Хәсәнова Хөсәен абыйның шәхси документларын, китапларын, газета-журнал материалларын, узе кулланган язу әсбапларын, кул сәгатен безнең музеебызга бүләк итте. Алар арасында кандидатлык, докторлык дәрәҗәләре бирелү турында документларның төп нөсхәләре булу безнең өчен аеруча кыйммәтле. Ләйлә Хәбибулла кызы: “Хөсәен абыегызның хезмәтләрен онытмаган өчен рәхмәтемне белдерәм, мин үзем дә аның документларын өйрәнүне дәвам итәм, киләчәктә дә сезнең белән аралашып яшәсәк иде. Ул үзенең туган авылы, аның кешеләре белән горурланды, Социалистик Хезмәт Герое Мирбат Хәстиев гаиләсе белән аралашып яшәдек. Музейга килүчеләр документларын күргәч аның нинди төгәл, пөхтә булуына инанырлар. Мин үзем дә гомерем буе китапханәдә эшләдем, мөмкин булганча Хөсәен абыегызга булышырга тырыштым. Ул бөтен гомерен фәнгә багышлады, аның хезмәте онытылмасын иде”,- дигән теләкләрен җиткерде.

“Казан арты” тарих-этнография музее

директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Ленар Гобәйдуллин фотолары

Орнашбаш авылының имамы Мөнир Касыймов музеебызга берничә китап алып килде.

!Арадан иң кадерлесе – 1901 елда Мисырда госманлы төрекләре телендә басылган “Биң бер хәдис шәриф шәрхе” (Мең дә бер хәдис”) җыентыгы. Мең хәдискә комментарий язылган бу китапның авторы – “мәрхүм Мөхәммәд Гариф бәк”.

! 1905 елда әлеге җыентыкны Габдрәшит Ибраһимов та Санкт-Петербургта бастырып чыгара.

! Мөнир абый алып килгән китаплар арасында хатлар да бар. Аларның кайберләре шигьри формада язылган:

Зөя сулары бик тирән,

Карап күзләрем тала.

Хатка язып сүзләр бетми,

Бик күп серләрем кала.

Юсупов Мөхәммәтгали китаплары болар. Ул 1950 елларда Орнашбаш имамы булып эшләгән.

Совсем скоро в музее «Казан арты» состоится уникальная выставка «Путешествие в прошлое: предметы тюркской культуры из семейного собрания Рафаэля Халитова».

1937 елда тау башындагы мәчет клуб итеп үзгәртеп салынгач, клубта беренче булып Миңсылу Габдрахманова эшли башлый. Миңсылу яшь булуына карамастан, замана авырлыкларына бирешмичә, чын күңеленнән бирелеп эшли. Бәйрәм кичләрендә концерт, төрле кичәләр, бер пәрдәле сәхнә әсәрләре әзерләп куя. Ул Ашытбашка тормышка чыккач, клубка Назифа Файзуллинаны куялар. Аңа да озак эшләргә туры килми, бәхет эзләп үзбәк якларына чыгып китә ул. Назифа ападан соң клубны Мөхәммәтхан Фәйзрахманов кабул итә. Ул үзенең тальян гармуны белән яшьләрне биетә, җырлата торган булган. Бөек Ватан сугышы башлануга Мөхәммәтханны сугышка алалар. Клуб Байкал авылы кызы Галия кулына кала.

1949 елда клубта Саяра Фәттрахманова эшли башлый һәм 36 ел гомерен мәдәният эшенә багышлый. Авыл кешеләренең рухи дөньясын баету, аларны эшкә илһамландыруда, халык талантларын эзләп, аларны клубка күбрәк тарту – төп бурычы була аның. Ул вакыттагы клуб – аскы бүрәнәләре череп беткән, кыш көннәрендә чыдап булмаслык салкын бина. Тишек-тошыкларына кемдә нинди иске әйбер бар җыеп тутыралар. Ягарга утын юк. Карлы-бозлы арпа, борчак саламнары кайтарып ташлыйлар да шуны ягып җылыталар. “Концерт-спектакльләр өйрәнер алдыннан, көлгә бәрәңге тәгәрәтеп ашый идек тә, аннан өйрәнә башлый идек”, – дип сөйли Саяра апа. Саяра Фәттрахманова клубта эшли башлаганда кайсы аяксыз, кайсы терәксез 7 урындык була. Концерт-спектакльләр куйганда утын бүкәннәре алып кереп шуңа такталар сузып утыра торган булганнар. Тәрәзәләр яртылаш салам белән капланган. Клубтагы 3-4 керосин лампасының саны соңрак 17 гә җитә.

Сугыштан соң азрак клуб колхоз ярдәмен тоя башлый. Тәрәзәләрдәге саламнар алынып, икенче кат тәрәзәләр куела, тамашачы өчен озын эскәмияләр ясала. Клубта бернинди дә музыка уен кораллары булмаган. Концерт-спектакльләр куеп азрак акча эшли башлагач, 7 телле гармун сатып алалар. Ул гармунда да уйнаучы булмаган. Саяра апа үзе ике көй өйрәнеп, яшьләрне биетә торган булган.

1950 елда клубны сүтеп, иске бүрәнәләрен алыштырып, яңадан салалар. Яңа төзекләндерелгән клубка күчкәч, бер хромка гармуны алалар. Яшьләр дә, өлкәннәр дә концерт-спектакльләргә бик теләп катнаша. Г.Камалның “Банкрот’’, К.Тннчуринның “Казан сөлгесе”, “Зәңгәр шәл”, “Американ”, М.Фәйзинең “Галиябану”, “Асылъяр” әсәрләрен өйрәнеп куялар һәм 6-7 атка төялеп күрше-тирә авылларга йөриләр. “Барганда барыбыз да атка төялеп барабыз, кайтканда беренче атта китапханә мөдире Рәшидә Сәйфетдинова, иң соңгысында үзем кайта идем. Барлык яшьләр дә вечер уйнарга калып бетәләр, атларны үзебе алып кайтып, атлар торагына илтеп туара идек”, – дип сөйли Саяра апа. Билет бәяләре 20 тиен генә була. Аннан әкренләп 30, 40, 50 тиенгә күтәрелә.

1984 елда Саяра апа лаеклы ялга киткәч аның эшен улы Фердинанд Фәтхи дәвам итә. Фердинанд Фәтхи эшләгән дәвердә мәдәният йортында бик күп концерт-спектакльләр, ШТМ, төрле кызыклы, мавыктыргыч ял кичәләре үткәрелә. 1987 елда мәдәният йорты каршында эшләп килгән драма коллективы С.Шәкүровның “Сине ташлап китә алмыйм” спектаклен сәхнәләштереп халык театры исемен ала.

1988 елда яңа мәдәният йорты ачыла. 1988-1991 елларда директор вазыйфасын Фәргат Гарифзянов, 1991-1995 елларда Гөлназ Гарифзянова башкара.

1995 елдан хәзерге көнгәчә җитәкче – Гөлсинә Халикова, сәнгать җитәкчесе булып 1974 елдан Зөлфия Фатхуллина, халык театры режиссёры булып 1997 елдан Илшат Заһидуллин эшли.

Гөлсинә Халикова

На днях Ильдус Габдрахманович Сагдиев подарил нашему музею недавно изданную книгу «Ватаным» Фании Ахметзяновой. Автор книги – его ученица, нынче известный журналист. В книге имеется много интересного и полезного материала и про наш Арский район.

Түбән Пошалым авылында туып-үскән Зөлфирә Камалова белән без даими элемтәдә торабыз. Ул Урта Пошалым мәктәбендә өлкән пионервожатый, татар теле укытучысы булып эшләгәннән соң озак еллар Карадуган балалар бакчасын җитәкләде, мәктәпкәчә балаларны тәрбияләү буенча төрле программалар һәм методик кулланмалар язды. РСФСРның халык мәгарифе отличнигы, Татарстанның атказанган укытучысы, Каюм Насыйри премиясенә лаек булган Зөлфирә Камалова үзенең дустын, Түбән Курса авылында туып-үскән Закирова Кафия Вәли кызын, “Казан арты” тарих-этнография музееның әдәбият һәм сәнгать бүлегенә алып килде. Ул безнең өчен бик кызыклы шәхес булып чыкты. Күптәнге хыялын тормышка ашырып, Кафия Закирова үзенең тормыш юлы һәм хезмәте белән бәйле материаллар туплап чыгарылган китапларын музеебызга бүләк итте.

Закирова Кафия Вәли кызы үзенең педагогик эшчәнлеген 1966 елда ТАССРның Арча районы (хәзерге Әтнә районы) Кышлау авылында балалар бакчасы мөдире буларак башлый. 1971– 1993 елларда Казан шәһәренең 233 нче балалар бакчасында тәрбияче булып эшли. 1993 нче елдан Казан шәһәре Совет районының 415нче татар телендә белем һәм тәрбия бирүче балалар бакчасында методист вазыйфасын үти. Ул мәктәпкәчә яшьтәге балаларга ана телендә тәрбия һәм белем бирү, аларда халкыбызның рухи байлыгына, милли мәдәниятенә нигезләнеп, әхлакый сыйфатлар булдыру буенча зур тәҗрибә туплый.

Кафия Закирова 1995-2005 елларда Татарстан Республикасы Мәгариф министрлыгының фәнни-методик үзәгендә дәреслекләр эшләү секторын җитәкли. Аның югары дәрәҗәдәге һөнәри осталыгы гамәли эшчәнлек кысалары белән генә чикләнмичә, заманга яраклашкан программалар, методик әсбаплар эшләргә, хрестоматияләр төзергә мөмкинлек бирә. Бүгенге көндә ул тәрбия-белем бирү  татар телендә алып барыла торган балалар бакчалары өчен 30 дан артык программа, методик кулланмалар авторы. Әлеге әсбаплардан Татарстан Республикасындагы балалар бакчалары тәрбиячеләре генә түгел, Башкортстан, Чувашия республикаларында, Оренбург, Пермь һәм башка өлкәләрдәге хезмәттәшләре  дә кулланалар. Кафия Закирова ХХ гасыр ахыры ХХ1 гвсыр башында татар балалар бакчаларында белем һәм тәрбия бирү эшенә гыйльми һәм гамәли өлеш кертеп танылган педагогларның берсе.Ул бүгенге көндә дә үзе сайлаган һөнәргә тугры калып, мәктәпкәчә яшьтәге балаларны тәрбияләү белән шөгыльләнә.

Аның 1997 елда “Әткәм-әнкәмнең теле”, 1998 елда “Мәктәпкәчә тәрбия”, “Көч һәм рух тамырлары”, “Әдәп төбе-матур гадәт”, “Иң матур сүз” һәм башка бик күп кулланмалары тәрбиячеләр һәм әти-әниләр арасында зур хуплау тапты. Тәрбия һәм белем бирү программалары төзүдә катнашуы Кафия Закированы әзерлекле методист буларак танытты. 2005 елда ТР Мәгариф министрлыгы грифы белән бастырылган “Гаиләдә һәм балалар бакчасында әдәплелек тәрбияләү программасы”на методик ярдәмлек буларак эшләнгән 2013 елда “Балалар бакчасында әдәп-әхлак тәрбиясе” һәм әлеге әсбап өчен әзерләнгән махсус аудиокушымта якташыбыз башлаган эшнең кирәкле һәм нәтиҗәле булуын раслаучы мисалларнаң берсе.

Кафия Вәли кызы Закирова соңгы чорда мәгариф өлкәсендә актуаль булган юнәлешләрнең берсе поликультуралы тәрбия бирү өлкәсенә дә шактый зур өлеш керткән методист. Аның ике телдә дөнья күргән “Балачак аланы” (“На поляне детства”), “Балалар дөньясы” (“Мир детства”) хрестоматияләре әлеге юнәлештә балалар бакчалары өчен эшләнгән иң уңышлы әсбаплардан санала. Бу әсбапларда татар балаларын милли рухта, халык педагогикасы, татар педагоглары К.Насыйри, Р.Фәхретдин хезмәтләренә таянып һәм алар үрнәгендә, татар һәм Россия язучыларының иң күренекле әсәрләренә нигезләнеп тәрбияләнүгә зур игътибар бирелә.

 “Шәһри Казан” газетасына язган мәкаләсендә Казан шәһәренең 162  нче балалар бакчасы тәрбичесе Надия Вәлиева аның турында: “Аны якыннан белүчеләр яраткан хезмәтенә ихлас бирелгән, эшчән-тырыш педагог, җитәкче дип әйтерләр.Мин исә үзем бу асыл сыйфатларның төбенә төшәргә тырыштым. Кайдан килә бу ханымга илаһилык, гыйлемлелек? Туган җирдән, Арча туфрагыннанмы? Белгәнебезчә, бу төбәк халкыбызга асыл затларны күп биргән, Курсавиның авылдашы булган Кафия аның дәвамчысымы? Социалистик Хезмәт ударнигы булган әнисе Саниянең бердәнбер кызына һәр эшенә җаваплылык хисен тоеп, күңел биреп башкарырга кирәклеген аңлатуыннандыр бәлки? Бер яшеннән әтисез калып, әнисенең гомере буе әтисенә карата җуймаган хөрмәтеннән, тугрылыгыннан киләме бу асыл сыйфатлар?

Боларның берсе дә эзсез югалмагандыр. Ләкин миңа калса, уңганлык-булганлык төбендә туган илгә, туган телгә мәхәббәт ятадыр кебек…”,- дип язган.

Кафия ханым үзе дә музейда якташлары фронтовик язучы Госман Бакировка куелган экспозиция белән, аның туганы Рөстәм Бакировның материаллары белән танышкач истәлекләрен яңартты. “Мин Курсавилар укыган мәдрәсә бинасына урнашкан Югары Курса мәктәбен тәмамладым, укуымны Арча педагогия училищесында дәвам иттем һәм тәрбияче һөнәрен үзләштердем. Госман Бакиров белән оештырылган очрашуларны яхшы хәтерлим, ә Рөстәм абый безне физикадан укытты. Ләкин минем соңгы елларда авыл белән элемтәм өзелде, әнием безнең белән Казанда яшәде”,- диде.

“Үр артыннан яңа үрләр яулап, яшимен мин, туймыйм тормыштан…”,- дигән сүзләр Кафия Закированың тормыш девизы. Балалар бакчасында намус белән башкарган эше, тәрбиячеләр өчен язган методик хезмәтләре югары бәяләнеп аңа Татарстан Республикасының Мәгариф һәм фән министрлыгының “Мәгарифтәге казанышлары өчен” күкрәк билгесе, Россия Федерациясенең мәгариф отличнигы, Россия Федерациясенең гомуми белем бирү мактаулы хезмәткәре һәм Татарстан Республикасының атказанган укытучысы дигән мактаулы исемнәр, Татарстан Республикасының Каюм Насыйри исемендәге премиясе бирелде.

Районыбызда туып-үскән мәгърифәтчеләр Габденнасыйр Курсави, Шиһабетдин Мәрҗани, Шәмсетдин Күлтәсиләрне дәвам итеп Хәй Хисмәтуллин, Альберт Яхин, Рүзәл Юсупов, Фәрит Бәшир, билгеле инде озак еллар Арча педагогия көллиятендә эшләгән Сәләй Вагыйзов һәм Рәмзия Вәлитова, Наҗия Саттарова һәм башкаларның эшләрен дәвам иткән музеебыз кунаклары Зөлфирә Камалова, Кафия Закировалар телебезне саклау һәм аларны киләчәк буыннарга җиткерү буенча бәяләп бетергесез хезмәт башкаралар. Аларның беркайчан да дәрәҗәсен югалтмый торган фәнни хезмәтләре озак еллар төрле яшьтәге балаларны тәрбияләүгә хезмәт итәр әле.

“Казан арты” тарих-этнография музее

директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов