"Казан арты" музее

“Арча  хәбәрләре” газетасының  6 август   санында  “Туганнары хәбәр бирсенннәр иде” дип исемләнгән мәкалә  басылган иде. Аның авторы Россия һәм Татарстан  журналистлар  берлекләре  әгъзасы Марс Яһудин  2015 елның 25 маенда музеебызның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә булган иде  һәм менә мәкаләне укыгач  шул көн  истәлекләре  яңарды. Чаллы  Язучылар берлеге җитәкчесе Факил Сафин белән язучылар, журналистлар, артистлар, барысы  26 кешедән торган төркем белән  очрашу безнең өчен бик зур истәлек  буларак  хәтердә калды. Анда якташларыбыздан Галиәхмәт Шаһи һәм Булат Сәлаховның булулары икеләтә куаныч булган иде.  Без районыбызның күренекле  шәхесләре  турында  сөйләгәндә  кунакларыбыз  аларны яхшы  белүләрен, үзара  аралашып  һәм ярдәмләшеп яшәүләре турында  сөйләделәр. Үз иҗатлары  белән таныштырып, китапларын, җырлары тупланган дискларын бүләк иттеләр.

Безнең  музейга  кергән  һәркемне  сөекле шагыйребез Габдулла  Тукайга багышланган  экспозиция каршы ала.  Марс  Яһудин  керү  белән  андагы экспонатлар белән танышты һәм: “Минем әтием, Нәфыйк  Яһудин, 1946 елда  Кушлавычта  Габдулла Тукайның тууына  60 ел  тулуны  билгеләп  үтүне оештыруга  җаваплы итеп билгеләнгән булган.  Әти ул вакытта Әтнә районы мәгариф  бүлегендә инспектор булып эшләгән. Ул  Кушлавыч  авылы  кешеләренең сөйләгәннәрен  язып алган,  мин ул язмаларны әтиемнең архивыннан таптым һәм үземнең китабыма керттем”, – дип сөйләгән иде. Марс  Яһудин  үзенең  “Казлар очар су күреп” китабын музейга бүләк итте, анда  әтисенең  “Аның Тукай буласын белмәгәннәр” дип исемләнгән язмалары да  урын  алган.

Бу язмада Нәфыйк  Яһудин авылга килгәч тә очраган аерым кешеләрнең, аларның исемнәре күрсәтелмәгән,  фронтовик язучы  Әнәс Галиевнең  әтисе, ул вакыттагы  Кушлавыч авылының  мулласы  Касыйм  хәзрәт һәм аның  хатыны Асия абыстайның, 72 яшьтәге Зиннәт абый  Ситдыйковның  Тукай турында сөйләгәннәре бирелгән.

                                                    ***

         Кушлавыч авылының кешеләре ачык йөзле  һәм  күңелле  кешеләр икән. Менә  авылга  җитәр-җитмәстән үк миңа олы гына  яшьтәге бер апа очрады. Ул сыерын һәм сарыкларын кардан әрчелгән  үләнгә чыгарган.

Тукай турында сорау биргәч  тә  апаем кинәт җанланып китте. Башта мин уен-көлке белән генә:

• Апай, бу авылдагы  Тукай дигән кешене  беләсезме сез? – дип сорадым.

Ләкин ул  җитди һәм  ипле генә уйланып җавап бирде:

• Тукай… Ул бит, энем, бу авылда күптән тормый инде. Ул патша  заманында     ук  үлгән  бит. Һай, ул үлмәгән булса-а!  Тагын әллә нәрсәләр язып бетергән булыр  иде.

                                                           ***

            1946 елда, моннан 75 ел элек,  Тукайның туган  авылы Кушлавычта Нәфыйк Яһудинга ниләр сөйләделәр икән, ул истәлекләр   һәркем өчен дә кызыклы булыр. “Казлар оча су  күреп”  китабы  белән  “Казан арты” тарих-этнография музееның  әдәбият һәм сәнгать  бүлегендә танышырга  мөмкин.

                                                                                     Шәфигулла  Гарипов

Бүген , 19 август – Бөтендөнья фотография көне. Беренче  фотосүрәт  ясау мөмкинлеген 1839 елның 19 августында ачыклыйлар. Фотоларда тарих саклана һәм киләчәк буыннарга барып җитә. Шул  уңайдан музеебызның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә кызыклы экспонатлар булып сакланган фотоларны тәкъдим итәбез.

                                              Шәфигулла Гарипов

Һәркемгә яхшы таныш булган “Су буенда учак яна”,  “Ак яулыклы әнием “, “Их, Арча читекләре!”, “Туй күлмәге”, “Ашытбашым” һәм башка яраткан җырларыбызның  сүзләрен язган якташыбыз Наил Касыйм  бүген туган көнен билгеләп үтә.

Наил  Васыйл улы Касыймов 1955 елның 18 августында районыбызның Ашытбаш авылында туа.  1970 елда Ашытбаш сигезъеллык мәктәбен, 1972 елда Тукай-Кырлай урта мәктәбен тәмамлый. Ул 1972-1977 елларда Казан төзелеш институтында укый һәм 1992 елга кадәр төрле төзелеш һәм сәүдә оешмаларында өлкән инженер, директор булып эшли. 1992-97 елларда Наил Касыйм Татарстан дәүләт телестудиясендә редактор, өлкән редактор хезмәтендә, 1997-1999 елларда Казан шәһәр хакимиятенең мәдәният идарәсендә идарә башлыгының беренче урынбасары булып эшли. 1999 елдан хакимиятнең юллар төзү идарәсендә идарә башлыгы урынбасары вазифаларын башкара. 2005 елдан Татарстан Республикасы мәдәният министрлыгында бүлек мөдире булып эшли, бүгенге көндә лаеклы ялда.

Кайда гына яшәсә дә, нинди генэ эштә эшләсә дә, Наил Касыймның шигърияткә мәхәббәте сүрелми. Ул татар поэзиясендә җырчы шагыйрь буларак танылу ала. Наил Касыймның җырларының сүзләре “Яраткан җырлар” җыентыгында һәм башка китапларда, газета-журналларда  даими басылып килә. 1993 елда “Су буенда учак яна”, 1996 елда “Күңелем каршыңда тезләнде…”,  2013 елда  “Күңелем кояшы”,  ә  2020 елда  шигырьләре һәм җырлары тупланган  “Су буенда учак яна “  дип исемләнгән   яңа китабы дөнья күрде. Соңгы елларда иҗат иткән шигырьләре һәм тамашачыларыбыз тарафыннан яратып кабул ителгән аеруча популяр җырлары тупланган  бу китапны әдәбият һәм сәнгать сөючеләр бик җылы кабул иттеләр.  Аның шигырьләренә язылган җырлар күренекле артистлар башкаруында төрле конкурсларда һәм бәйгеләрдә югары бәяләнә, халык тарафыннан яратып кабул ителә.

Наил Касыйм – 1993 елдан Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы. 2014 елда татар әдәбиятен һәм сәнгатен үстерүгә зур өлеш керткәне, күпъеллык иҗади эшчәнлеге  өчен  аңа Татарстан Республикасының атказанган сәнгать эшлеклесе дигән мактаулы исем, 2017 елда Язучылар берлегенең Һади Такташ исемендәге премиясе бирелде. Бүгенге көндә Наил Касыйм гаиләсе белән Казан шәһәрендә яши һәм иҗат итә.

                                                                              Август ае – җәй ахыры,

                                                                          Ә көзнең инде башы.

                                                                             Сүрелә башлый, сүрелә

                                                                                Алтын таҗ – җәй кояшы.

                                                                               Йолдызлы келәм эчендә

                                                                               Асыл таштай тулган ай!

                                                                                         Август – айларның патшасы!

                                                                                    Август ул – мин туган ай…

дип яза Наил  Касыйм үзенең туган көне  турында.

Наил Касыймның шигырь килеш үк җыр булып яңгыраган әсәрләре дә, зур фәлсәфи мәгънәгә ия кыска шигырьләре дә бик күп. Киләчәктә дә Наил Касыйм безне, әдәбият сөючеләрне һәрдаим куандырып торыр, каләме бертуктамый язар да язар дип ышанабыз. Ихлас күңелдән якташыбыз Наил Касыймны гомер бәйрәме булган туган көне белән котлыйбыз, ныклы сәламәтлек, гаилә тигезлеге, яңа иҗат уңышлары телибез.

                                     “Казан арты”  тарих-этнография музее

                                  директоры  урынбасары Шәфигулла Гарипов

Бүген  язучы, журналист,  Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы,  Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре,  Татарстан  Язучылар берлегенең Абдулла Алиш исемендәге әдәби бүләк иясе, Татарстан Республикасының  “Фидакарь хезмәт өчен” медале  белән бүләкләнгән якташыбыз Нуриев Вакыйф Вәкил улының туган көне.

Ул 1958 елның 17 августында районыбызның Сеҗе авылында туа.Үз авылларында урта мәктәпне тәмамлаганнан соң 1975 елда Казан дәүләт университетының журналистика бүлегенә укырга керә. Бишенче курста укыган вакытта “Яшь ленинчы” газетасы редакциясендә хезмәткәр булып эшли, 1980 елда университетны тәмамлагач,  корреспондент була. Аннары җаваплы сәркатип, баш мөхәррир урынбасары вазыйфаларын башкара.1987-1990 елларда Вакыйф Нуриев – Татарстан китап нәшриятының сәясәт редакциясе мөдире була. 1990 елда аны яңа оешып килгән “Шәһри Казан” редакциясенә эшкә чакыралар. Ул башта бүлек мөхәррире, 1995 елдан 2000 елга кадәр әлеге газетада баш мөхәррир урынбасары була. 2000-2007 елларда “Салават күпере” һәм “Сәхнә” журналларының баш мөхәррир урынбасары булып  эшли. 2007 елдан Татарстан Язучылар берлеге рәисе урынбасары булып сайланды. Ә бүгенге көндә Вакыйф Нуриев “Казан утлары” журналының җаваплы сәркатибе вазифасын башкара.

1980 еллар башында мәктәп укучылары өчен хикәяләр яза башлаган Вакыйф Нуриев “Сабантуй”, “Шәһри Казан” газеталарында, “Салават күпере”, “Ялкын”, “Мәгариф”, “Чаян” журналларында басылган бик күп кызыклы хикәяләр авторы. 1991 елда  аның “Бүре кадәр бүрек” дигән хикәяләр җыентыгы, 2003 елда “Җәйгә кайда рәхәт?”, 2005 елда “Ана догасы”, 2007 елда “Җиденче палата”, 2003 елда урта һәм югары педагогик уку йортлары өчен чыгарылган “Татар балалар әдәбияты”, 2012 елда рус телендә “Седьмая палата”, 2018 елда “Ни хәлең бар, балам?..” китаплары дөнья күрде. Бүгенге көндә Казан шәһәрендә яши һәм иҗатын дәвам итә.

Вакыйф Нуриев үзен беркайчан да, беркемнән дә өстен куймый, гадилеге, журналист буларак һәркем белән уртак тел таба белүе белән аерылып тора. Районыбыз мәктәпләрендә, китапханәләрендә аны көтеп алалар, очрашулырда ул  бик теләп катнаша. Туган авылы  белән даими элемтәдә тора, Сеҗе авылы халкының хөрмәтле кешесе ул. Ул үзенең “Әбиемә – әфлисун” повестенда, Кесмәс ягы язучыларына хас булганча: “И туган як! Муенына – камыт, иңенә ыңгырчак суктырса да, кәҗәләнми эшләп йөргән талымсыз атларың, юеш танаулы мәхлук бозауларың, син килгәндә капка астына кереп кача, киткәндә артыңнан өреп кала торган мактанчык көчекләрең, яз җылысын тансыклаган иркә мәчеләрең истән чыкмый”,- дип яза.

Без якташыбызны туган көне белән котлыйбыз, ныклы сәламәтлек, балаларының, оныкларының, туганнарының,  дусларының ихтирамын  һәм игътибарын тоеп гомер итүен, киләчәктә дә безне яңа әсәрләре белән куандырып яшәвен телибез.

                                “Казан арты” тарих-этнография музее

                                 директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Бүген музеебызда “Өмет чаткысы”нда тәрбияләнүче сәламәтлекләре чикле балалар экскурсиядә булдылар. Арча тарихы, музейдагы экспонатлар белән якыннанрак танышырга теләүләре музей хезмәткәрләрендә соклану уятты. Һәрбер бала экскурсияне игътибар белән тыңлады.

Музеебызда сугыш чоры баласы Абдуллин Илдар абый тормыш иптәше Нүрия апа,  оныгы, оныкчыгы белән кунакта булды. Илдар Абдуллин Арча авторотасында (АТП) ярты гасырга якын алдынгы шофер булып эшләгән. Ике мәртәбә “Хезмәт даны” ордены белән бүләкләнгән. 1976, 1977, 1979 елларда Социалистик ярыш җиңүчесе, Унынчы бишьеллык ударнигы була. Илдар абый район колхозларыннан ашлык ташыганда көндәлек эш нормасын 140-150 процентка арттырып үти. Үз эшен һәрвакыт яратып, җиренә җиткереп тырышлык белән башкара.

”Казан арты” тарих-этнография музее Россия президентының грантлар фонды бәйгесендә “Сугыш урлаган балачак” исемле проект белән  катнашып җиңүгә лаек булды. Музей хезмәткәрләре проект кысаларында өлкәннәребезнең истәлекләрен барлау буенча максатчан эш алып барды.

Сугыш  чоры балалары… Көч җитмәстәй авыр хезмәт башкару, ятимлек ачысы, ач үлем белән күзгә-күз очрашу  аларны балачак бәхетеннән мәхрүм итте. Тормышта никадәр авырлыклар күрсәләр дә, хөрмәтле ветераннарыбыз бүгенге көндә дә районыбыз үсешенә, яшь буынны тәрбияләүгә зур өлеш кертәләр. Көннәр үткән саен шул елларның авырлыгын үз иңнәрендә күтәргән буынның сирәгәя баруына гына күңел борчыла. Без тарихтагы кайгылы көннәрне онытырга тиеш түгел. Киләчәк буыннарның якты тормышы өчен үз-үзләрен аямыйча көрәшкәннәргә рәхмәт хисе йөрәкләрдә мәңге саклансын иде. Тарихи хатирәләрне сакларга, мәңгеләштерергә һәм буыннан-буынга күчерергә тырышыйк. Ул безнең изге бурычыбыз.

Президент гранты проектын  тормышка ашыру районда патриотик тәрбия эшен яхшыртырга, музей фондын баетырга зур мөмкинлек бирде. Чара барышында сугыш чоры балалары турында бик күп яңа мәгълүматлар җыелды. Ветераннар белән аралашу, аларның хатирәләрен барлау куркыныч сугыш еллары турында тагын да күбрәк белергә мөмкинлек бирде.  Авыр тормыш юлы узган ветераннарыбыз да хатирәләре белән уртаклашуга бик шат иделәр.  Ветераннар Советы,  уку йортлары, балалар бакчалары безгә бик зур ярдәм күрсәтте.

Президент гранты проектын  тормышка ашыру максатыннан күп төрле эшләр башкарылды.  Шул уңайдан музеебызда хөрмәткә лаек, авыр тормыш күргән сугыш чоры балаларына  багышланган «Сугыш урлаган балачак»  дип исемләнгән фотокүргәзмә ачылды. Фотокүргәзмәдә Арча районындагы сугыш чоры балаларының, тыл ветераннарының фотосурәтләре урнаштырылды. Баннерларда сугыш чоры балаларының иң үзәккә үткән вакыйгалары урын алды. Шулай ук сугыш чоры балалары, аларның авыр тормыш юллары турында истәлекләр тупланган  электрон кулланма эшләнелде. Мәктәп балалары өчен “Мин хәтерлим. Мин горурланам” исеме астында класс сәгатьләре, мәктәпкәчә яшьтәге балалар белән “Синең саклаучыларың” исемле әңгәмәләр үткәрелде.   Сугышның нинди ачы фаҗига икәнен күрсәткән видеоязмалар балаларга тәкъдим ителде. Сугыш чоры балалары турында тупланылган мәгълүмат “Арча хәбәрләре” газетасында, “Арча” радиосында, “Казан арты” музееның инстаграм, сайт битләрендә яктыртылып барылды.  Ветераннарыбызның хатирәләрен, истәлекләрен туплаган“Сугыш урлаган балачак” исемле документаль фильм төшерелде. Президент грантында җиңү яулау  музеебызның техник базасын да баетырга ярдәм итте. Грант акчасына 2 комьютер, фотоаппарт, принтер, проектор алынды.

Россия президентының грантын оту музеебыз эшчәнлеге өчен бик файдалы булды. Әлеге юнәлеш буенча эшне музейда киләчәктә дә дәвам итәчәкбез.

Бүген, 29 июль көнне, “Россия авыл хуҗалыгы үзәге”нең Татарстан Республикасы буенча филиалы хезмәткәрләре музеебызның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә булдылар. Районыбызның күренекле шәхесләренең тормыш юллары һәм иҗатлары турындагы экскурсияне игьтибар белән, кызыксынып тыңладылар. Аларны музей урнашкан бинаның тарихы, анда тикшерүче булып эшләгән Гомәр Бәшировның эшчәнлеге, язган әсәрләре, шәхси әйберләре бигрәк тә җәлеп итте. Әңгәмә вакытында алар үзләре дә актив катнаштылар, Мостафа Ногманның, Наил Касыймның, Сания Әхмәтҗанованың җырларын җырлап та күрсәттеләр. Музей белән танышкач кунаклар районыбызда күренекле язучылар, артистлар, фән эшлеклеләренең күп булуына соклануларын белдерделәр.

Бу оешманың Арча районындагы бүлеге җитәкчесе Әхмәт Хәкимҗанов музей белән даими элемтәдә тора һәм үзләренең эшчәнлеген яктырткан еллык календарьлар бүләк итә. Кунаклар бу календарьларны аеруча кызыксынып карадылар.

Шәфигулла Гарипов

Бүген “Россия авыл хуҗалыгы үзәге”нең Татарстан Республикасы буенча филиалы хезмәткәрләре музеебызда экскурсиядә булдылар.  Алар Арча тарихы, музейдагы экспозиция белән  таныштылар. «И, Туган телем», «Сугыш урлаган балачак» исемле күргәзмәләрне сокланып карадылар. Кунакларга Арча турында тулы мәгълүмат бирелде.

“ Казан арты” тарих-этнография музее 2021 ел — Татарстан республикасында туган телләр һәм халыклар бердәмлеге елы уңаеннан ачык һавада “И, туган тел” исемле күргәзмә оештырды. Күргәзмәдә Арча ягы талантларының туган тел турында гаҗәеп матур  шигъри юллары, әсәрләренән өзекләр урын алды.  Арча халкы күргәзмәне яратып карады.