"Казан арты" музее

Хәй Хисмәтуллинның тууына 125 ел уңаеннан очрашу кичәсе истәлекләргә бай булды.

Хәй Хисмәтуллинның тормыш юлы һәм иҗаты белән  “Казан арты” тарих-этнография музее директор урынбасары Гарипов Шәфигулла Зәйнулла улы  таныштырып үтте: “Хәй (Габделхәй) Хисмәтулла улы Хисмәтуллин 1895 елның 8 ноябрендә районыбызның Кысна авылында мулла гаиләсендә туа. Башлангыч белемне үз әтисеннән ала, ә 1908-1915 елларда Казан мәдрәсәләрендә укый, аннары үзе дә мәдрәсә мөгаллиме булып китә.Сугыш алды һәм сугыш елларында Хәй Хисмәтуллин Татарстан укытучылар белемен күтәрү институтында – гыйльми хезмәткәр, Татарстан Дәүләт музеенда әдәбият-сәнгать бүлеге мөдире вазифаларын башкара, урта мәктәпләрдә тел-әдәбият укыта. Хәй ага автор буларак катнашып төрле класслар өчен чыгарылган “Синтаксис” дәреслегенең 23 тапкыр, “Морфология” дәреслегенең 22 тапкыр басылуын искә алу да күп нәрсә турында сөйли”.

Әдәбият өлкәсендә хезмәт итүчеләр арасында Хәй ага Хисмәтуллинны белмәгән, аны ишетмәгән кеше бик аздыр. Хәй ага укыту-тәрбия эшенә күп көч сарыф иткән, бу өлкәдә күп һәм файдалы фәнни хезмәтләр калдырган күренекле педагог-тәрбияче. Аның шәкертләре бик күп. Кайберләре аннан төрле чорларда мәдрәсә, мәктәп, рабфак, институтларда турыдан-туры дәрес алса, икенчеләр аның күп санлы дәреслекләрен укып-өйрәнеп тормыш юлына аяк басалар. Ә үзе Хәй Хисмәтуллин кемнәрдә белем алган, аның чын остазлары кем булган? Шулар турында тулы мәгълүматны хезмәттәшебез, тарих бүлеге мөдире Гобәйдуллин Ленар Илгиз улы сөйләп, аңлатып үтте.

Без, “Казан арты” тарих-этнография музее хезмәткәрләре, Хәй Хисмәтуллинның тормыш юлын һәм иҗатын өйрәнү максатында 2015 елда аның Казан шәһәрендә яшәгән фатирында булган идек. Анда безне аның 1923 елда туган кызы  Ләйлә апа һәм оныгы Наилә апа каршы алды. Шул вакытта төшерелгән әңгәмә кичәбезнең кунакларына тәкъдим ителде.

Хәй Хисмәтуллинның оныгы Наилә апаны кичәбездә күрү, аның белән очрашу безгә, килгән кунакларга зур горурлык булды. Наилә ханым дәү әтисен бик яраткан һәм хөрмәт иткән, аның турында якты истәлекләре белән уртаклашты: “Бик дәрәҗәле, бик зур белгеч иде. Хәтере бик яхшы.  Картайгач, эштән туктагач, аңа еш кына телефоннан шалтыраталар иде. Ул вакытта дәү әтинең колагы начар ишетә иде, телефоннан сөйләшә алмый иде, тылмач булып мин ярдәм иттем. Сорауларны дәү әтигә әйтәм, җавабын сораучыга җиткерәм. Шунда минем исем китә иде, карт бит инде ул вакытта яше 80 гә якын,  сорауларга бердә уйламыйча төгәл итеп җавап бирә, нинди чыганаклардан алып булуын искәртә, хәтта кайбер китапларның битләренә кадәр әйтә иде. Без аның белән гел сөйләшеп утыра идек.  Мин аңа шакката идем:

• Дәү әти , син аны бер каян карамыйча, белеп әйтәсеңме соң, алар аны үз эшләренә язып куярга мөмкиннәр бит,- дип сорыйм. Ул миңа:
• Чын галим бер генә чыганактан файдаланырга тиеш түгел. Фәнни эзләнү өчен күп чыганаклардан карарга, өйрәнергә кирәк, минем үземнең бер өч-дүрт бик ышанычлы чыганагым бар иде дип,- әйтә иде.”

Килгән кунагыбыз Хәй Хисмәтуллинның тормыш иптәше Маһруй апаның туганы Шәвәлиева Рәмзия Азат кызы аларның гаиләләренең әдәплеге турында сөйләп шаккаттырды: “Искиткеч күп эшләгән галим. Әни ягыннан туганнар–профессорлар дип әйтергә ярата идек. Шундый тәртипле гаилә. Тавышлары йомшак, матур, затлы. Хәй абый белән Маһруй апа бер-берләренә бервакытта да тавыш күтәрмиләр, сүзгә килгәндә дә  акыллым дип ачуланышалар иде. Туганнары өчен ярдәмчел гаилә иде.”

“Алифба музее” мөдире Таҗиев Дамир Гыйлемшаех улы да: “Хәй Хисмәтуллин шундый чорда яшәгән: гарәп графикасында яза башлый, аннан латинча дәвам итә, 10 елдан соң кириллицага күчә. Галимнар өчен зур байлык,” — дип Хәй Хисмәтуллинның чын галим икәнен тагын бер кат искәртеп үтте.

Алёна Ганиева башкаруында “Туган илкәем” җыры, скрипкада уйнавы кичәбез кунакларының күңелләренә үтеп керде.

Кичәбезне йомгаклап “Казан арты” тарих-этнография музее директоры Камалова Гөлназ Гыйльметдин кызы Хәй Хисмәтуллин оныгы Наилә ханымга рәхмәт сүзләре әйтеп, район мәдәният идәрәсе җитәкчесенең рәхмәт хатын тапшырды. Ә Наилә ханым музеебыз фондына Хәй Хисмәтуллинның китапларын, фәнни хезмәтләрен бүләк итте. Алар музеебызда талантлы якташыбызның кадерле мирасы булып киләчәк буыннарга җиткереләчәк.

Авылда туып-үскән, үз тырышлыгы белән белем алган, гомере буе татар телен саклауга зур өлеш керткән,  күпләгән хезмәтләр иҗат иткән; үз белеме белән һәрвакыт уртаклашырга хәзер булуы, киң күңеллелеге өчен дә хөрмәт итеп, олылап искә алдык Габделхәй ага Хисмәтуллинны.

“Казан арты” музеенда  Хәй Хисмәтуллинның тууына 125 ел уңаеннан очрашу кичәсе булып узды. Районыбызның үткәнен, хәзергесен барлаганда халкыбызның никадәр зирәк, тырыш икәненә тагын бер кат ышанасың. Дөрестән дә, безнең якның кыю, эшчән халкы, күренекле шәхесләре халкыбыз тарихында онытылмас эз калдырып яшиләр. Талантлы фән, әдәбият һәм сәнгать вәкилләре – Арчабызның горурлыгы. Районыбызда күренекле, бөек, мактаулы исемнәр алган мөхтәрәм кешеләребез бар. Шулар арасында  Хәй Хисмәтулин да аерым бер мөһим урын алып тора. Филология фәннәре кандидаты, текстолог, педагог, күренекле әдәбиятчы, тел, әдәбият галиме, дәреслекләр төзүче, СССР (Татарстан) Язучылар берлеге әгъзасе, тәнкыйтьче  Хәй Хисмәтуллин белән без чын күңелдән горурланабыз. Искә алу кичәсендә оныгы, Россия фәннәр академиясенең “Казан фәнни үзәге” лабораториясе өлкән фәнни хезмәткәре, физика-математика фәннәре кандидаты Наилә Габделхәй кызы, туганнары Сабирова Рәмзия Кирам кызы, Мәрьям ханым, Ашытбаш авылыннан туганнары Шәвәлиева Рәмзия Азат кызы, озак еллар Ашытбаш мәктәбендә укыткан Мөхәммәт абыйның улы Алмаз һәм кызы Фадия, Ашытбаш мәктәбе директоры Кавиева Рәмизә Рәис кызы, Кысна авылыннан укытучы Файзрахманова Ләлә Сабирҗан кызы, Ашытбаш мәктәбеннән татар теле укытучысы Аухадиева Миләүшә Рәшит кызы, районыбызның татар теле укытучылары, студентлар катнашты.

8 ноябрьдә әдәбиятчы, тел галиме Габделхәй ага Хисмәтуллинның тууына  125 ел тулуны билгеләп үтәбез. Без аның белән чын күңелдән горурланабыз, чөнки Хәй абый дөньякүләм танылачак шагыйрь Габдулла Тукайның ялкынлы чыгышларын тыңлаган, кайбер кичләрдә авыру Фатих Әмирхан янында утырып әңгәмә корган, Мәҗит Гафури белән бергәләп сөйләшә-сөйләшә чәй эчкән, Галимҗан Ибраһимовны күреп-белгән һәм фатихасын алган, ярсу йөрәкле Гадел Кутуй белән бергә эшләгән һәм тагын бик күп күренекле шәхесләр белән аралашкан якташыбыз. Габделхай ага гаять тыйнак, югары культуралы, сизгер кеше булган. Ул үзе белән бергә эшләгән коллективның һәр уңышына чын күңелдән сөенә белгән, аның кечкенә генә кимчелекләренә дә көенгән һәм борчылган.

Филология фәннәре кандидаты, текстолог, педагог Хәй (Габделхәй) Хисмәтулла улы Хисмәтуллин 1895 елның 8 ноябрендә районыбызның Кысна авылында мулла гаиләсендә туа. Башлангыч белемне үз әтисеннән ала, ә 1908-1915 елларда Казан мәдрәсәләрендә укый, аннары үзе дә мәдрәсә мөгаллиме булып китә. Октябрь революциясеннән соң ул озак еллар халык мәгарифе системасында эшли: Арча төбәге авылларында яңа совет мәктәпләре ачу, китапханәләр, ликбезлар, ягъни укырга-язарга өйрәтү пунктлары оештыру буенча Мәмсә волостында мәгариф инструкторы була, Арча кантоны укытучыларының  кәсептәшләр берлегенә җитәкчелек итә. 1925 елны Казанга күчеп килеп, башта Татар балалар шәһәрчегендә – укыту-тәрбия бүлеге мөдире, шәһәрнең Арча кыры районында – мәгариф эшчеләренең кәсептәшләре берлеге рәисе, аннары Татар телен гамәлгә кертү курсларында,  18 нче номерлы татар урта мәктәбендә һәм 1929-1938 елларда татар рабфагында укытучы булып эшли.

Хәй Хисмәтуллин үзенең “Үткән юллар” дип исемләнгән язмасында: “1929 елны Наркомпрос мине пединститутка белем күтәрү өчен җибәрде. Тел-әдәбият дөньясына ныклап кереп китүем әнә шул елдан башлана. Пединститутта мине әдәбият һәм тел галимнәре Габдрахман Сәгъди, Галимҗан Нигъмәти, Гали Рәхим, Җәмал Вәлиди, Галимҗан Шәрәф укытты, шулар аркылы Сәлах Атнагулов, Фатих Сәйфи, Гомәр Гали һәм башкалар белән таныштым. Шулай итеп, бу елларда педагогия институтындагы тел-әдәбият кафедрасына татарның иң танылган кешеләре тупланган булган, без шулардан дәрес алдык”, – дип горурланып искә ала.

Сугыш алды һәм сугыш елларында Хәй Хисматуллин Татарстан укытучылар белемен күтәрү институтында – гыйльми хезмәткәр, Татарстан Дәүләт музеенда әдәбият-сәнгать бүлеге мөдире вазифаларын башкара, урта мәктәпләрдә тел-әдәбият укыта. 1944 елдан алып 1965 елга кадәр СССР  Фәннәр академиясенең Казан филиалы булган Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институтында өлкән гыйльми хезмәткәр булып эшли. Ул татар драматургиясе классигы Галиәсгар Камал иҗатын тикшерүгә багышланган монографик хезмәте нигезендә 1949 елны диссертация яклап, филология фәннәре кандидаты дигән гыйльми дәрәҗә ала. Якташыбызны 1957 елда СССР (Татарстан) Язучылар берлегенә кабул итәләр.

Әдәбият өлкәсендә хезмәт итүчеләр арасында Хәй ага Хисмәтуллинны белмәгән, аны ишетмәгән кеше бик аздыр. Хәй ага укыту-тәрбия эшенә күп көч сарыф иткән, бу өлкәдә күп һәм файдалы фәнни хезмәтләр калдырган күренекле педагог-тәрбияче. Аның шәкертләре бик күп. Кайберләре аннан төрле чорларда мәдрәсә, мәктәп, рабфак, институтларда турыдан-туры дәрес алса, икенчеләр аның күп санлы дәреслекләрен укып-өйрәнеп тормыш юлына аяк басалар. Хәй ага автор буларак катнашып төрле класслар өчен чыгарылган “Синтаксис” дәреслегенең 23 тапкыр, “Морфология” дәреслегенең 22 тапкыр басылуын искә алу да күп нәрсә турында сөйли. Хәй ага озак еллар дәвамында әдәбият дәреслекләре язу, хрестоматия төзү, башлангыч һәм урта мәктәпләр өчен программалар, методик кулланмалар төзүдә актив катнашкан.

Хәй Хисмәтуллин мәдрәсәдә укыган елларында ук  әдәбият белән кызыксына башлый. Ул  “Вильгельм Телль” исемле пьесаны төрекчәдән тәрҗемә итеп, “Мәгариф” нәшриятына тапшыра, әмма пьеса басылмый. Беренче басылган әдәби әсәре –“Чик саклаганда” хикәясе. Ул 1925 елны “Безнең юл” журналында “Хисмәт” имзасы белән дөнья күрә. Әйтергә кирәк, бу хикәя аның әдәби иҗат өлкәсендәге соңгы тәҗрибәсе, соңгы талпынуы була. Хикәяче булу теләге шуның белән сүнә, мәгәр аңарда әдәбиятны өйрәнү, тәнкыйтьче булу теләге уяна. Хәй аганы әдәбият дөньясында хаклы рәвештә таныткан өлкә — ул аның татар әдәбияты тарихын, язучыларның иҗатын өйрәнүдәге озак еллардан бирле дәвам итеп килә торган нәтиҗәле эшчәнлеге. Әдәбиятчы галимнең Габдулла Тукай, Галиәсгар Камал, Закир Һади, Фатих Кәрими, Сәгыйть Рәмиев, Мәҗит Гафури, Фатих Әмирхан, Шәриф Камал һәм башка күренекле классикларның әсәрләрен текстологик яктан хәзерләп, укучыларга җиткерүгә гаять күп көч куйганын аеруча билгеләп үтәргә кирәк. Тукай әсәрләрен хәзерләү өстендә генә дә ул 20 елдан артыграк, 1933 елдан  1955 елга кадәр эшли. 1950-60 нчы елларда ул Каюм Насыйри һәм Шиһап Мәрҗаниның сайланма әсәрләрен хәзерләүдә катнаша, Фатих Сәйфи-Казанлы һәм Гомәр Толымбай әсәрләрен туплап чыгара.

Хәй аганың әдәбият тарихын өйрәнүгә караган хезмәтләре дә күп. Ул 1954 елда “ХХ гасыр башы татар әдәбияты”, 1960 елда “Татар совет әдәбияты тарихы”, 1963 елда “Борынгы татар әдәбияты” кебек коллектив хезмәтләрне язуда катнаша.

1965 елга кадәр Галимҗан Ибраһимов исемендәге тел, әдәбият һәм тарих институтында эшләп Хәй ага  лаеклы ялга китә. Әмма ул пенсиягә чыккач та каләмен кулыннан төшерми, эшен дәвам итә. Якташыбызның 1968 елда “Шиһабетдин Мәрҗани”, 1969 елда “Галиәсгар Камал” исемле китаплары басылып чыкты,  “Фатих Кәрими” дигән хезмәте дөнья күрде.

Без, “Казан арты” тарих-этнография музее хезмәткәрләре, Хәй Хисмәтуллинның тормыш юлын һәм иҗатын өйрәнү максатында аның Казан шәһәрендә яшәгән фатирында булдык. Анда аның 1923 елда туган кызы  Ләйлә апа һәм оныгы Наилә яши иде. Без бергәләп Габделхай абыйның шәхси документларын, аның иҗаты белән бәйле китапларны, газета-журналларда чыккан материалларны барладык.  Алар безгә 1943, 1948 елларда басылган Габдулла Тукайның әсәрләре тупланган ике томлык академик басмасын, 1955-1956 елларда басылган дүрт томлыгын музейга  бүләк иттеләр. Хәй Хисмәтуллин ике томлыкка Габдулла Тукайның аерым китапларда, газета-журналларда басылган шигырьләрен, поэмаларын, әкиятләрен бер үзе бөртекләп туплый һәм шулай итеп Тукайның иҗатын тирәнтен өйрәнә башлауга юл ача. Ә дүрт томлыкны Хәй Хисмәтуллин Якуб Агишев белән бергә тагын да тулыландыралар һәм халыкка җиткерәләр. Аларның күп еллар башкарган хезмәтләре нигезендә бөек шагыйребез Габдулла Тукайның биш томлыгы, ә 2016 елда алты томлыгы дөнья күрде.  Ләйлә апа, ул үзе дә химия фәннәре кандидаты дигән гыйльми дәрәҗәгә ия ,  әтисе турында: “Әти бик әйбәт кеше иде, мин нинди сорау бирсәм дә, ашыкмыйча җавап бирде. Аның бастырып чыгарган дәреслекләрен, мәкаләләрен кызыксынып укып бара идем. Татар теле һәм әдәбияты дәреслекләрен үзлегемнән өйрәндем, ул елларда алар мәктәпләрдә күп кулланылды. Бездә Габдулла Тукай, Һади Такташ, Галимҗан Ибраһимов һәм башка язучыларның әсәрләре бик күп иде, мин аларны яратып укыдым. Бүген дә татар телендә иркен сөйләшәм, мин аның өчен әтиемә рәхмәтле.

Әти әниемне бик ихтирам итте, алар бер-берсен бик хөрмәтләп яшәделәр.

Әти Арча районында китапханәләр ачуда катнашкан, ятим калган балалар өчен 50 урынлы балалар йортлары оештырган. Әни белән алар икесе дә Кысна авылыннан булганлыктан, әти әнине балалар йортына эшкә чакырган. Ә ул вакытта әнием Маһруй кызлар гимназиясен тәмамлаган булган. Аннан соң  әни гомер буе мәктәптә математика укытты. Бик авыр елларда яшәдек бит. Әтинең бертуганнары репрессия корбаннары булганлыктан, аларның балалары бездә яшәделәр, әти аларны бик кызгана иде, киң күңелле кеше буларак аларга һәрвакыт ярдәм итеп яшәде. Егет чагында Ташкентта яшәп кайтканлыктан булгандыр инде, әти пылауны бик тәмле итеп пешерә иде. Аны ашап караган туганнар әле дә сагынып сөйлиләр.

Сугыш елларында мин химика-технология институтында укыдым. Көндез укыдык, төнлә заводта эшләдек. Безне Ленинградтан күченеп килгән профессорлар укытты. Институтта укыганда әти үзенең киңәшләре белән миңа бик теләп ярдәм итте”,– дип искә алды. Ни кызганыч, Ләйлә апа  безнең арада юк инде, ул узган ел вафат булды.

Оныгы Наилә дә физика-матемтика фәннәре кандидаты, ул да: “Мин аның янында йөреп укырга өйрәндем. Ул мине мәктәптән каршы ала, дәрес әзерләгәндә кирәк булганда, булышып җибәрә иде. Татар телендә иркенләп сөйләшә алуым да, дәү әтиемнең тырышлыгы. 35 ел педагогия институтында информатика фәнен укыттым, лекцияләремне татар телендә дә иркенләп үткәрә идем”, –  дип горурланып сөйли.

Алар музейга Хәй Хисмәтуллинның хезмәт кенәгәсен, филология фәннәре кандидаты булуы турындагы документның күчермәсен, хатларын, төрле елларда төшкән фотоларын, башкарган хезмәтләренең тулы исемлеген,  язып барган көндәлекләрен, бүләк ителгән өстәл сәгатен, яратып тагып йөргән галстугын һәм башка истәлекле әйберләрен тапшырдылар. Безнең өчен бигрәк тә якташыбызның 1932 елда латин графикасында чыгарылган “Дөрес язу күнекмәләре”, 1941 елда басылган “Тыныш билгеләре һәм күнегүләр” китаплары, татар теле грамматикасы буенча язылган дәреслекләре музей фонды өчен бәяләп бетергесез экспонатлар булдылар.

Татар филология белеменең күренекле вәкиле, фәннәр кандидаты, СССР Язучылар берлеге әгъзасы Габделхәй ага Хисматуллинның илле еллык бай иҗади хезмәт юлы хәзерге татар телен, әдәбиятын, классик язучылар мирас итеп калдырган зур байлыкны һәм борынгы әдәбиятыбызның язма истәлекләрен өйрәнү белән аерылгысыз бәйләнгән. Габделхай аганың шул мәсьәләләр турында йөзгә якын мәкаләләр, китаплар, җыентыклар бастырып чыгаруы аның искиткеч тырышлыгын, бөтен рухи һәм физик көчен иҗади хезмәткә багышлавын бик ачык раслый.

Авылда туып-үскән, үз тырышлыгы белән белем алган, гомере буе татар телен саклауга зур өлеш керткән Габделхәй ага Хисмәтуллинны без татар филологиясен үстерү өчен армый-талмый эшләве һәм күпләгән хезмәтләр иҗат итүе өчен дә, шулай ук кешеләргә яхшы мөнәсәбәте, үз белеме белән һәрвакыт уртаклашырга хәзер булуы, самими эчкерсез характеры, киң күңеллелеге өчен дә хөрмәт итеп, олылап искә алабыз.

“Казан арты” тарих-этнография музее

директор урынбасары Шәфигулла Гарипов

Павел Александрович Афанасьев родился в бедной крестьянской семье Смоленской губернии 7 ноября 1886 года. Он прошел трудный путь: был каменщиком и кочегаром, матросом и шахтером. В 1905 году он стал принимать деятельное участие в революционном движении. Осенью 1905 года пишет свои первые стихи, они вошли яркой страницей в летопись этого года: «Царь испугался, издал манифест. Мертвым свобода! Живых под арест!

А вскоре автора этих гневных строк сослали в Арск. Здесь на берегу Казанки, родились новые стихи, овеянные революционной романтикой. С тех пор Павел Афанасьев стал пролетарским поэтом Павлом Арским.

В 1915 году Павел Александрович был мобилизован в армию, но и здесь он вел активную революционную пропаганду среди солдат, писал революционные стихи.

Рядовой солдат гвардейского Павловского полка с оружием в руках сражался на улицах Петрограда в феврале 1917 года. Самодержавие пало. В России началась революция. А вскоре Арского избрали заместителем председателя полкового солдатского комитета. Он с головой окунулся в революционные события бурного семнадцатого года, все находит отклик в сердце поэта.

В дни Октябрьского вооруженного восстания Павел Арский вместе с солдатами своего полка штурмовал Зимний дворец.

В 1918 году Павел Александрович вступил в партию. Он выпустил несколько сборников стихов, первый из них вышел в Петрограде в 1919 году и назывался «Годы борьбы».

Тему революции он пронес через все свое поэтическое творчество. Он всю жизнь писал стихи, его воспоминания были опубликованы в книге «В огне революции» (1967 г.)   Участник трех революций, Павел Александрович в 1956 году был награжден орденом Трудового Красного Знамени.

До конца своих дней (Павел Александрович  умер в 1967 году в Москве) сохранил теплые воспоминания об Арске. В ноябре 1966 года он писал: «В городе Арске я был в ссылке в 1906 году, откуда бежал в августе 1907 года. чудный город, древний город».(По материалам Л.Ильиной,которая в годы Отечественной войны была эвакуирована в Арск, училась в Арской средней школе №1).

Без яшәгән заман – алгарышлар чоры,

Республикам чәчәк аткан чор!

Узган юлы – йөз ел, аз да күп тә түгел,

Чал тарихлы тулы бер гасыр.

“Иң гади бер ачыш – сезнең Ильич уты,

Неон яктырткычлар янында.

Радиосы нәрсә, телевизор нигә –

“Айфон” һәм “Айпад” лар барында?!” –

Яшьләр, бәлки, шулай фикер йөртә булыр,

Роботларга йөкләп үз эшен…

Иннополис дигән иң яшь шәһәр раслый

Илнең технологик үсешен.

Татарстан атлый яңа гасыр белән

Бер үк тизлек, бер үк адымда…

“Миллениум” гүя безне тоташтыра

Заман дигән шаулы агымга.

Нано кисәкчәләр, метро, экспресслар –

Татарстан синең бүгенгең.

Тик онытмый тарих һәрбер казанышның

Күктән төшкән тылсым түгелен.

Ачлык афәтләрен, колхозлашу чорын,

Сугыш корбаннарын – һәммәсен…

Югалтулар аша, Ватан хакын хаклап,

Җиңүләргә, илем, килгәнсең!

Республикам атлый киләчәккә таба,

Зур ышаныч белән, нык басып.

Яшь алмашка торсын имин якты таңнар,

Бәхет ишекләрен киң ачып.

Дәүләтең нык булса, Татарстан — илем,

Әләмең дә горур җилфердәр.

Бер тавыштан безне: “Гасырларны кичкән,

Мең яшәр ил”, – диеп йөртерләр!

“Казан утлары” журналының октябрь санында басылып чыккан   “Мең  яшә, Татарстан!” шигыре  Республикабызның тарихы, бүгенге көне һәм уңышлары белән горурланып язылган. Аны якташыбыз, Курса Почмак авылында туып-үскән  шагыйрә, бик күп җырлар авторы Сания Әхмәтҗанова язган. Бу шигырь 6  ноябрь – Татарстан Республикасы Конституциясе көне алдыннан әдәбият сөючеләргә бүләк булып яңгырый.

Конституция – төп закон дигән сүз. Безнең республикабызда яшәүче һәр кеше шушы төп законны үтәргә, аны ихтирам итәргә, олы итеп карарга бурычлы. 1992 елның 6 ноябрендә кабул ителгән Татарстан Республикасы Конституциясе  хәзерге хокукый системаны булдыруда әһәмиятле роль уйный, иҗтимагый-сәяси үсешенә уңай йогынты ясый. Республиканың Төп законына таянып без икътисадны һәм социаль өлкәне үстерәбез, Татарстан Республикасы илнең алдынгы төбәкләре сафында ныклы урын тота. Даими рәвештә тормыш-көнкүреш дәрәҗәсен яхшырту, шул исәптән кешеләрнең керемнәрен арттыру, ныклы белем бирү һәм сыйфатлы итеп медицина хезмәте күрсәтү, һәркемгә торак алу, мәдәни-спорт объектларына йөрү, яшәү өчен уңайлы тирәлек булдыру һәм рухи үсешне тәэмин итү мөмкинлекләре тудыра.

Якташыбыз, Мөрәле авылында туып-үскән шагыйрь Хәнәфи Бәдигыйның   “Төп Канун” дигән  шигырендә Республикабызның Конституциясе кабул ителү белән горурлану, халкыбызны ярату һәм хөрмәтләү чагыла.                                             

Тал песие генә буласы иде,

Җылынасы кояш нурында.

Кая инде безгә шигырь язу

Илнең Төп Кануны турында.

Безнең өчен күпме язды аны

Рәсәй совет хөкемдарлары.

Кабул ителде дә таләп итте,

Болыт басты күкне аннары.

Күпме купшы сүзләр ишеттек без,

Шул сүзләргә күпме кул чаптык.

Хокуксызлар булып яшәсәк тә,

“Якты киләчәккә” дип чаптык.

Һәм, ниһаять, килде шундый көннәр –

Үз Кануны Татарстанның.

Халкыбызны яклар, саклар көче булсын,

Бу Төп Канун дигән дастанның.

Кая инде җитди шигырь язу

Илнең кагыйдәсе турында!

Әмма язылгандыр… яшәгәнгә

Безнең Кануныбыз нурында!

“Казан арты” тарих-этнография музееның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә “6 ноябрь – Татарстан Республикасы Конституциясе көне” дип исемләнгән күргәзмә эшли. Анда Республикабыз тарихы һәм бүгенге көне турында кызыклы экспонатлар куелган. Мәктәп укучылары, килгән кунаклар күргәзмәне кызыксынып карыйлар.

Рус белән тормыш кичердек сайрашып,

                                                                                                     Тел, лөгать, гадәт вә әхлак алмашып.

                                                                                                                                                   Габдулла Тукай

      4 ноябрь – Халыклар бердәмлеге көне. Бу көн илебез тарихына хөрмәт һәм аның данлыклы традицияләрен дәвам итү көне буларак, Россиядә 2005 елдан билгеләп үтелә. Халкыбыз буыннан-буынга күчеп килгән тарихи хәтернең кадерен белә, балаларга һәм оныкларга туган җирне ярату, гражданлык теләктәшлеге һәм башка диннәргә карата ихтирамлы мөнәсәбәттә булу кебек мәңгелек кыйммәтләрне тапшыра.

Тарихи тамырлары тирәнгә барып тоташа торган бу дәүләткүләм бәйрәм Россия дәүләтчелеге тарихының онытылмас сәхифәләрен гәүдәләндерә. Моннан дүрт гасырдан артык элек безнең бабаларыбыз  Ватаныбызны дошманнардан азат итеп, Россия дәүләтенең  мөстәкыйльлеген саклап кала. Нәкъ менә халыкның бердәмлеге иң катлаулы, авыр вакытларда ил язмышын хәл итә һәм зур җиңүләргә ирешүгә нигез була. Һәм бүген илебезнең төп хәзинәсен тәшкил иткән, күп төрле гореф-гадәтләргә, йолаларга, мәдәниятләргә, телләргә, дини карашларга ия булган халкыбыз шулай ук бердәмлеккә, тынычлыкка һәм татулыкка омтылып яши.

Бүгенге көндә күпмилләтле халкыбыз өчен бу бәйрәм илебезнең тарихи үткәнен барлау гына түгел, ул демократия һәм үзара ихтирам, тынычлык, иминлек һәм гаделлек принципларына өндәү дә, Россия халыкларына хас булган бердәмлекне һәм гасырлар буена тупланган туганлык, кешелеклелек, дуслык хисләрен ныгытуга һәм тагын да үстерүгә этәргеч тә булып тора.

“Россиядә 172 милләт һәм барлык дини конфессия вәкилләре яши. Шуңа күрә халыкларның хокукларын тану, аларны тормышка ашыру бик мөһим. Милләтләр арасындагы мөнәсәбәтләрнең бүгенге этабында Россия кебек күпмилләтле дәүләткә халыкара танылган кеше хокуклары проблемаларын тикшерүнең актуальлеге бәхәссез”,– дип яза якташыбыз, күренекле журналист Әгъзәм Фәйзрахманов..

Татарстан Республикасы – бердәм Россия Федерациясенең аерылгысыз өлеше. Безнең уңышлар аның үсешенә, халыкара киңлектә абруе артуга турыдан-туры бәйле. Халыклар бердәмлеге көнен бәйрәм итү алга таба да куәтле икътисадый һәм мәдәни багланышларны киңәйтүгә, күпкырлы дуслык мөнәсәбәтләрен ныгытуга хезмәт итәр.

Россиянең, шул исәптән Татарстанның да хәзергесе һәм киләчәге өчен һәркем җаваплы. Күпмилләтле халкыбыз үзенең хезмәт сөючәнлеге, һөнәри осталыгы һәм тырышлыгы белән илебезнең үсешенә лаеклы өлеш кертә.

Татарстан Республикасы Президенты Рөстәм Миңнехановның Халыклар бердәмлеге көне уңаеннан: “Бүгенге катлаулы сәяси вазгыять шартларында милләтара һәм конфессияара тынычлыкны һәм гражданнар арасында татулыкны ныгыту аеруча мөһим, Татарстанда игълан ителгән Туган телләр һәм халыклар бердәмлеге елы бу юнәлешкә аеруча булышлык итәргә тиеш”,– дип әйтелгән татарстанлыларга мөрәҗәгатендә.

Без сезне Халыклар бердәмлеге көне уңаеннан котлыйбыз, һәркемгә тормыш сөючәнлек, үз көчләрегезгә ышаныч, гаилә иминлеге, тынычлык һәм муллык телибез. Өлкәннәребез дә, һәм без дә яхшы хәтерлибез, сүзләрен Әхмәт Ерикәй, көен Сәлих Сәйдәшев иҗат иткән “Дуслык турында җыр” бу бәйрәмгә бик тә туры килә һәм ул әле бүген дә әһәмиятен югалтмый.

                                              Бердәмлекнең көче океан,

                                              Океаннан хәтта көчлерәк.

 Без күтәргән дуслык байрагы

   Гасырларга барыр җилфердәп.

                         Үстергән дә безне чын дуслык,

                            Көч биргән дә безгә чын дуслык.

                    Дуслык булса, яшәр гомергә

                          Бөтен җир шарында тынычлык.

“Казан арты” тарих-этнография музееның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә “Музейның район мәктәпләре белән әшләү тәҗрибәсе” дип исемләнгән күргәзмә оештырылган иде. 2018 елда Республикабызның Мәдәният министрлыгының грантына лаек булган   ”Арча ягы– данлы төбәк” проектының бер юнәлеше мәктәпләрдә күргәзмәләр оештырып, районыбызда туып-үскән күренекле шәхесләребезнең тормыш кыйммәтләрен күрсәтү иде.

Бу проект нигезендә без алынган җиһазларны кулланып, соңгы вакытта тормышлар катлауланып китүгә караммастан, 2019-2020 елларда районыбыз мәктәпләрендә берсеннән-берсе кызыклы һәм истә калырлык күргәзмәләр тәкъдим итеп, алар янында экскурсияләр уздырдык. Билгеле инде район мәгариф идарәсе һәм мәктәп коллективлары теләктәшлек күрсәттеләр, бигрәк тә мәктәпләрдәге музей җитәкчеләре бик теләп ярдәм иттеләр. Аның кадәр  укучыларны музеебызга алып килү мөмкин дә булмас иде.

“2019 ел–Россиядә Театр елы” на багышланган күргәзмәне Арча шәһәренең 2нче,6нчы мәктәпләрендә, 5нче гимназиядә, мәктәпләр белән бергә оештырылган кичәләрдә Яңа Кырлай Һәм Утар Аты мәдәният йортларында бик яратып карадылар. Шушмабаш мәктәбендә филология фәннәре докторы Фәрит Бәширне, Шурабаш мәктәбендә якташлары язучы, драматург, җәмәгать эшлеклесе Габделгазиз Монасыйповны һәм театр артисты, драматург,режиссер Гафур Каюмовны искә алу кичәләрендә куелган күргәзмәләрдә аларның тормыш юлларын һәм иҗатларын ачып бирү өчен музейда тупланган кызыклы экспонатларны кулландык. Шурабаш мәктәбендә шул ук көнне Чаллы шәһәрендә яшәп иҗат итүче шагырь,бик күп җырлар авторы Галиәхмәт Шаһи белән очрашу да булды, ул үзенә 70 яшь тулу уңаеннан тәкъдим ителгән күргәзмәне карап бик горурланды. Шулай ук  Урта Курса мәктәбендә Татарстанның халык артисты Булат Сәләхов белән очрашу, ә инде Курса разъезды мәктәбендә аны сәхнә серләренә өйрәткән театр һәм цирк артисты, режиссер Илдар Хаҗины искә алу кичәләрендә урнаштырылган күргәзмәләрдә музей фондының бөтен мөмкинлекләрен дә кулландык.Тагын бик күп мисаллар китерергә мөмкин, алар  барысы да язмалары һәм фотолары белән музей фондында тупланып баралар.

Бу проект әле ел ахырына кадәр эшли, мәктәпләр белән башкарган эшләребез турындагы күргәзмәбез үзенә күрә бер нәтиҗәләребезне барлау,   киләчәк өчен яңа эш формалары уйлап табуга юнәлеш тә булды.

В историко-этнографическом музее «Казан арты» состоялось мероприятие, посвященное Дню памяти жертв политических репрессий. Гостями музея стали студенты Арского гуманитарно-технического техникума.

Заведующая музеем М.Магдеева Габидуллина Х.К. рассказала о репрессированных  из д. Губурчак, об отце народного писателя М.Магдеева; заместитель директора Гарипов Ш.З. познакомил с жизнью писателя М.Галяу, уроженца д. Ташкичу,  ставшего невинной жертвой репрессий.

Мөхәммәт Мәһдиевнең әтисе Сөнгатулла Бәдретдин улы репрессия корбаны булуын яхшы беләбез. Әтисенең ачы язмышы әсәрләрендә ачык сурәтләнеп, гаиләсенең нинди газап-авырлыклар аша үтүләрен күз алдына китерәбез. Ләкин авылыбызда мондый корбаннар берәү генә булмаган. 1937 елның 16 ноябрендә кулга алынып, атып үтерелгән Мәхмүт Әхмәдиев, 1937 елның 19 декабрендә төрмәгә утыртылып, 1938 елның 5 январенда атып үтерелгән Сөнгатулла Мәһдиев, ак финнарга әсирлеккә төшкәне өчен 1940 елның 22 августында кулга алынган Шамил Нурисламовлар… Алар арасында Гыйндулла Габидуллин да бар. Бу кешеләр – аңлы, белемле, киләчәккә карап фикер һәм эш йөртүче авылдашларыбыз.

Габидуллин Гыйндулла Габидулла улы 1908 елда Арча районы, Гөберчәк авылында алты балалы ярлы крестьян гаиләсендә дөньяга килә. 9 яшендә Сөнгатулла муллага укырга йөри. Бертуганнары белем ала алмаган вакытта, Гыйндулла укырга-язарга өйрәнә, дин сабакларын үзләштерә. Егет булып өлгерә. Туры сүзле, намуслы Гыйндулла авыл кызы Миңнебәдәргә өйләнә. Колхозда гел җитәкче урында: ферма, яшелчә, алмагач бакчалары мөдире булып эшли.

Урман буенда сыер һәм җәнлекләр фермасы урнаша. Гыйндулла шунда ферма мөдире булып эшли. Язгы якта малларга ашатырга бетә. Сыерлар күтәрәмгә кала, аларны бау белән күтәртеп савалар. Төнге көтүгә чыгара башлагач, маллар бераз хәлләнәләр. Гыйндулла ул вакытта да өенә кайтмыйча, фермада маллар янында кала. Аннан соңгы елларда колхоз амбарында ашлык киптерү агрегатында эшли.

Аның намус белән тырышып эшләгәне, күрсәткечләре югары булу, авыл халкын яклап, аларга уңайлыклар тудыру хакындагы фикерләре кайберәүләрнең ачуын, көнчесен китерә. Аны, партиягә каршы чыга дип, эзәрлекли башлыйлар, гел йортына кереп тентүләр, сорау алулар үткәрәләр. Бу түбәнсетүләргә түзә алмагач, ул гаиләсен алып, Казанка авылындагы туганына барып, качып та яшәп карый. Ул вакытта урманчы хезмәтен башкара. Бервакыт балалары Ленин, Сталин портретларын алып, сызгалап уйныйлар. Нәкъ шул мизгелдә кабат НКВДның тентүчеләре өйгә килеп керә. Балалардан: “Кем сезгә бу сурәтләргә сызгаларга кушты?” – дип сорыйлар. Зирәк акыл белән Гыйндулланың олы кызы : “Без үзебез буйыйбыз”, – дип җавап кайтара. НКВДчылар Гыйндуллага бәйләнерлек әйбер тапмагач, йорттан чыгып китәләр. Миңнебәдәрнең абыйсы Әмин, биш кешелек гаилә гел кеше өстендә яши алмаячагын аңлап, аларны кире авылга алып кайта. Ничек кенә булмасын, кайберәүләрнең саруын кайнаткан, алдынгы карашлы, үз фикерле, тырыш Гыйндулланы ялган шаһитләр табып, ниндидер документларга кул куйдырып, “халык дошманы” тамгасы белән 1941 елның 17 апрелендә төрмәгә утырталар. Аның берсеннән-берсе кечкенә өч сабые, җиләктәй хатыны кала. Гыйндулла үзенең нинди гаеп белән төрмәгә утыртылуын аңламый да. Ә авылда аның хезмәтеннән, тормышыннан көнләшүчеләр җитәрлек. Бу көнләшү Гыйндулланың әтисе чорыннан ук башланган һәм нәселдән үч алу теләге белән янганнар аны нәкъ менә Гыйндулладан алганнар. Әлеге вакыйганың тарихы байтак тирәннән башлана. Ләкин бу турыда язуның мәгънәсен тапмыйм, чөнки Мөхәммәт Мәһдиев язганча, әти-бабаларының үчле гомер кичерүләренә бүген авылда яшәүче нәсел дәвамчылары гаепле түгел. Бәлки алар бу тарихны белми дә торганнардыр…

Гыйндулла Габидуллин Казанның Вахитов төрмәсендә алты ел утыра. Төрмәдә ул ашханәгә ашамлыклар ташый. Хатыны Миңнебәдәр мөмкинлеге булганда аның янына килә, хәлен белә. Алты елдан соң Гыйндулла авылга кайта һәм колхозда эшләвен дәвам итә, тагын ике баласы туа. Заяга узган алты ел эчендә ниләр генә күрмәгәндер, ләкин бу турыда ул берни сөйләргә яратмый. Гыйндулланың йөрәген тырнап торган “халык дошманы” тамгасыннан арынасы килә. Ул үзенең тормыш һәм хезмәт юлын язып, Мәскәүгә хат юллый. “Мин ни өчен алты ел гомеремне төрмәдә үткәреп, балаларымны, хатынымны тормышның авыр чагында ялгыз калдырдым?” – дигән сорауга җавап сорый. Күрәсең, Мәскәүдә дә аңсызлар утырмый, Гыйндулла Габидуллин турында төгәл һәм дөрес мәгълүмат туплап, 1962 елның 21 февралендә РСФСРның суды аны аклый. Бу турыда хәбәр килгәч, балаларына пенсия билгеләнә, Гыйндулланың алты еллык газабын хезмәт стажына кертергә дигән приказ чыга һәм шулай эшләнә дә.

Гыйндулла Казаклар авылы башында урнашкан яшелчәлек бригадиры булып эшли. Яшелчәләр әйбәт үссен өчен ул каникул чорында укучы балаларны да эшкә җәлеп итә. Алар инештән көянтә-чиләк белән су ташыйлар. Кәбестә, кыяр, кишер ишелеп уңа. Югары уңыш алуга ирешкән Гыйндулла алма бакчасының эшен дә башлап җибәрә. Кура җиләге, карлыган да ишле булып, уңышы елдан-ел арта гына бара. Анда да балалар җәйге каникулда чүп үләне җыялар, су сибәләр. Гыйндулла Габидуллин авырган малларны да дәвалый. Нинди генә эшкә тотынса да, ул намус белән башкара, башкаларга үрнәк алырлык итеп эшли.

Бертуганы өчен колхоз хисабына йорт салдыруга да ирешкән кеше ул. Абыйсы Һадиулланың гаиләсе 1950 еллар башында читкә чыгып китә. Ләкин кире әйләнеп кайтканда аларның алты почмаклы йортына колхоз рөхсәтсез корчаңгы сарыклар керткән була. Гаилә тору урынсыз кала. Берничә ел ферма өендә яшәргә мәҗбүр булган гаилә бары 1961 елда гына Гыйндулланың тырышлыгы нәтиҗәсендә яңа төзелгән йортка керә.

Кыю йөрәкле, үз сүзен өзеп әйтә белүче, репрессия корбаны булган авылдашыбызның балалары үсеп, белем алып, эшкә урнашалар, гаилә коралар, балалар үстерәләр. Гыйндулла 1978 елның 2 июнендә, каты авырудан соң вафат була. Төзегән йорты, утырткан алмагачлары бүген дә аны сагынып, моңсуланып утыралар сыман.

Бөек Ватан сугышына үзе эшләгән трактор белән фронтка киткән авылдашыбыз Галимҗан ага Закировның тормыш юлы бик тә үзенчәлекле. Аның әти-әнисе тырыш кешеләр булган, малларны күп асраганнар, атлар үрчеткәннәр, үзләренең кибетләре булып, сәүдәгәрлек эше белән шөгыльләнгәннәр. Акыллы, тырыш булулары өстенә чисталык, пөхтәлекне яраткан нәсел кешеләре авылда башка гаиләләрдән аерылып торган. Закирның хатыны Минсафа – халык медицинасының бар үзенчәлекләрен үзләштереп, тирә-якта дәвалаучы буларак дан тоткан кеше. Ул бик кыю йөрәкле, максатчан булып, бернинди тормыш мәшәкатьләре каршында югалып калмый, тиз арада чыгу юлын табучы хатын булган. Аның характеры улы Галимҗанга да күчкән. 1911 елда дөньяга килгән малай авыл мәдрәсәсендә гарәп шрифты белән укырга-язарга өйрәнсә, Гөберчәк мәктәбендә башка фәннәрне яхшы үзләштерә. 18 яшендә Галимҗан Биектау районы Чабакси авылында яңа ачылган тракторчылар әзерләү училищесына укырга керә. Аны тәмамлагач, Теләче районы Сталин исемендәге совхозда “Фордзон” тракторында эшли. 1931 елда туган авылы Гөберчәктә колхоз оеша, ул ике дә уйламыйча, кайтып колхозга керә һәм бригадир булып эшли башлый. Бер ел эшләгәч, Арчада механиклар әзерләү курсында белем алып, колхозда кырчылык бригадиры булып эшли. Галимҗан гел белем эстәү ягында булган кеше. 1933 елда Арчадагы механизаторлар әзерләү курсларын тәмамлый. Арча МТС тракторчысы булып Яңа Сала, Чиканас, Әзәк, Иске Кырлай, Курса авыл кырларында тырышып эшли.

1937 елда бер дә көтелмәгән хәл килеп чыга. Ул чорда тракторчылар бик аз булган. Арча МТСы җитәкчесе Алтынбаев планны арттырып үтәп, үзенең дәрәҗәсен күтәрергә тели. Тракторчыларга ял бирмичә, көн-төн эшләтә. Ул яшь, хезмәтен намус белән башкаручы Галимҗанның югары күрсәткечләрен баштан ук өнәп тә бетерми. Егет өч тәүлек руль артында тимер атын йөгәнли. Ләкин йокы үзенекен итә, руль артында килеш Галимҗан йокыга китә һәм бәрелә, тракторы сафтан чыга. Шушы вакыйга аркасында тикшерүләр башлана һәм Галимҗанны гаепле итеп калдыралар. Аның язмышы кыл өстендә кала. Тикшерүләр барышында үз-үзен яраткан Алтынбаевның кайчандыр аклар офицеры, Деникинга хезмәт итүе ачыклана. Мәгълүматлар билгеле булгач кына Галимҗанны аклыйлар. Шушы вакыйга аркасында авылдашыбызга бирелергә тиешле Социалистик Хезмәт Герое исеме бирелми кала…

Тракторын биш бармагы кебек яхшы белгән Галимҗан 1939, 1940 елларда намуслы хезмәте белән Мәскәүдә Бөтенсоюз Авыл хуҗалыгы күргәзмәсендә Татарстан данын яклый. Күргәзмәдә бирелгән таныклыклары бүген аның туган нигезендә саклана.

1940 елда Казанбаш МТСы оеша. Ул шул МТС тракторчысы буларак, төрле колхоз кырларында көнне төнгә ялгап эшли. Тракторы ватылса, детальләрен үзе МТСка алып барып ремонтлый, кире кырга барып, тракторын “дәвалый”. Кара мазутка буялып эшләгән Галимҗан 1941 елның апрель аенда авылның иң чибәр, сылу гәүдәле, эшчән Мәликә исемле кызына өйләнә.

Бөек Ватан сугышы башлангач үзе эшләгән НАТИ тракторы белән Галимҗан сугышка чыгып китә. Хатыны авырлы килеш кала һәм Сәлихҗаны 1942 елның мартында дөньяга килә. Улы туганны хатлар аша гына белгән Галимҗан Смоленск, аннары Мәскәү асты шәһәрләрен саклауда катнаша. Ләкин каты яралана, табиблар ике аягын да кисәргә кирәк дигән нәтиҗәгә киләләр. Галимҗан Полян госпиталендә дәвалана. Әнисе бу хәбәрне белүгә улы янына юл ала. Язгы боз кузгалган вакытта Минсафа, үз гомерен куркыныч астына куеп, Вятка елгасын шуышып чыга һәм госпитальгә барып җитә. Бөтен җаваплылыкны үз өстенә алып, әнисе табибларга улының аякларын кисәргә рөхсәт бирми. Улын үзе белән алып кайтып китә һәм халык медицинасы белән аякка бастыра. Бу гаҗәп хәл була.

Аякка баскан фронтовик туган авылында тракторчылар бригадиры була. Механизаторлар белән уртак тел табып, утыз ел инженер-механик булып эшли. Ул – коммунист кеше, партия куйган бурычларны үти. Ару-талуны белмәүче авылдашыбыз берничә мәртәбә Татарстанның Югары Советы депутаты булып сайлана, Мәскәүдә Коммунистлар партиясе съездларында катнаша. Аның тырыш хезмәте күп төрле хөкүмәт бүләкләре белән бәяләнә. Хәтта персональ пенсия белән лаеклы ялга чыкса да, район, колхоз җитәкчелеге кире эшкә чыгуын үтенеп мөрәҗәгать итәләр. Моңлы итеп җырларга яраткан, кара бөдрә чәчле Галимҗанның уңышларга ирешүендә хатыны Мәликәнең өлеше зур. Тапкыр, сабыр, мөлаем Мәликә белән Галимҗан сигез балага гомер биргәннәр. Ә аларны тәрбияләү, укытып чыгару күпчелек Мәликә өстенә йөкләнә. Ул аларны хезмәт белән тәрбияли: һәркайсына хуҗалык эшләрен бүлеп бирә, балаларына йорт мәшәкатьләрен өйрәнеп үсәргә дә яхшы ысул була. Мәликә үзе артельдә тегүче, кырда уракчы булып, колхозның башка эшләрендә дә актив катнаша. Бервакытта да зарлана, сыкрана белмәүче тракторчы хатыны түзем, итагатьле һәм гадел дә булган кеше. Иренең намуслы хезмәте аркасында алар мохтаҗлыкны күрмиләр. Мәликә сорап кергән кешегә оныннан, ипи-шикәреннән дә өлеш чыгара. Өенә кем генә кермәсен, өстәлендә самавары кайнап торган. Балалары үсеп җитеп, шәһәргә китеп эшли башлагач, һинд чәе, лимон, җиләк-җимешне күчтәнәчкә алып кайтсалар, ул күрше-тирәсе белән аны бүлешкән. Киң һәм ачык йөзле, игътибарлы, юмартлыгы белән башкалардан бераз аерылып торган дисәм дә ялгыш булмастыр. Зирәк акыллы, тырыш Мәликә гаилә учагын сүндермичә, балаларына дөрес тәрбия биреп, үз үрнәгендә хезмәтне сөяргә өйрәтә. Оясында ни күрсә, очканда шул булыр, ди халкыбыз. Мәликәнең балалары да нәкъ шундыйлардан.

Галимҗан белән Мәликә Закировлар кырык ике ел тигез гомер кичереп, 1983 елда бер-бер артлы, биш ай аерма белән, гүр иясе булалар.

Балалары әти-әниләренең йөзенә кызыллык китермичә, тормышта үз юлларын табып, гаилә корып, балалар үстерәләр һәм гореф-гадәтләрне саклап, туган нигезне таратмыйча һәрвакыт кайтып       йөриләр, әрвахлар рухына Коръән укыталар.

Әби-бабае турындагы мәгълүматны оныклары Булат Гарифуллин җыйнаган. Кызыксынучан, тарихи вакыйгалар агышын ул барлаган, ә мин аның язмасын кулланып, авылдашларыбызның тормыш юлының бер өлешен сезнең тарафка җиткерергә генә теләдем. Гөберчәк авылының уңган, тырыш, намуслы гаиләләренең берсе булган Закировлар бүген дә сынатмыйлар, намуслы хезмәтләре, ачык йөзләре белән авылдашларыбызның хөрмәтен казанып яшиләр.