"Казан арты" музее

Сөнгатуллина Җәмилә Әскәр кызы хәзерге Арча районы Гөберчәк авылында 1937 елның 21 июлендә гади колхозчы гаиләсендә ишле балалы гаиләдә туа. Әтисе өлкән кеше буларак, Бөек Ватан сугышына алынмый. Ләкин кешеләр җыеп окоп казырга йөри. Әтисе шулай чыгып киткән вакытларны Җәмилә апа әле дә хәтерли. Сугыш беткән елны кечкенә Җәмилә Гөберчәк башлангыч мәктәбенә укырга керә һәм җидееллык белемне Сикертән мәктәбендә ала. Кечкенәдән әти-әнисе әйткән сүзне тыңлап, өй тирәсендәге эшләрне өйрәнеп үсә. Үрнәк алырлык апа-абыйлары булганда кыз ачлыкка да, юклыкка да ияләшә. Ләкин әти-әнисенең тырышлыгы белән алар башка балалар янәшәсендә ач булып авыртмаганнар, кияргә кием юк дип төшенкелеккә бирелмәгәннәр. Өлкәнрәк апалары тегү эшен өйрәнеп, булган тукымадан кием-салым тегеп киергән. Алабута, кычыткан һәм башка ашарга яраклы үләннәр дә аларга ачлыктан сакланып калырга булышкан. Ләкин сугыш һәм аннан соңгы чорда бу үләннәрне дә үз тирәлегеңнән генә җыеп ашарга яраган. Чөнки бөтен кешенең дә тамак туйдырасы, ашыйсы килгән чор. Чибәр, моңлы тавышлы Җәмилә 1952 елда колхозда бозаулар карый башлый. Авыл егете Мансур белән гаилә корып, дүрт бала тәрбияләп үстерә. Бригада эшендә дә хезмәт куя. Бер генә эштә дә сынатмаган, һәр эшне җиренә җиткереп башкарган Җәмилә Сөнгатуллина балаларын да хезмәт белән тәрбияли. Ләкин тыныч, имин тормышта тигезлеге югала, ире вафат була. Шундый булса да ул бирешми, кайгыларга баш ими. Балалары гаилә кора, оныклар тәрбияләшә. Ә бүген ул дәү әби дә – оныкчыклары бар. Җәмилә апа булган тормышына сөенеп, онык-оныкчыкларга шатланып улы Дамир белән яши. Ә үткәннәр хәтердә генә саклансын, Җәмилә апаның гомере озын булып, күп еллар кадерле кеше булып яшәргә язсын!

Халидә Габидуллина,

М.Мәһдиев музее җитәкчесе

Зиннәтова Шәмсия Фәтхетдин кызы 1917 елның 19 маенда хәзерге Арча районы Гөберчәк авылында туа. Мәдрәсәдә уку мөмкинлеге булмау сәбәпле, үзлегеннән кушарга, санарга, латинча язарга өйрәнә. Унбер яшендә дөм ятим кала, чөнки әти-әнисе бер атна аерма белән вафат булалар. Кечкенә кыз Казанда яшәүче апасы Гыйльминур тәрбиясендә була. Шәһәрдә яшәгәндә берничә һөнәр өйрәнә һәм ипи пешерүче, тегүче, чәчтарашханәче булып эшли, кияүгә чыга. Бөек Ватан сугышы чорында гаиләсе белән шәһәрдә яши. Ире сугышта һәлак булгач, кызы белән кабат авылга кайтырга туры килә. Зиннәтуллин Гарифулла белән яңа гаилә корып, сигез кыз тәрбияләп, аларга белем һәм дөрес тәрбия бирә. Кызларын кечкенәдән барлык хуҗалык эшләренә өйрәтеп үстерә. Үзе колхозда басу каравылчысы (элек авыл җирендә казлар күп асралган. Аларны басудан гел куып торганнар), бригадада төрле эшкә  йөри. Үзенә йөкләнгән хезмәтне намус белән башкара.

Ул татар хатын-кызларына хас сыйфатларга ия. Аның тырышлыгы, өлгерлеге, дөньяны ярата белүе, җор телле булуы балаларын, авылдашларын  сокландыра. Нигезенең тоткасы, ышанычлы терәге булып яшәгәндә пар канаты дөнья куя. Кызларының гаилә корып, балалар үстергәненә сөенеп яшәгәндә арада иң мөлаем, уңган, тырыш, шигъри җанлы укытучы кызы Әлфинуры авырып вафат була. Язмышның мондый борылышын көтмәгән ана кайгысын йөрәк түренә салып, сабырлык белән яши. Тормышны яраткан Шәмсия Зиннәтова ягымлы елмаюы, төпле киңәшләре белән балаларына үрнәк булып тора. Һәрчак ачык йөз белән аларны каршы ала, тәмле ризыклары белән сыйлый. Күрше-тирәсе белән аралашып, дустанә яши. Хуҗалыгында маллар асрап, бакчасында яшелчә үстерә. Төп нигездә кызы Әнисә һәм кияве Равил, оныклары тәрбиясендә гомер кичерә. Кызганыч, авылдашыбыз 2002 елда вафат булып, авыл зиратына җирләнә. Кызлары, оныклары, оныкчыклары аны бүген дә сагынып искә ала, аның рухына дога кыла, ул өйрәткәнчә яшәргә тырыша.

Халидә Габидуллина,

М.Мәһдиев музее җитәкчесе.

Хәзерге Арча районы Гөберчәк авылында Абрар гаиләсендә 1914 елда Зәкиябану исемле кыз туа. Кечкенә кызчыкка теләгәнчә белем алу мөмкинлеге булмый. Ачлык елларына туры килгән балалык еллары күңеленә уелып калган Зәкиябану хуҗалыктагы эшләргә булышып үсә. Яшьтән авыл егете Габдуллага кияүгә чыга һәм балалар таба. Колхозның бригада эшләрендә йөргәндә Бөек Ватан сугышы башлана. Ирен ике яшьлек улы Хәсбиулланы күтәреп, кызын җитәкләп, Масра басу юлыннан сугышка озата. Ләкин ире фронтка түгел, ә Суслонгерга эләгә. Аның янына авылдашлары барган вакытта Зәкиябану да бара. Күпмедер вакыттан соң фронттан хатлар килә башлый. Балалары белән тормыш йөген сөйрәгән хатын 1944 елда иренең һәлак булуы хакында хәбәр ала. Утыз яшьлек тол хатын иске, кечкенә йортта кала һәм гомере буе ирен көтеп яши.

Уракка балалары белән бергә йөри, төннәрен күлмәк-ыштаннар ямаган хатын кайгыга бирешми. Үзенең үҗәт һәм кырыс характеры белән хуҗалыгын алып бара, балаларын укыта, дөрес тәрбия бирә. Эшчән, кара озын чәчле Зәкиябану урманга йөрергә ярата, чөнки сугыш вакытында ашарга да, кияргә дә юк вакытлар. Ә урман кешене ачлыктан саклап калган урын. Урманда төрле үлән, җиләк, чикләвек һәм өй миченә ягарга корган агач ботаклары бар. Ләкин урман каравылчысы ул заманнарда урманны нык саклаган. Корган ботак җыеп алып чыккан кешеләргә я штраф салган, я булмаса кире урманга керткән, ферма яки ындыр табагына илттергән. Ягар өчен саламны кырдан кышын кар ерып алып кайтсалар, язын черек бәрәңге җыеп ашаганнар. Черек ашап агуланучылар да ул вакытта күбәйгән. Ә Зәкиябануның балалары үсә төшкәч, хуҗалык эшләрен алып бару бераз җиңеләя. Улы тракторчылар курсында белем ала, колхозда күп еллар тракторда эшли. Килене Җүәйрә белән уртак тел табып, оныкларын үстерешә. Оныкларына оекбаш-бияләйләр бәйләп киертә, камыр ризыклары пешереп сыйлый, бигрәк тә ипине хуш исле итеп пешерә.Оныкларының михербанлы, шәфкатьле булып үсүләрен тели. Олыгайгач та көзен урманнан чикләвек җыярга ярата. 1994 елның 13 декабрендә улы һәм килене тәрбиясендә яшәгән, сугыш чорында үзенең фидакарь хезмәте белән Җиңү көнен якынайткан Зәкиябану вафат була.

Халидә Габидуллина,

М.Мәһдиев музее җитәкчесе.

Вафина Габидә Гатаулла кызы 1914 елның 23 февралендә хәзерге Арча районы Казиле авылында туа. Балачагы илдә барган сугыш һәм ачлык елларына туры килә. Кыз 14 яшеннән ятим кала, әнисе вафат була. Кечкенәдән хуҗалык эшләренә өйрәнеп үскән кыз, язмыш сынавы каршында сыгылмый, барлык эшне дә җиренә җиткереп башкара. Кыз яшьтән бәйләү һөнәрен үзләштереп, кешеләргә оекбаш-бияләй бәйләп бирә торган булган. Ә аның урынына ашарга яки кием тегәргә тукыма юнәткән. Чигү, тегү эшен дә оста башкарган, шәлләр бәйләп саткан. Аларның сәке асты тулы йон булган, чөнки кеше йон китереп биргән, ә Габидә, җитез кыз буларак, һәр кешенең гозерен үз вакытында үтәү өчен көнне-төнгә ялгап эшләгән. 1936 елда Гөберчәк авылы егете Нигамәткә кияүгә чыгып, өч балага гомер бирә. Ире Фин сугышында катнаша һәм аннан исән-сау әйләнеп кайта. Ләкин ире сугышта вакытта дүрт яшьлек улы вафат була. Бөек Ватан сугышы башлануга Нигамәте фронтка китеп бара. Аннан берничә хат килә. Хәтта кызы Диләрә туганны Габидәсе язганнан гына белгән иренә кире әйләнеп кайту насыйп булмый. Габидә 1936 елдан хат ташучы булып эшли. Бөек Ватан сугышы башлангач, канатлы ак алъяпкычын кигән Габидәне һәр кеше куркынып каршы ала, чөнки кемгәдер сугышка китәргә повестка яки һәлак булган дигән язу килә. Габидә өчен иң авыры повестка бирү түгел, ә гаиләгә килгән кара пичәтле хатны тапшыру. Үзе дә шундый хат алган хатын буларак, кешенең кичерешләрен үзе аша үткәрә, алар белән бергә кайгыра, елый торган була. Ул хат ташу эше белән генә чикләнми, Габидә башкалар белән беррәттән урагын да ура, ындыр табагында да эшли. Урак вакытында кешеләрне звеноларга бүлеп эшләткәннәр. Габидәне бер звеноның башлыгы итеп куялар. Җаваплы эшне ул башкалар белән уртак тел табып, тырышып башкара. 39 ел буе хат ташучы булып эшләү дәверендә Габидә Вафина нинди генә авырлыклар белән очрашмасын, бервакытта да төшенкелеккә бирелми, һәрчак аралашып, фикерләшеп эшләргә ярата. Тол хатын хуҗалыгында тәртипле мохит булдыра, балаларын да тиешле дәрәҗәдә тәрбияли. Сылу гәүдәле Габидә балалары белән берлектә кышлык утынын да, малларына печәнен дә әзерли. Ул киң күңелле, кешелекле, әдәпле һәм гореф-гадәтләрне һәрчак саклаучы кеше буларак, кызлары Диләрә һәм Миңниса күңелендә матур хатирәләр белән генә саклана. Вакытны бушка үткәрергә яратмаган хат ташучы оныкларын да хезмәт белән тәрбияли. Ул чисталык, пөхтәлек һәм төгәллекне ярата. Кызы Диләрә һәм кияве Равил тәрбиясендә яшәгән, тылда хезмәт куйган Габидә апа 2001 елның 14 июнендә вафат булып, авыл зиратына җирләнә. Аның хакындагы истәлекләрне балалары, оныклары, күрше-күлән бүген дә күңелләрендә яңарталар. Габидә апа үзенең уңганлыгы, көчле рухлы, михербанлы һәм әдәпле, сабыр булуы белән безгә үрнәк кеше.

Халидә Габидуллина,

М.Мәһдиев музее җитәкчесе

Бу көннәрдә балалар язучысы Борис Вайнер Татарстан Республикасының Гавриил Державин исемендәге премия лауреаты булды. Бу олы бүләк аңа шигырьләре һәм тәрҗемә әсәрләре тупланган “Негде яблоку упасть!”, пьесасы һәм татар әкиятләренең рус теленә тәрҗемәләре бирелгән  “Алмазная гора”  китаплары, балалар әдәбиятына керткән хезмәтләре өчен бирелде. Тормыш иптәше, шагыйрә Наилә Ахунова: “ Борис бик күп юнәлештә иҗат итә, бигрәктә балалар өчен чыгарылган китаплары бик күп. Әтием, Татарстанның халык язучысы Гариф Ахунов, аның иҗатын өйрәнеп бара иде, киләчәктә уңышлары булачагына ышанып яшәде. Борис үзенең тырышлыгы, вакытны әрәмгә уздырмыйча эшли белүе нәтиҗәсендә зур уңышларга ирешә. 14 июль–  безнең гаиләбез өчен бик истәлекле көн булды”,– дип шатлыгы белән уртаклашты.

Бөек Җиңүнең 75 еллыгына

                                                                                                  ТАССР төзелүгә 100 ел

        Районыбызның Каратай авылында 1924 елның 25 апрелендә туган Халитов Рәгыйб Усман улы яшьтән үк укытучы булырга хыяллана. Апаз җидееллык мәктәбен тәмамлагач, Арча педагогия училищесында укый башлый. Ләкин семьяда биш бала, тормышны алып бару авыр булу сәбәпле, ул икенче курстан Сеҗе башлангыч мәктәбендә укыта башлый.

1942 елның 2 сентябрендә  Рәгыйбне , Яңа Кенәрнең  унбер егете белән бергә  армиягә алалар. Ул Иваново өлкәсе Ковров шәһәре тирәсендәге кавалерия полкына эләгә. Сталинград янындагы сугышлардан соң, көч тупларга, тулыланырга чыккан 5 нче Дон казаклары корпусына караган 87 запас полк була ул. “Өч дивизиянең һәрберсендә атлар бар иде. Кайда пехотаның хәле авыр – шунда кавалерия керә. Фронтны өзәргә дә атлы кавалерия кулланыла иде”, – дип искә ала Рәгыйб Усман улы ул көннәрне.

Әмма фронт хәлләренең үзгәрүчән булуын кайсы гына солдат белми дә, кайсы гына солдат үз җилкәсендә татымый. Беркөнне аларны стройга тезәләр дә, җиде һәм аннан югарырак класслы белемгә ия булган солдатларның алгарак чыгып басуын сорыйлар. Аларны радистлыкка укыталар, ләкин 35 кешедән морзе алфавитын үзләштергән 13 кеше генә кала бу төркемдә, алар арасында якташыбыз да була. Шуннан соң Рәгыйб Усманов икенче Украина фронтына кергән корпус штабында хезмәт итә башлый. Корсун-Шевченко операциясендә катнаша, бу сугышлар вакытында немецларның тулы бер дивизиясе чолгап алына. Украина аша Молдавиягә таба бару, Яссы-Кишинёв операциясендә катнашу, аннан Румыниягә үтү – фронт юллары шундый була радист Рәгыйп Халитовның.

“Тормыш елгасы тигез генә акмый шул. Фронтта исә хәлләр бик тә тиз үзгәрде Мин радиограмманы штабка илткәндә “Мессершмет”тан бомбага тоттылар, аның ярчыклары мине бик каты яралады. Күчмә госпитальдә ятарга туры килде, терелеп чыккач, тагын шул ук хезмәт.

Бу вакытта инде немецлар чигенә, безнең гаскәрләр аларны чит илләр территориясендә җиңеп бара иде. Әмма сугыш каршылыксыз гына буламы соң? Венгриянең гусар полкы да немецлар яклы булып сугыша. Әнә шул полк белән кылычка-кылыч килгәндә, мин тагын яраландым. Бу юлы инде беренчесеннән күпкә авыррак иде минем хәлем. Култык таягына таяна-таяна Мәскәү аша үтеп, Башкортстанның Раевкасына кадәр юл үтеп, Аксаковода ясалган операциядән соң палатада ятканда Җиңү көнен каршыладым. Өченче группа инвалидлык алып, култык таягы ярдәмендә туган авылым Каратайга кайтып төштем”,- дип тыйнак кына итеп сөйли фронтовик сугышта күргәннәрен.

Ул Будапешт шәһәре тирәсендә барган сугышларда күрсәткән батырлыгы өчен ул II дәрәҗә Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә. Якташыбыз 1945 елның гыйнвар аенда II дәрәҗә Ватан сугышы орденына кабат тәкъдим ителгән була, бу олы бүләк  аңа 1947 елда гына тапшырыла. Ул шулай ук “Германияне җиңгән өчен”, “Сугышчан хезмәтләре өчен” медальләренә лаек була, алар янына  юбилейлар уңаеннан чыгарылган, сугыш ветераннарына бирелә торганнары өстәлеп килә. Рәгыйб абый еллар үткән саен сугыш кырында ятып калган яшьтәшләрен, дусларын дулкынланып хәтерендә яңарта. Үзенең сугыштан исән кайтып мәгариф өлкәсендә, дәүләт органнарында зур эшләр башкаруын, хөкүмәтебезнең олы бүләкләренә лаек булуын горурланып искә ала.

Бөек Ватан сугышы ветераны Рәгыйб Халитов  туган авылы Каратайга әйләнеп кайта һәм Апаз, Мирҗәм, Ильдус, Иске Ашыт мәктәпләрендә физкультура, Югары Оры  мәктәбендә математика укыта. Аннан соң “Кызыл Юл” районы мәгариф бүлегендә инспектор булып эшли. Шул елларда Арча педагогия училищесын, аннан соң Казан дәүләт педагогия институтын тәмамлый.

“Рәгыйбнең РОНОда инспектор булып эшләгән чагы. Мин эшләгән Носы мәктәбен тикшерергә килгән. Мәктәп директоры Нәкыйп Миннебаев белән тәнәфес вакытында укытучылар бүлмәсенә килеп керделәр. Шул вакытта Рәгыйбкә күзем төште, өстендә каракүл якалы пальто, кызыл шарф. Күзем төште генә бит Рәгыйбкә. Ай, мин әйтәм, шундый егетләр очрамый бит әле миңа дип уйладым.

Юраганым туры килде,  укулар тәмамланды, мин туган авылым Күлтәскә кайтып китәргә җыенам. Хәдичә исемле укытучы белән клубтан кайтып киләбез. Безгә укытучы  Мансур белән Рәгыйб очрадылар. Шулай сөйләшә торгач, без Рәгыйб белән икәү генә калдык. Ул минем белән ныклап танышырга теләк белдерде. Аралаша торгач, мин аның тормыш итү өчен үз фикере булган, булдыклы егет икәненә инандым. Ул кияүгә чыгарга тәкъдим ясагач, мин ризалаштым. 1952 елның 8 мартында бергә гаилә корып яши башладык һәм Яңа Кенәргә күчеп килдек”,–  дип искә алды Фәния апа яшьлек елларын.

1929 елның 9 апрелендә Күлтәс авылында туган Фәния Рәхимҗан кызы бөтен гомерен Яңа Кенәр мәктәбендә татар теле һәм әдәбияты укытуга багышлый. Ә Рәгыйб Усман улы мәгариф бүлегендә инспектор, мәгариф бүлеге җитәкчесе, сигезьеллык интернат-мәктәп директоры, Яңа Кенәр урта мәктәбе директоры, Яңа Кенәр авыл Советы рәисе вазыйфаларын намус белән башкара. Алар икесе дә хөкүмәтебезнең югары бүләкләренә лаек булдылар.

Фәния апа сүзен дәвам итеп: “Ике балабыз булды, олысы Рөстәм, икенчесе Ләлә. Ни кызганыч, Рөстәм вафат булды, киленебез Елена һәм оныкларыбыз безне олылап, булышып яшиләр. Кызыбыз Ләлә дә гаиләсе белән Арчада гомер итәләр. Хәлебезне белеп, кирәкле ярдәмне күрсәтеп торалар. Рәгыйб сабыр, акыллы булды, бик матур яшәдек. Бер-беребезне хөрмәт итеп, үзара ышанып, булганына канәгать булып, балаларыбыз һәм оныкларыбызның уңышларына соенеп гомер итәбез”,– дип сөйләгән иде. Бу материалларны туплаганда без, “Казан арты” тарих-этнография музее хезмәткәрләре, 67 ел олы мәхәббәтләрен саклап гомер иткән гаилә белән танышуыбызга бик шат булган идек, Фәния апа  белән Рәгыйб абый бер-берсен тулыландырып, матур итеп яшиләр, менә шундый тату гаиләләрдән яшьләр үрнәк алсыннар иде дип соклануыбызны да белдергән идек.

Яңа Кенәр урта гомуми белем мәктәбендә СССРның һәм РСФСРның халык мәгарифе отличнигы, РСФСРның атказанган укытучысы, Бөек Ватан сугышы ветераны Рәгыйб Усман улы Халитов исемендәге “Шушы яктан, шушы туфрактан без” фәнни-гамәли конференция оештырыла. Анда ветеранның үзенең  тормыш иптәше Фәния апа белән катнашып, укучыларга сугышта күргәннәрен, тыныч тормыштагы хезмәте турында сөйли алуы һәркем өчен сокландыргыч үрнәк булып истә калачак.

Быел илебез халкы  Бөек Ватан сугышында Җиңүнең 75 еллыгын билгеләп үтте, 9 май көнне сугыш һәм хезмәт ветераны  Рәгыйб Усман улы да районыбыз җитәкчеләреннән, балалары һәм оныкларыннан, туганнары һәм хезмәттәшләреннән котлаулар кабул иткән. Ул күптән түгел үзен ялгыз калдырып киткән Фәния апаны да сагынып искә алган.

Хәзер инде районыбыз халкы, бигрәктә Яңа Кенәрдә яшәүчеләр, гомүмән Рәгыйб Усман улын якыннан белгән һәркем, аны олылап,  хөрмәт белән искә ала.  Рәгыйб абый Хәлитов 2020 елның 10 июлендә  96 яшендә  вафат булды. Яңа Кенәрдә Рәгыйб Усман улы Халитов җитәкчелегендә төзелгән мәктәпләр, мәдәният йорты, яңа мәчет һәм башкалар  аның халык өчен башкарган изге эшләре булып, бөтен гомерен халыкка хезмәт итүгә багышлаган Халитов Рәгыйб Усман улын хәтерләребездә яңартып торырлар.

Җирдә кеше торса торсын,

Эзе калсын тирән булып,

Үзе үлсә, эше калсын

Мең яшәрлек имән булып

“Казан арты” тарих-этнография музее

 директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Зиннәтова Мәрфуга Зәйнулла кызы 1905 елда хәзерге Арча районы Казанбаш авылында дөньяга килә. Мәдрәсәдә гарәпчә укырга-язарга өйрәнә. Кечкенә гәүдәле кыз озын чәчләрен тарап, ике толымга үреп куя торган булган. Гражданнар сугышы, ачлык елларына туры килгән яшь җилкенчәк кыз әнисенә гел булышып, хуҗалык эшләренә өйрәнә. Колхозлар оешкан чорны да үз күзе белән күргән Мәрфуга Гөберчәк авылының Галимулла исемле егетенә кияүгә чыгып, өч кыз тудыра. Бөек Ватан сугышына 1941 елда ук киткән ире Галимулла 1942 елда һәлак була. Өч кыз, кайнана белән кечкенә генә йортта калган Мәрфуга сабыр холыклы булуы белән кайгы-сагышын сиздерми тормыш йөген тарта. Унөч ел буе колхоз атларын тәрбияли. Ягарга утын булмагач, саламнан көлтә ясап, мичкә шуны яга торган була. Кызларын да кешеләрдән ким-хур итмәс өчен бар көчен куя: төннәрен тегә, бәйли, көндезен колхоз эшендә була. .

“Кимә ката, ки чабата, быел яуган карларга.

Хәтер калыр сүз әйтмәсәң, быел сөйгән ярларга”, — дип җырларга яраткан Мәрфуга бар кайгысын шул җыр белән баса. Кызларын мәктәптә укытып чыгара, икесе читкә китсә, бер кызы авылга кияүгә чыга. Төп терәге булган балаларына хәер-фатихасын биреп яшәгән Мәрфуга сүзгә тапкыр, җор телле булган, кайвакыт рифма белән сөйләшкән. Шаянлыгы белән хатын-кызлар арасында аерылып торган тол хатын гомеренең соңгы көненә кадәр иренә тугры калып, ялгыз яшәгән. Соңгы көннәрен Казанда яшәүче кызы тәрбиясендә булып, 1995 елның 1 январенда вафат булган Мәрфуга апаны бүген дә сагынып искә алалар, аның гореф-гадәтләрен сакларга тырышып, рухына дога кылалар.

Вафин Сәгыйдулла хәзерге Арча районы Гөберчәк авылында 1931 елның 15 августенда гади колхозчы гаиләсендә туа. Әтисе Бөек Ватан сугышына кадәр вафат булып, ятим үсәләр. 7 класс белем ала. Әтисез тормыш йөге кечкенә Сәгыйдулланың җилкәсенә бик иртә төшә. Ярый үрнәк алырлык апа, абыйлары булган аның. Сугыш башланганда ун яшьлек малай әнисенә ияреп кырга бара, анда җиргә коелган башак җыя, гектарлаган кырда көлтә бәйли, борчак утый, ындыр табагына көлтә кайтара. Туйганчы ашыйсы, юньле кием киясе килгән малай күпме генә тырышып эшләсә дә теләгенә ирешә алмый. Юклык һаман үзен сиздереп тора. Ләкин үҗәтлек дигән сыйфат малайда көчәя, теләгенә, куйган максатына ирешү өчен көченнән килгәннең барын да эшли. Башкалар белән беррәттән урманга да йөри. Анда төрле үләннәр, ашарга һәм сатып аз гына булса да гаиләгә керем булсын өчен гөмбә, чикләвек җыя. Кечкенәдән урман белән дуслашкан Сәгыйдулла гомер буе дуслыгына хыянәт итми. Әз генә буш вакыты булса, урманга китә. Агач эшенә өйрәнеп, чын балта остасына әйләнә. Армиядә хезмәт итеп кайткач, Сәгыйдулла авылның уңган, чибәр кызы Хәтимәгә өйләнеп, өч балага гомер бүләк итә. Ул балаларын да урман белән дуслаштыра, һәрвакыт үзе белән йөртә. Колхоз басуында су сиптерүдә, күп еллар терлекчелектә сыер саудыру эшендә хезмәт куя. Урманның һәр өлешен: аланын, сазлыгын, җиләкле яки чикләвекле урыннарын яхшы белә. Ул тозлаган гөмбәне һәр авылдашы мактап ашый. Тырыш, көчле рухлы, әдәп һәм әхлак тәрбиясе алган, татар халык авыз иҗатын сөйләмендә еш кулланган, аралашучан, һәркемне тигез күргән бала җанлы Сәгыйдулла абый 2000 елда вафат була.

Кайчандыр бер телем икмәк булса, тамак туяр иде дип йөргән сугыш чоры баласы тыныч тормышта яшәр өчен үзеннән көч керткән, кечкенә булса да өлкәннәр белән бер рәткә басып, басу-кырда эшләгән, әтисез үскән  авылдашыбыз Сәгыйдулла Вафинның үткән тормыш һәм хезмәт юлы яшьләр өчен өлге, күпләргә үрнәк.

Халидә Габидуллина,

Гөберчәк авылы

Районыбыз халкына, бигрәк тә аның белән бергә эшләгән  укытучыларга яхшы таныш булган,  Урта Курса авылында туып-үскән Бакиров Рөстәм Хәбибулла улына 15 июльдә 85 яшь тула. Ул мәгърифәтче, фронтовик  язучы Госман Бакировның абыйсы Хәбибулла абыйның улы. Рөстәм абый олы яшьтә булуына карамастан,  безнең  белән телефон аша үзенең тормыш юлы һәм иҗаты турында истәлекләрен яңартты. Аның әдәби телдә матур итеп сөйләвенә, хәтеренең әйбәт булуына, шул яшьтә дә бүгенге тормыштан хәббәрдәр булып гомер итүенә куануыбызны белдердек.

Рөстәм Бакиров 1943 елда беренче сыйныфка укырга керә. 1950 елда Югары Курса җидееллык мәктәбен уңышлы тәмамлап, Сеҗе урта мәктәбенең сигезенче сыйныфына укырга бара. 1953 елда урта мәктәпне тәмамлап, Казан Дәүләт педагогия  институтының физика-математика факультетына укырга керә. 1957 елда комсомол юлламасы белән Павлодар өлкәсендә чирәм җирләрне үзләштерү эшендә катнаша. Тырыш хезмәте өчен, ВЛКСМ ның Казахстан Өлкә комитеты Мактау грамотасы белән бүләкләнә.

Ул елларны искә төшереп: ”Физика-математика факультетында укып йөргән чак, чирәм җирләрне үзләштерүдә катнашу өчен группалар җыю турында хәбәр ишеттек. Бергә укыган авылдашым Нәкыйп Гайнуллин белән гариза бирдек. Июль башларында авылга чакыру килде һәм без Павлодар өлкәсенең Бишнарат районында чирәм җирләрне үзләштерүдә катнаштык, нинди эш кушсалар, шуны башкардык”, – дип искә ала Рөстәм абый.

1958 елда институтны тәмамлагач, Арча районы Казанбаш урта мәктәбенә физика һәм электротехника укытучысы итеп билгеләнә. Казанбашта узган яшьлек елларын сагынып: ”Мәктәптә өч елга якын Мөхәммәт Мәһдиев белән бергә эшләдек. Кешелекле, ачык, һәр кешенең хәленә кереп сөйләшә, бик әйбәт иде ул. Без аның белән бик дус булдык. Урта Курсага да килеп китә иде, соңыннан Казанда да очрашып яшәдек.

Ә иң истә калганы, ул вакытта әнисе Рәбига апа да Казанбашта яши иде бит. Озын тәнәфесләрдә, Мөхәммәт: ”Әйдә, Рөстәм, безгә, әни алып керергә кушты”, – дип үзләренә дәшә иде. Ә Рәбига апа: ” Әйдә, балакаем, синең әти-әниләрең монда түгел”, – дип каршы ала, тәмле-тәмле ризыклар белән сыйлый иде. Рәбига апа минем хәтеремдә бик изге күңелле кеше буларак кереп калган.

Казанбашта яшәгәндә минем үз фикерләрем туа башлады, район газетасына беренче мәкаләләремне җибәрдем, ул вакытта мөхәррир булып эшләгән Шакир Гаффаров та, ә аннан соң Ринат Таҗиев та бу эшемне бик хупладылар. Ринат Таҗиев: ” Рөстәм, әйдә яз син, яз, булдырасың”, – дип мактый иде. Иң беренче үземә ошаган хикәям дә  Казанбашта язылды. Ни кызганыч, район, республика газеталарында басылган мәкаләләремне, башлап язган хикәяләремне саклап бара белмәгәнмен”, – дип искә ала Рөстәм абый.

1961 елда Рөстәм Бакиров Югары Курса сигезъеллык мәктәбенә физика-математика укытучысы итеп күчерелә. Шушы чорда тырыш хезмәтләре өчен күп санлы Мактау грамоталары белән бүләкләнгән, районның Мактау тактасына кертелә. 25 ел дәвамында укытучы, укыту-тәрбия эшләре буенча директор урынбасары, мәктәп директоры булып эшли. Ул елларда үзенең укыту һәм тәрбия өлкәсендәге тәҗрибәсе белән бик теләп уртаклаша, төрле газеталарда Рөстәм абыйның  100 дән артык мәкаләләре басылып чыга. Казанда безнең белән очрашу вакытында Рөстәм абый: “Госман абый минем узу сәләтемне күрептер инде, сәләтең бар, иренмичә эшлә, минем арттан бар дип мактап ала иде, язганнарымны укып киңәшләрен биреп , булышып яшәде”,–дип олы хөрмәт белән Госман Бакировны искә алды.

1982 елда Бакировлар гаиләсе Казан шәһәренә күченә. Рөстәм Бакиров “Медфизприбор”  фәнни тикшеренү берләшмәсендә инженер-метролог, ә аннан соң бүлек җитәкчесе булып эшләп, 1996 елда лаеклы ялга чыга. Рөстәм абый иҗат эшен көчәйтә, бер-бер артлы китаплары дөнья күрә. “Уеннан-уймак”, “Кадерле бүләк”, “Бәхетле балачак”, “Бүректәге чеби” дип исемләнгән китаплары чыга. Рөстәм Бакиров хикәяләрендә үзе күргәннәрен, мәктәп, авыл тормышы, гаилә, ата-аналар һәм балалар арасындагы мөнәсәбәтләр турында  яза. Аның мавыктыргыч хикәяләрен укып бик күп балалар тормышка икенче күз белән карый башлап, уңай тәрбия үрнәкләрен үзләренә юлдаш итеп алганнардыр.

Безнең  “Казан арты” тарих-этнография музее директоры Радик Яруллин: “Мин мәктәптә укыганда Рөстәм абый мәктәп директоры иде, безгә физика фәнен укытты. Ул һәркегә бик таләпчән һәм шул ук вакытта кешелекле, оста оештыручы, укытучыларның хезмәтенә хөрмәт белән караучы, ярдәмчел булган. Безгә физикадан тирән белем бирде, тормыш итү күнекмәләре тәрбияләде. Рөстәм абый татар телен өйрәнүгә һәм матур әдәбият укуга кызыксыну уята белде.  Дәресләрендә, үзе язган хикәяләрдән булгандыр инде, өзекләр сөйләп тәрбияләп тә ала торган иде”,– дип мәктәп елларын искә төшерде.

Рөстәм абый радиодан, телевизордан Арча районы, Кесмәс елгасы буендагы авыллар, бигрәктә туган авылы  Югары Курса турындагы тапшыруларны яратып тыңлап бара икән. Туган ягы белән горурланып , уңай үзгәрешләргә куанып, үзен дә, башкарган хезмәтләрен дә онытмауларына сөенеп  яши ул.

“Мин бик бәхетле картлык кичерәм. Улым Рәдис, киленем һәм оныкларым белән үз йортыбызда яшибез. Кызыбыз Лилия гаиләсе белән Казанда яши, хәлемне белеп, кайгыртып торалар. Хатыным Фәнзия башта сәүдә системасында эшләде, ә Казанга килгәч хисапчы вазыйфасын башкарды. Безнең арадан иртә китте, бик әйбәт кеше иде. Минем уңышларымда аның тырышлыгы, ярдәме бик зур, сагынып искә алып яшим.

Инде мин төрле авырулар кичердем, күбрәк телефон аша хәбәрләшәбез. Казанда гомер итүче апам Фәния, Арчада яшәүче бертуган абыем Гыйниятнең кызы Гөлшат Хәнәфиева, Урта Курса, Югары Курса авылларындагы, Арчадагы, Казандагы туганнарым белән аралашып яшибез. Туганнарыбыз белән бик тату булдык, күбесе укытучылар, бүгенге көндә дә мәктәптә белем бирүче туганнарыбыз бик күп. Безнең  Бакировлар нәселе берсеннән-берсе тырыш  укытучы туганнарыбыз белән район күләмендә гел макталып килде, мин дә алар белән чиксез горурланам һәм аларның уңышларына сөенеп яшим ”, – ди шатланып Рөстәм абый.

Рөстәм Хәбибулла улына хезмәттәге уңышлары өчен Татарстан Республикасының мактаулы исемнәре бирелә: хезмәт ветераны, Татарстан Республикасының Мактау грамотасы, “Казанның 1000 еллыгы истәлегенә” медале һәм бик күп мактау кәгазьләре. Музеебызның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә Рөстәм абыйның китаплары, газета-журналларда чыккан мәкаләләре, фотолары һәм документлары саклана.

Бүгенге көндә Казан шәһәрендә яшәп иҗат итүче, бик күп хикәяләр авторы, якташыбыз Рөстәм Хәбибулла улы Бакировны 85 яшьлек юбилее белән котлыйбыз, балаларының, туганнары һәм дусларының олы ихтирамын һәм игътибарын тоеп, һәр туган көнгә сөенеп, шатланып гомер итүен телибез.

                                          “Казан арты” тарих-этнография музее

                                          директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов