"Казан арты" музее

Музей түрләрен “бизиләр”

Без кигән чабаталар.

Күзләребез нурын алган

Җиделе, унлы лампалар.

Без йоклаган тал бишекләр,

Яткан кабык арбалр,

Безнең чор тарихы булып,

Музейларда калалар.

                                                                                                                                                                             Роза Шәйхетдинова

1977 елдан башлап 18 май – Халыкара музейлар көне буларак билгеләп үтелә. Музей ул – үзе бер дөнья, анда халкыбызның үткән тормышын, мәдәнияте һәм сәнгатенең үсешен, фәнни һәм техник үзгәрешләрне, гомүмән, тарихны барларга мөмкин. Гадәттә, һәр кеше музейларга кешелек дөньясы тудырган, кулланган әйберләр, ә алар музейда инде экспонатлар дип атала,белән танышу, алар турында күбрәк белү, үзендә туган сорауларга төгәл җаваплар эзләп килә. Музейлар барлыкка килгәндә максат итеп, тарихыбызга бәйле мирасны саклау һәм халыкка күрсәтү куелган булса, бүгенге көндә дә шушы юнәлеш үзгәрми, бары тик эш формалары, методлары гына замана таләпләренә яраклаштырылып үзгәртелә.

Безнең районда Кушлавыч авылында Тукаевлар гаиләсенең музей йорты,  Яңа Кырлайда Габдулла Тукайның мемориаль  музей комплексы, Яңя Сала мәктәбендә Гомәр Бәширов, Казанбаш мәктәбендә Гариф Ахунов, Ташкичү мәктәбендә Шиһабетдин Мәрҗанни, Күлтәс авылында Шәмсетдин Күлтәси, Яңа Кенәр укучылар йортында туган якны өйрәнү  музейлары уңышлы эшли.Ә инде Арча шәһәренең үзендә “Казан арты” тарих-этнография музее, аерым бинада аның әдәбият һәм сәнгать бүлеге,  филиаллары буларак Арча педагогия көллиятендә дөньядагы бердәнбер “Әлифба”  һәм Гөберчәк авылында Мөхәммәт Мәһдиев музейлары халыкка хезмәт күрсәтә.Тарихи истәлекләрне саклауда районыбыз мәктәпләрендә , балалар бакчаларында, мәдәният йортларында һәм китапханәләрдә оештырылган туган якның тарихын өйрәнү мзейларының, музей почмакларының да өлеше бик зур. Музейлар яшь буынны халкыбыз тарихы, рухи казанышлары,милли үзенчәлекләре, йолалары, тормыш-көнкүреш шартлары, күренекле шәхесләребез белән таныштыру юнәлешендә бәяләп бетергесез эш башкаралар.

Музейлар көнендә   барлык музейларда эшләүчеләр, экспонатлар туплауда катнашкан райондашларыбыз үзләренең хезмәт нәтиҗәләрен күреп горурлык хисләре кичерәләр. Музейларга килгән һәркем аларга олы рәхмәтен һәм ихтирам хисләрен белдерә.Шиһабетдин Мәрҗани: “Үткәнен белмәгән халыкның киләчәге юк”, – дип бик дөрес әйткән, әйдәгез,  музейларда ешрак булыйк.

“Казан арты” тарих- этнография музее

                                                                                                директоры урынбасарыШәфигулла Гарипов

Яз көне алмагачлар, чияләрчәчәк аткан көннәрдә Радик абый Фәизов искә төшә, чөнки җырларда макталган 15 май – аның туган көне иде. “Казан арты”  тарих-этнография музееның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә язучы, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре,  Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы, Фатих Хөсни исемендәге әдәби премия лауреаты Радик Фәизовның тормыш юлы һәм иҗатына багышланган экспозиция урнаштырылган. Дамира апа ярдәме белән аның басылып чыккан барлык китапларын туплау бәхетенә ирештек. Без  аның музей фондындагы материалларын кабат-кабат барлыйбыз, өйрәнгән саен  үзебез өчен яңалыклар  табабыз. Радик абыйның үз тормышыннан алып язылган әсәрләре, газета-журналларда басылган мәкаләләре бүген дә дәрәҗәсен югалтмый. Аларның һәрберсе зур тәрбияви әһәмияткә ия , аның әдәби әсәрләре киләчәктә дәяшь буынны тәрбияләүдә ярдәм итәр әле.

Бүгенге көндә Дамира апа  кызы Светлана белән яши.  Телефон аша хәлен белгәндә: “Кызым янымда булгач бик рәхәт, башкалары да хәлемне белеп торалар.

Радикның тырышлыгына, кешеләрне яратуына, ярдәмчел һәм кече күңелле булуына тора-тора ышанып яшибез, гел яхшы якларын уйлап, сагынып искә алабыз. Документлары сезнең музейда саклануына шатланам, яшьләр танышырлар, үрнәк алырлар. Ул бит бу китапларның барысын да төп хезмәтеннән бушаган вакытта гына, төннәрен йокламыйча, кирәгенчә ял итмичә  язды”, – дип истәлекләрен яңартты Дамира апа.

Радик  Фәизов 2001 елның сентябрь аенда язган  “Әйбәт кеше” хикәясен: “Җәмәгать, искә төшерергә рөхсәт итегез, без кешеләр бит әле!  Һәм безгә теләсә нинди заманда, теләсә нинди шартлардакеше булып калырга кирәк. Киң күңелле, ярдәмчел, олы йөрәкле, чын кеше! Әйдәгез, тирә-ягыбызга күз салыйк. Анда менә шушы мәлдә безнең мәрхәмәткә, ярдәмгә мохтаҗ кешеләр юк микән? Безнең сузылган кул аларны упкынга тәгәрәүдән, хаталанудан тотып калмас микән? Бик ихтимал бит, һәр олы нәрсә, зур гамәл бик кечкенәдән башланабит. Һәркемгә, һәркайда көчтән килгән ярдәм күрсәтүне һәркайсыбыз үзенә тормыш кагыйдәсе итеп куйсын иде. Әйбәт кешеләр булсак иде. Ә?!”, – дигән теләк  белән тәмамлый.

Бу фикерне үзе әйбәт булган кеше генә яза ала, Радик абый Фәизов нәкъ тә шундый иде. Аның әдәби берләшмәсенә йөреп тәҗрибә туплаган укучылар һәм студент яшьләр дә, озак еллар бергә эшләгән район газетасы редакциясендәге хезмәттәшләре дә, дуслары, гомүмән, аның белән аралашкан һәркем, аны зур хөрмәт белән искә алалар. Радик абыйның якташы, дусты Вәзыйх Рәхимов аның иҗатының озын гомерле булачагына зур ышаныч белдереп үз фикерен әйтеп калдырган.

Туган яклар илһам бирә икән –

Бер-бер артлы китап чыгардың:

“Телсез” егетеңнең мәхәббәте,

Тетрәндерде күңел кылларын.

“Ике әни”еңне бердәй күрдең, –

“Ак каз”ыңны мактап җырладың –

Шундый әйбәт әсәрләрең белән

Халкым күңеленә юл алдың.

“Казан арты” тарих-этнография музее

                                      директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

“Сөембикә” журналының май аенда чыккан санында Җиңү көненең 75 еллыгына багышланган материаллар  тупланып бирелгән. Бу истәлекле  журналның тышлыгында районыбыз җитәкчесе  Илшат Габделфәрт улы Нуриевның котлавын күрү  һәркем өчен дә  куанычлы булгандыр, аны укыган райондашларыбыз туган төбәгебез белән горурлану хисләре кичергәндер.

                                                       Шәфигулла Гарипов

Мөселман халыклары арасыннан Сталин чорындагы иң югары дәрәҗәдә торган большевик-җитәкче, РСФСР хәрби һәм диңгез эшләре халык комиссариаты каршындагы Үзәк мөселман хәрби коллегиясе рәисе, «өченче дөньяда революция атасы» буларак танылган (күпләр аны Р.Мөхәммәдиевнең “Сират күпере” романы герое буларак белә) Мирсәет Солтангалиев (1892-1940) 1919 елның 12 маенда Арчада булган, базарга килгән халык алдында чыгыш ясаган икән.

Бу турыда “Кызыл Армия” газетасында менә ниләр язылган.

___________________ 

Арчада крестьяннар митингысындагы чыгыш

12 май 1919 ел.

Дүшәмбе көн, 12 майда, Арча шәһәренең базар площаденда базарга килгән авыл крестьяннары өчен митинг булды. Митингта 2 нче армия революционный хәрби совет әгъзаларыннан Сафонов, Солтангалиев һәм башка иптәшләр тарафыннан кызу һәм ялкынлы нотыклар сөйләнде.

Иптәш Сафонов русча, иптәш Солтангалиев татар телендә «Советлар хөкүмәте нәрсә, аның крестьяннарга мөнәсәбәте ничек һәм международный контрреволюционерлар» мәүзугында (турында) сөйләп, Колчакның ни өчен килгәнлеген һәм үзе белән нәрсә китергәнлеге хакында крестьяннарга аңлаттылар.

Бөтен ораторлар крестьяннар тарафыннан шатлык берлән каршы алынып, бигрәк иптәш Солтангалиевнең сөйләгән сүзләреннән риза булдылар. Аның нотыгы ахырында крестьяннар үзләренең ризалыкларын белдереп, бер авыздан «рәхмәт» диеп кычкырдылар.

Крестьяннар үзләренең бердән-бер юлбашчылары һәм үзләренең бердән-бер сакчылары ялгыз Советлар хөкүмәте генә икәнлеген яхшы аңлап Колчакка каршы рәхимсез көрәшергә кирәк дигән фикер берлән таралыштылар.

Кызыл Армия. — 1919. — 28 май. — № 67.

Л.Гобәйдуллин әзерләде

Фронтовик язучы, якташыбыз Рафаил Төхфәтуллин “Бәхет эше” дип исемләнгән автобиографик хикәясендә бер төркем яшьләр белән бергә 1941 елда Донбасс якларына баруы, ФЗӨдә шахтер һәнәренә өйрәнеп, Горловкадагы Сталин исемендәге шахтада эшли башлаулары турында яза. Ләкин бөтен планнар җимерелә, Бөек Ватан сугышы башлана. Шахтада эшчеләр кимегәннән кими , немецлар шәһәрне бомбага тоталар, хезмәт хакы түләмиләр. Унҗиде яшьләре дә тулмаган биш егет качып, туган якка кайтырга чыгалар. Бер товар поездыннан икечесенә күчеп Камышин станциясенә килеп җитәләр. Ләкин юлда Югары Орыдан Хәйдәрне югалталар, ул кузгалып киткән поездга сикереп менәргә өлгерми калган. Казанга моннан пароходлар йөри диләр, пристаньдә татарча-русча кычкырып шахта сөлгеләрен сатарга уйлыйлар. Мәмсәдә туган Дәүләт кызып-кызып такмак әйтеп товарын мактый. Аларны бер татар агае күреп ала, үзе янына чакыра, сөйләшеп аңлашкач аларга ярдәм итә, иң беренче тамакларын туйдыра, пароходтан йөк бушаттыра һәм шуннан чыкмаска куша. Бер таныш булмаган милләттәшебез ярдәме белән алар Казанга кайтып җитәләр. Донбасс җирләренең дошман кулында калуы турындагы хәбәрне алар пароходтагы радиодан ишетәләр. Авылда төрле эшләрдә катнашалар, кыш үткәч дүртесе дә солдат шинеле кияләр.

Дәүләт

“Сугышта икебез ятып калды. Икебез, Дәүләт белән мин, сугыш гарипләре булып эйләнеп кайттык. Туры килүен күр: Дәүләтнең дә, минем дә яраларыбыз башыбызда. Дәүләтнең баш ярасы бер күзеннән дә мәхрүм иткән. Кул-аякларыбыз, шөкер, исән-сау болай. Тишек баш белән гомер итүләре… Анысын үзебез генә беләбез. Һәр икебез үзенчә. Безнең өлешләргә тигән әлеге “бәхет эше” шушылардыр инде. Башкача ни дисең ?”–дип язган Рафаил абый Төхфәтуллин.

Дәүләтнең хәрби кенәгәсе

Язучының улы, Әлмәт шәһәрендә яшәүче Рөстәм Төхфәтуллин, интернет челтәренә, Кызыл Юл (хәзерге Арча) районының Мәмсә авылында туган Дәүләт абыйны белүчеләр юкмы, дигән язма урнаштыра. Күптә үтми Ташкичү мәктәбендә укыту эшләре буенча диретор урынбасары булып эшләүче Мәсгут Гарифҗановтан: ”Мин үзем дә Мәмсә авылында яшим. Бөек Ватан сугышы ветераны Дәүләт абый Мөхәмәтшин безнең күрше иде. Биш бала тәрбияләп үстерделәр, улы Фәргат һәм киленнәре Гөлшат тәрбиясендә кадер-хөрмәт күреп, һәркемгә үрнәк гаилә булып яшәделәр. Аның күзе протез икәнен мин соңыннан гына белдем, ул сугышта күргәннәре турында сөйләргә яратмый иде. Дәүләт абыйны да, хатыны Ясминә апаны да гел сагынып искә алабыз. Ясминә апа яшь вакытта Рафаил абыйлар белән бергә “Кызыл Юл” район газетасы редакциясе һәм типографиясендә эшләгән”,– дигән хәбәр ала.

Хәзер Рәстәм Тәхфәтуллин Дәүләт абыйның улы Фәргат гаиләсе белән телефон аша аралашып яши. Ул әтисенең “Минем җаным китапларымда” дигән китабын Фәргатнең туганнарына, дусларына җитәрлек итеп почта аркылы җибәргән. Бөек Җиңүнең 75 еллыгын билгеләп үткән көннәрдә күпләрне сөендереп бик зур саваплы эш башкарган.

Уртадагы ир-ат Дәүләт

Мин дә Фәргат белән хәбәрләшеп алдым. “Әйе, безнең әти шахтада булган, бергә булган дустының язмаларын укыгач, ул вакытта алар ничек кайтып җиттеләр икән дип уйлыйбыз. Аны 1942 елның августында сугышка алалар, кызылармиец кенәгәсендәге фотода аңа нибары 18 яшь. Ул 1943 елның мартында каты яралана, Ленинград госпиталендә дәвалана, аннан соң да бер күз белән 181 нче стрелковый полкта хезмәт итә. Кабат яраланганнан соң запастагы стрелковый полкка күчерелә, әти 1945елның 1 июнендә хәрби хезмәттән азат ителгән. Ул колхозда кырчылык бригадиры ярдәмчесе булып эшләде. Сугышлар булмасын , без дә, балаларыбыз да тыныч тормышта яшәсәк иде. Рөстәм Рафаил улына безне куандырган өчен олы рәхмәтебезне җиткерәбез”,– диде ул.
Рөстәм Төхфәтуллин әтисенең тормыш юлын һәм иҗатын өйрәнү юнәлешендә даими эзләнүләр алып бара, “Казан арты” тарих-этнография музеен да кызыклы экспонатлар белән тулыладырып яши.

“Казан арты” тарих-этнография музее директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Бөек Җиңүнең 40 еллыгы уңаеннан Шушмабаш урта мәктәбендә авыл тарихы белән бәйле музей ачылды, анда Бөек Ватан сугышында катнашкан авылдашлар турында бик күп мәгүлъматлар тупланды һәм урнаштырылды. Аңа әзерлек вакытында мин Советлар Союзы Герое Нәкыйп Сафин белән очрашу бәхетенә ирештем. Мәктәптә башлангыч класслар укытучысы Әминә Нуриева Нәкыйп Сафинның тормыш иптәше Таһирә апа белән бертуганнар иде. Нәкыйп абыйның Шушмабашка кунакка кайтканын белеп мин Әминә апа һәм Фоат абыйларга килдем. Ул вакытта кулда гап-гади магнитофон, нәрсә килеп чыгасын белеп булмый. Бүгенгедәй хәтеремдә, зур гәүдәле, кырыс карашлы, шул ук вакытта мөлаем дә күренгән Нәкыйп Сафин диванда утыра иде. Ул көнне мин Советлар Союзы Герое белән таныштым, рәттән утырып, аның батырлыгы турында сөйләгәннәрен яздырдым. Нәкыйп Сафин үзен бик тыныч тотып, минем сорауларга җавап бирде, бу тарихи язма безнең музеебызда кадерле экспонат буларак саклана. Мин аның сүзен-сүзгә сезгә җиткерәм:
“Матур, бай тормыш өчен без Бөек Октябрь революциясендә җиңү яулаган һәм Бөек Ватан сугышына илне саклап калганнарга бурычлылар. Бөек Ватан сугышында безнең Совет халкы, Совет Армисе җиңеп чыкты. Җиңү безнең ил өчен бик кыйммәткә төште. Сугышта безнең ил 20 миллион улын һәм кызын югалтты. Меңләгән шәһәр, йөз меңләгән авыл, завод-фабрикалар җимерелде.

Минем үземә понтон батальоны составында сугышның башыннан ахырына кадәр катнашырга туры килде. Без сугышның беренче елларында вакытлыча чигенгән хәрби частьларны су елгалары аша чыгаруны тәэмин итеп бардык .Безнең армия һөҗүмгә күчкәч, шул ук елгалар аша кичүне тәэмин иттек. Безнең батальон Сталинград оборонасында, Курск сугышында, Украина, Прибалтика республикаларын, Польша, Румыния, немецларның үзләрен азат итүдә катнашты. Күп елгаларны кичү арасында Днепр аша кичү бик нык хәтердә калган. Безгә Днепрны артык әзерлексез, һөҗүм вакытында бик кыен шартларда кичәргә туры килде. Шулай да алга куелган бурычны намус белән үтәп чыктык.Шуны гына әйтү дә җитә, күп тапкырлар елга аша хәрби частьларны чыгарганда безнең понтонның өстенә снаряд төште, алтмышка якын солдатның барысы да һәлак булды. Шаров дигән фамилияле солдат белән без икәү генә исән калдык.
Әйткәнемчә, безнең батальон 1943 елның сентябрендә Днепрны кичү заданиесен алды, мине расчет командиры итеп билгеләделәр. Безнең расчет биш тәүлек буена Днепр аша Совет частьларын, пехотаны, артиллерия, танкларны кичүне тәэмин итте, бу өлкәдә бик зур батырлык курсәтте. Шуның өчен миңа 1943 елның 20 декабрендә Советлар Союзы Герое исеме бирелде. Күрсәткән батырлыклары өчен сержант Гонош үлгәннән соң Советлар Союзы Герое исеменә лаек булды.

Бөек Ватан сугышында җиңү барлык фронтларда да массовый төстә геройлык күрсәтү нәтиҗәсендә тәэмин ителде, бу фронтта да, тылда да шулай булды. Сугыш тәмамланганнан соң икенче фронт – илнең экономикасын торгызу өчен көрәш башланды. Фронтовиклар бу өлкәдә үзләреннән тиешле өлеш керттеләр һәм әле дә күбесе көрәшне дәвам итәләр. Хәзерге чорда олы буыннан яшь буынга эстафета тапшыру дәвам итә.Ул әзер, матур тормышны тапшыру гына түгел, тормышның барлык проблемаларын, илнең экономик яктан һәм оборона сәләтен ныгытуда ныклы дисциплина өчен көрәш, продукция программасын, яшь буынны тәрбияләүдә мәктәпләрдә үткәрелә торган реформаны тормышка ашыруда көрәшне дәвам итү. Хөрмәтле якташлар! Мин сезгә ныклы тазалык, эшегездә уңышлыклар, тынычлык, зур бәхет телим”. Билгеле , әле бу сөйләшүнең дәвамы бар, Нәкыйп абый анда сугыштан соңгы еллардагы хезмәт юлы турында сөйләде. Бу язма бик кадерле эспонат буларак безнең музеебызда саклана.

1957 елда үзәге Шушмабаш авылында булган “Северный” совхозы оеша. Аның составына барлык җирләре, мал-мөлкәте, колхозчылары белән 10 колхоз берләштерелә. Совхозда барлыгы 19 авыл:. Яңа Кенәр, Кече Кенәр, Яңа Ашыт, Шекә, Ильдус, Шушмабаш, Угез-Елга, Апаз, Каратай, Хотня, Акчишмә, Үрнәк, Хәсәншәех, Пөшәңгәр, Каргалы, Носы, Ишнарат, Сәрдәбаш һәм Нәкыйп абыйның туган авылы Мирҗәм дә була. Сөрүлек җирләр 18635 га тәшкил итә. Даими һәм сезонлы эшчеләр, белгечләр – барлыгы 2721 кеше исәпләнә. Совхоз оешканнан соң, бу җаваплы эш белән 1957 – 1965 елларда, Советлар Союзы Герое Нәкыйп Сафа улы Сафин җитәкчелек итә. Совхоздагы һәр авылда зур төзелешләр алып барыла, авыл хуҗалыгында югары уңышларга ирешелә, тыныч тормышта да Нәкыйп абый бәяләп бетергесез батырлык үрнәкләре күрсәткән.
Балачак истәлеге буларак хәтергә килеп китте. Авылга Нәкыйп абый киләсен белсәләр җәй көне бөтен урамнарны себереп, кыш булса карларны көрәп куялар, бөтен җирдә тәртип урнаштыралар иде. Ул эшләрне күбрәк безгә кушалар , халыкның үзенә күрә Нәкыйп абыйны олылап хөрмәт итүләре булган бит бу, без аны аңлап та бетермәгәнбез инде.
Сугыш һәм хезмәт ветераны Рәгыйб абый Хәлитов белән очрашкач, ул елларны искә алып: ”Нәкыйп Сафин “Северный” совхозын җитәкләгәндә мине Яңа Кенәр интернат мәктәбе директоры итеп билгеләделәр. Ремонт үткәрү өчен урман кисеп ташырга кирәк иде. Аның хатыны Таһирә минем бер туган апам. Мин гозеремне җизнигә әйткәч, ул миңа техника белән бик зур ярдәм итте. Нәкыйп Сафин олы йөрәкле, ярдәмчел, һәркемгә хөрмәт белән карый торган кеше иде”,- дип искә алды.
Аның намуслы тырыш хезмәтен, оештыру сәләтен күреп Яшел Үзән районының “Юдино” совхозына директор итеп күчерәләр. Ул анда 1965-1974 елларда эшли. 1966 елда авыл хуҗалыгында ирешкән уңышлары өчен икенче Ленин ордены белән бүләкләнә. Якташыбыз Нәкыйп Сафин 1974 – 1975 елларда Казан механик-эксперименталь җитештерү берләшмәсендә директор булып эшли һәм лаеклы ялга чыга. Ул мәктәпләрдә укучылар белән, завод эшчеләре белән очрашуларда бик теләп катнаша, актив җәмәгать эшчәнлеге алып бара.
Нәкыйп абый Сафин Шушмабаштагы очрашудан соң озак яшәмәде, 1987 елның 22 маенда вафат булды, Казан шәһәренең татар зиратында җирләнгән. Аның хатыны Таһирә Госман кызы да шунда ук , без, “Казан арты” тарих-этнография музее хезмәткәрләре, аларның каберләрен күреп кайттык .

Якташыбызның исемен мәңгеләштерү өчен төрле юнәлешләрдә эш алып барыла. Нәкыйп Сафин укыган Апаз мәктәбендә:“Безнең мәктәптә 1932-1935 елларда Советлар Союзы Герое Сафин Нәкыйп Сафа улы укыган” дигән элмә такта куелды. Туган авылы Мирҗәм, Пөшәңгәр, Каргалы авылларын берләштергән күмәк хуҗалык озак еллар Нәкыйп Сафин исемен йөртте. Арча шәһәрендә, Мирҗәм авылында Нәкыйп Сафин исемендәге урамнар бар. Казанның ул яшәгән Залесный поселогындагы Совхоз урамына Нәкыйп Сафин исеме бирелгән. Арча шәһәре үзәгендә Советлар Союзы Геройлары аллеясында Нәкыйп Сафинның бюсты куелды. Туган авылы Мирҗәмдә Советлар Союзы Герое Нәкыйп Сафинның бюсты урнаштырылып, Бөек Ватан сугышында һәлак булган авылдашларының исемлеге язылып, Социалистик Хезмәт Геройлары Дания Галимова һәм Галимулла Әсхәдуллиннар хөрмәтенә Һәйкәл — комплекс ачылды. Шушмабаш урта мәктәбе музеенда Нәкыйп Сафин турында кызыклы материаллар тупланган экспозиция урнаштырылган
Бу язмабыз якташыбыз Нәкыйп Сафинның батырлыгына, Бөек Җиңүнең 75 еллыгына багышлана. Дөрестән дә батырлык онытылмый. Нәкыйп Сафа улының сугыштагы батырлыгы, тыныч тормыштагы башкарган эшләре һәркем өчен, бигрәк тә яшьләргә үрнәк булып тора. Андый кешеләр белән авылдашлары да, укыган мәктәбе дә, бергә эшләгән хезмәттәшләре дә чын күңелдән горурлана.

“Казан арты” тарих-этнография музее
директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

1920 елларда Җир эшләре халык комиссариаты тарафыннан «Игенче» журналы чыгарыла. Музей фондында әлеге журналның берничә төпләнмәсе саклана. Журналда Арча кантоны турында да мәгълүматлар бар. Шуларның бер өлеше Арча халкының чит төбәкләргә күчеп китүе хакында.

ТАССРда Җир эшләре халык комиссары булып Юныс Нуриман улы Вәлидов (1889-1925) эшләгән чорда, ә төгәлрәге 1923 елдан, татарларны эре елга буйларына, беренче чиратта, Идел ярларына һәм Казан янына күчереп утырту сәясәте башлана. Шул чорның матбугатында моны Явыз Иван сәяси золымыннан соң тарихи гаделлекне торгызу, милли республика биргән зур мөмкинлек, дип кабул итәләр. Шулай итеп, Арча кантонындагы җир кытлыгыннан тилмергән татар крестьяннары Идел буена күчеп китеп, хәзерге Югары Ослан районындагы Кызыл Байрак, Бакчасарай, Нариман авылларына, Казан янындагы Чыңгыз бистәсенә нигез сала. Соңрак, олуг каһан исеменнән куркып булса кирәк, әлеге бистәне «Нагорный» дип үзгәртсәләр дә, халык телендә «Чыңгызтау» атамасы хәзерге көнгә кадәр сакланып кала. Шундый дистәләгән авыллар барлыкка килү белән бергә, төрле сәбәпләр аркасында эре һәм вак шәһәрләргә күчеп килүче татарларның да саны арта. 1552 елгы һәлакәттән соң тәүге мәртәбә, ислам динен кабул итүнең 1000 еллыгы уңаеннан, Кабан күленең руслар гына яши торган ягында «Кабан арты» мәчете салына. Алда тәкъдим ителә торган мәкаләдә дә ТАССРның беренче елларындагы җир сәясәте чагылыш таба.

Яңа Болгар пүчинкәсе

…………………………………

З.Әхмәд

1923 елда Татарстан Җир эшләре халык комиссариатының күчерү бүлегеннән чыккан инструкторларның яңа җирләргә хөкүмәт тарафыннан бирелә торган ярдәмнәр, яңа җирләргә күчүнең файдалы якларын кантоннарда халыкка аңлатып йөргәннән соң, аз җирле, мәдәни яктан артта, үзәк, су, тимер юлларыннан эчтә калган татарлар арасында күчү эшләре турысында кызу-кызу сүзләр сөйләнә, киңәшләр ителә башлады. Сүзнең, киңәшнең иң куерган җире бигрәк тә бөтен Татарстанда аз җирле булган Арча кантонында һәм Тәтеш кантонында яшәгән татар крәстиәннәре арасында булды. Чөнки бу кантоннарның кайсыбер волостьларында җирнең иң күп булганы җан башына 1 дисәтинә, иң киме 0,5 дисәтинә төшә. Бу районнарда җирнең азлыгы, тормышның кысанлыгы крәстиәннәрне Татарстанда булган буш җирләргә генә түгел, киләчәктә ерак Себер далаларына күчеп китәргә дә мәҗбүр итәчәге көн кебек ачык күренә иде.

Яңа Болгар пүчинкәсенең иң беренче фотосы. «Игенче» журналының 1926 елгы гыйнвар санында басылган

Хәзерге көндә Татарстанда 120гә якын яңа төзелгән пүчинкәләр арасында беренче мәртәбә төзелгәне Яңа Болгар пүчинкәсе. Бу пүчинкәнең күбрәк әгъзалары Арча кантоны авылларыннан җыелган крәстиәннәр. Калганнары Тәтеш һәм башка кантоннардан да бар. Боларның башында Зиннәт абзый Заһидуллин тора.

Пүчинкәгә Зөя кантоннарындагы буш җирдән Волгага һәм Казанга якын, тирә-ягы урман булган Сәет авылы белән Матюшин авыллары арасындагы әүвәлге алпавыт Маркис Паулович җире кисеп бирелде. Алар 1924 елның язында шунда күченеп килделәр.

Ул чакта әле бу җир япан кыр булып, килүчеләргә яңгырдан башны яшерергә урын булмаганга, өмә белән барысы өчен бер лапас эшләп, шул түгәрәк лапаста яңа тормыш башлыйлар.

Менә шушы лапаста Яңа Болгар пүчинкәсе гражданнарының 1924-1925 елгы эш планы төзелә. Планнарында: җир кистерү, паҗмаларны (утар, йорт урыны) план белән бүлү, атсызларга ат алу, чәчүгә орлык алу, каралтылар өчен агач алу, мелиорация эшләре, нәселле хайваннар үрчетү һәм башка эшләр тора.

Яңа Болгар гражданнары, шул килгән көннән башлап, бертуктамый, армый-талмый лапас, землянкаларда яшәүне авырлык, хурлык санамый яшәп, җирләрен кистерделәр. Җирләре барлыгы 412,48 дисәтинә булып, бу җиргә 187 җаннан төзелгән 30 йорт сыя.

Килгән вакытта бөтен пүчинкәдә 9 гына баш атлары булса, хөкүмәттән алган 9 һәм үзләре сатып алган атлар белән хәзер 24 башка җиткерделәр.

Һәр йорт башына 150шәр төп эшкә ярарлык агач, 50шәр төп киртәлек алып, барысы да диярлек төрле каралты кора башладылар.

Мелиорация эшләре эшләтелгән. Аның өчен көтәчәккә акча алынган. Хөкүмәт ике кое, бер күл казытып биргән. Үз суммаларыннан ике кое казытканнар. Һәр кешенең бакчасына су кертү җиңел булсын өчен, каралты артларыннан су агарга улаклар ясалган.

Чәчү орлыкларының яхшы нәселлеләре: швед солысы, альп арышлары белән тәэмин ителгәннәр. Тирә-күрше авылларда простой арыш йөзенә 4-5 пот бирсә, Яңа Болгар гражданнары йөзенә 10-11 пот арыш алалар. Солы да шулай ук. Иске авылларыннан бернәрсә алып килмәгән ярлы крәстиәннәр күп кенә авыл хуҗалыгы коралларына хуҗа булганнар. Суктыру, ургыч, өч чәчү машинасы, суыргыч, егермеләп сабан һәм башка кораллары күп. Өч яхшы нәселле атлары бар. Башка хайваннарны да шулай яхшырталар. Барын бергә җыеп әйткәндә, түгәрәк лапас эчендә корылган планнарын Яңа Болгар пүчинкәсе гражданнары 100 проценты белән эшкә ашырганнар.

«Игенче» журналында татар крестьяннарын Идел буена күчәргә өндәгән мәкаләләр басылган

 1925-1926 елдагы эш планы

Яңа Болгар гражданна­ры­ның киләчәк елдагы эш план­нарында шулар бар:

1. Киләсе яздан калмый, биш басуга күчәргә. Төрле кантоннардан, төрле авыллардан булып, барысы да берьюлы килеп бетмәгәнлекләреннән, алар беренче елда ук күп басуга күчә алмаганнар.
2. Киләсе яздан калмый, һәр­бер йортка 100әр төптән өч мең төп алма агачы, урамга дүле агачы (груша) утыртырга, диелә.
3. Алма агачларына коелардан арык-улаклар аркылы су кертүне җиңел юлга куяр өчен, коеларга тегермән куярга, ул тегермән җил булганда җил белән, җил булмаганда кул белән әйләндереп чыгарга җиңеллек китерә торган фор­мада эшләнергә тиешле, диелгән.
4. Авыл башында зур күл казу өчен яраклы урын булу сәбәпле, ул чокырны казып, тирә-яктан җыелган суларны җыеп, анда балык үрчетү чарасын күрергә, диелгән.

Берничә баш умарта алып, умартачылык ширкәте төзү чарасына керешелгән. Планда болардан башка да күп кенә авыл хуҗалыгын күтәрергә файдалы булган эшләр дә бар. Киләчәктә трактор алу, уку йортлары салу, тагын да башка зур суммалар сорый торган эшләрне эш тәртибенә керткәннәр.

***

Соңгы елларда крәстиән хуҗалыгын алга җибәрүдә үрнәк булырлык авыллар – пүчинкәләр күренгәли башлады.

Шуның өчен дә крәстиәннәрнең: «Күчү – авыр эш ул, борынгы бабалар аны «күчү – очу» дип әйткәннәр», – дип әйтүләренә каршы, киләчәкне уйлап: «Күчкән – көн күргән, күчмәгән – ни күргән?!» – дип кайтарырга туры килә. Һәм, Яңа Болгар пүчинкәсе гражданнары эшләреннән үрнәк алып, яңа җирләргә, һич булмаганда, үз башларына күчеп, вак-вак пүчинкәләр төзергә ашыгырга киңәш бирергә туры килә.

Игенче. – 1926. – №2. – 15 гыйнвар.

 Текстны Ленар Гобәйдуллин әзерләде.

Бик еракта балкып аткан

 Бер гүзәл апрель таңы,

 Бирде сине бу җиһанга,

 Әй шагыйрьләр солтаны.

 Тынмый сазың, моңлы сазың,

 Кем тыя алсын аны?!

 Син яшәрсең, мең яшәрсең,

 Син – шагыйрьләр солтаны!..

 Мостафа Ногман

Бүген икеләтә бәйрәм, 26 апрель – халкыбызның сөекле шагыйре Габдулла Тукайның туган көне һәм Туган тел көне. Тууына 134 ел тулу уңаеннан без Тукайны зур хөрмәт белән, һәм билгеле инде якташыбыз буларак горурланып та искә алабыз. Аңа багышлап язылган истәлекләр, әдәби әсәрләр , бигрәктә шигырьләр күп языла һәм аларның саны арта гына бара. 2016 елда басылып чыккан “Ятимлеге аның – язмыштандыр, бөеклеге ләкин халыктан!” (Наил Касыймның “Кырлайга кайту” шигыреннән) китабында Арча районында туып-үскән шагыйрьләрнең һәм актив иҗат итүче райондашларыбызның Габдулла Тукайга багышлап язылган шигырьләре “Казан арты” тарих-этнография музее хезмәткәрләре тарафыннан тупланып тәкъдим ителде. Аларның төрле елларда иҗат иткән шигырьләрендә Тукайның тормыш юлын һәм иҗатын тирәнтен белүләре, аның белән фикердәш булырга, милли гореф гадәтләребезне, туган телебезне саклау юнәлешендә даими эш алып барырга кирәклеген аңлау сизелеп тора.

Хәнәфи Бәдигый китапта урын алган “Сыену” шигырендә:

 Табалмаса татар үз-үзенә

 Сыену урыны

 Һәм юаныч үксез җанына,

 Сафланырга килә

 Мәшһүр илһамчысы, бөек шагыйрь,

 Пәйгамбәре – Тукай янына! – дип яза.

Ә Сания Әхмәтҗанованың “Ант” шигырендә әйтелгән фикер һәркемне уйланырга мәҗбүр итә :

Тотындыммы шигырь ялларына,

 Тукай калка камчы уйнатып;

 Язгы күкрәү булып дәшә гүя:

 “Телнең җанын йөрмә канатып!”

Арча муниципаль районы башлыгы Илшат Габделфәрт улы Нуриев бу китапка язган кереш сүзендә: “Гомер бара, буыннар алмашына, ләкин халкыбызның бөек шагыйре Габдулла Тукайның иҗаты, ул язып калдырган әсәрләр безгә якыная гына бара.

 Без Тукаебыз булганга бәхетле. Һәрберебез кече яшьтән үк балалар бакчасында һәм мәктәпләрдә сөекле шагыйребезнең “Бала белән күбәләк”, “Эшкә өндәү”, “Эш беткәч уйнарга ярый”, “Туган авыл” шигырьләрен, “Кәҗә белән сарык”, “Су анасы”, “Шүрәле” әкиятләрен укып һәм ятлап үсәбез.

 Еллар узган саен, Габдулла Тукайның шигырьләре тагын да көчлерәк, аһәңлерәк яңгырый, асылыбызны, телебезне, үткән тарихыбызны әледән-әле искә төшереп тора. Хәзерге заманда аның шигырьләре безнең чор өчен язылган кебек, яшьләргә дә, өлкәннәргә дә тормышның һәр өлкәсендә туган сорауларга җавап табарга ярдәм итә. Габдулла Тукайның һәрбер шигыре яшәүгә этәргеч бирә, тырышып хезмәт итәргә, намуслы булырга, яңа иҗат уңышларына өнди.

Тукай – авылдан чыккан шагыйрь, ул чорда күпчелек халык авылда яшәгән, шунлыктан шагыйрьнең авыл тормышы һәм авыл халкына багышлап язылган шигырьләре бүген дә бик актуаль яңгырый.

Һәр каләм тибрәтүче, язучымы ул, шагыйрьме, аның иҗатын тирәнтен өйрәнә, аннан үрнәк ала. Бу китапка Татарстанның халык язучылары Гомәр Бәширов, Гариф Ахунов, Мөхәммәт Мәһдиевнең Габдулла Тукайга булган мөнәсәбәтләре һәм районыбызда туып-үскән шагыйрьләрнең аңа багышлап язылган шигырьләре тәкъдим ителә.

Киләчәктә дә сөекле шагыйребез Габдулла Тукайның әсәрләре бик күп буыннарны тәрбияләүдә ярдәм итәчәгенә, аңа багышланган яңа әдәби җәүһәрләр туачагына ышанам. Тукай – мәңгелек, Тукай – чиксезлек!” – дигән фикерен җиткерде.

Галиәхмәт Шаһи “ Тукайга” шигырендә әйткәнчә:

 Шигырьләрен укып өйрәнәбез,

 Туган телебезне сөяргә.

 Мин яратам, башны горур тотып,

 Без Тукайлы халык дияргә.

Әйе, без – Тукай якташлары булуыбыз белән мактанып, Габдулла Тукайның “Халык зур ул, көчле ул, дәртле ул, моңлы ул, әдип ул, шагыйрь ул.” дигән сүзләрен искә алып горурланып яшибез. Бәйрәм белән!

!!!!!!!ФОТОЛАР УЗГАН ЕЛ АЧЫК ҺАВАДА Г.ТУКАЙ ИҖАТЫНА БАГЫШЛАП ОЕШТЫРЫЛГАН ЭКСКУРСИЯДӘН!!!!!!!!!!!!

“Казан арты” тарих-этнография музее

 директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Районыбызда туып-үскән күренекле шәхесләребезне барлап, аларның тормыш юлларын һәм башкарган хезмәтләрен өйрәнеп киләчәк буыннарга калдыру, алар үрнәгендә тәрбия алып бару максатында музей ачу турында карар кабул ителгәнен яхшы хәтерлим. Ул еллардагы район хакимияте башлыгы Вагыйз Минһаҗев бу башлангычны хуплады һәм барлык ярдәмне күрсәтте. Сайланып алынган матур бинаны музей өчен яраклаштырып тәзекләндерү, экспонатлар туплау һәм аларны исәпкә алуны оештыру, Казан шәһәреннән һәм башка урыннардан якташларыбызның шәхси әйберләрен алып кайту эшләрен башкарганда район Советы башкарма комитеты рәисенең социаль мәсьәләләр буенча урынбасары Ринат Фазлыйәхмәтов, мәдәният бүлеге мөдире Рафил Җамалиев, музейның беренче директоры Ринат Гаделшин, музей хезмәткәрләре Римма Васильева, Айсылу Шакирова, Зәбирә Габтелхакова һәм башкалар үзләреннән зур өлеш керттеләр.

1995 елның 25 апрелендә, ягъни моннан 25 ел элек, Габдулла Тукайның туган көне алдыннан тантаналы рәвештә Арчада “Әдәбият һәм сәнгать” музее үзенең ишекләрен ачты. Бу тантанада хөрмәтле кунаклар булып язучылар Аяз Гыйләҗев, Гариф Ахунов, Әнәс Галиев, Ринат Мөхәммәдиев, Радик Фәизов, Фәрит Яхин һәм башкалар катнаштылар, музей турындагы уңай фикерләрен яздылар. 2002 елга кадәр музей директоры булып Ринат Гаделшин, ә аннан соң 2013 елга кадәр Ринат Фазлыйәхмәтов эшләде. Алар җитәкчелегендә музейда бәяләп бетергесез эшләр башкарылды, кызыклы проектлар тормышка ашырылды, музей республикада һәм чит төбәкләрдә зур танылу алды.

Музеебызның беренче директоры Ринат ГАДЕЛЬШИН

Музей урнашкан йортның тарихы, ул Х1Х гасыр ахырында төзелгән, республикабызның тарихи һәм мәдәни һәйкәлләр исемлегенә кертелгән. 1917 елгы Революциягә кадәр бу йортның хуҗасы беренче катында кибет тоткан, ә икенче катында гаиләсе белән яшәгән. Анда 1920-1930 елларда ТАССРның Арча кантоны милиция идарәсе, 1930-1975 елларда район халык суды, 1975-1993 елларда балалар музыка мәктәбе эшли, ә аннан соң районның “Әдәбият һәм сәнгать” музее ачыла. Бүгенге көндә, музейлар берләшү сәбәпле, ул Арчаның “Казан арты” тарих — этнография музееның әдәбият һәм сәнгать бүлеге буларак уңышлы гына эшләп килә.

Музейның беренче коллективы. Айсылу Шакирова һәм Зәбирә Габделхакова, уртада — директорлары Ринат Гадельшин

Музейның аерым бүлмәсендә Гомәр Бәшировка багышланган экспозиция урнаштырылган. 1925-1928 елларда нәкъ шул бүлмәдә булачак татар әдәбияты аксакалы һәм классигы, Татарстанның халык язучысы Гомәр Бәширов Арча кантоны милиция идарәсендә тикшерүче булып эшләгән. Анда язучының үзе бүләк иткән шәхси әйберләре һәм китаплары куелган (эш өстәле, урындыгы, язу приборы, костюм-күлмәге, чәйнеге,самавыры һ.б.), аның тормыш юлы белән бәйле фотолар белән стендлар урнаштырылган. Шуны да әйтергә кирәк, Гомәр ага үзе музейны оештырганда бик теләп ярдәм итте, киңәшләрен бирде. Ачылганан соң кайтып үзенең иҗатына багышланган экспозицияне карап бик сөенде, музей эшчәнлегенә югары бәя бирде. Шул ук бүлмәдә Бөек Ватан сугышында катнашкан якташ язучыларыбыз Госман Бакиров, Мостафа Ногман, Әнәс Галиев, Рафаил Төхфәтуллиннар турындагы фотодокументлар, кулъязмалар, хатлар һәм китаплар урын алган. Аларның балалары, туганнары музей белән тыгыз элемтәдә яшиләр, яңа экспонатлар табуда бик теләп ярдәм итәләр.

Әдәбият һәм сәнгать бүлегенә килгән һәркемне зур залда күренекле мәгърифәтчеләребез Габденнасыйр Курсави, Шиһабетдин Мәрҗани, Шәмсетдин Күлтәси, татар халкының бөек улы Габдулла Тукайга багышланган экспозицияләр каршы ала. Шунда ук Татарстанның халык драматургы Галиәсгар Камал, Татарстанның халык язучылары Сибгат Хәким, Гариф Ахунов, Мөхәммәт Мәһдиевләргә багышланган экспозицияләр белән танышырга мөмкин. Анда язучыларның шәхси әйберләре, кулъязмалары һәм китаплары урын алган. Алар арасында Сибгат Хәкимнең язу приборы, Гариф Ахуновның эш өстәле, урындыгы, язу машинкасы һәм үз кулы белән эшләнгән туган авылы “Өчиле күренеше” картинасы, аңа бүләк ителгән сувенирлар, Мөхәммәт Мәһдиевнең эш өстәле һәм урындыгы, китап шүрлеге, курткасы, күзлеге, өстәл һәм кул сәгатьләре, югары белем алу турындагы дипломы һәм Татарстан Язучылар берлегенә язган хаты бар. Шулай ук күренекле язучыларыбыз һәм тел галимнәре Мәхмүт Галәү, Хәй Хисмәтуллин, Гөлчәчәк Галиева, Заһирә Гомәрова, Радик Фәизов, Альберт Яхин, Фәрваз Миңнуллан, Диас Вәлиев, Равил Вәлиев, Фәрит Бәшир, Гафур Каюмов, Гайсә Гатауллиннарның иҗаты белән бәйле экспонатлар һәркемдә зур кызыксыну уята.

Бүгенге көндә иҗат итүче якташ язучыларыбыз Мәрзия Фәйзуллина, Хәнәфи Бәдигый, Рәфикъ Юныс, Рәис Сафин, Илсур Хөснетдинов, Фатыйх Сибагатуллин, Галиәхмәт Шаһи, Риман Гыйлемханов, Рифат Җамал, Флёра Мәрдәнова, Булат Сәләхов, Наил Касыйм, Гүзәл Әдһәм, Вакыйф Нуриев, Наилә Ахунова, Гәүһәр Хәсәнова, Сания Әхмәтҗанова, Чулпан Зариф, Зиннур Тимергалиев, Рөстәм Галиуллин һәм башкалар музеебызда бик еш булалар, үзләренең иҗатлары тупланган китапларын, кулъязмаларын, фото һәм видео материалларын бик теләп бүләк итәләр.

Музейның озак еллар директоры булган Ринат Фазлыйәхмәтов

Музеебызның сәнгать бүлегендә күренекле сәнгать осталары, якташларыбыз РСФСРның атказанган, ТАССРның халык артисткасы Нәгыймә Таҗдарова, ТАССРның Хезмәт герое Зөләйха Богданова, татар театрын оештыруга зур өлеш керткән Гыйлаҗ Казанский, Татарстанның халык артистлары Шамил Әхмәтҗанов, Гөлзадә Сафиуллина, Рабига Сибгатуллина, Айдар Файзрахманов, Фәнәвил Галиев, Булат Сәләхов, Раушания Фәйзуллина, Габтелфәт Сафин, Фердинат Фәтхрахманов, Рөстәм Закиров һәм башкаларның тормыш юллары һәм иҗатлары турында экспонатлар күп. Биредә гөслә, мандолина, думбра, скрипка, гитара кебек кыллы музыка уен коралларын күреп була. РСФСРның атказанган мәдәният хезмәткәре – үзешчән композитор Сәлих Хисмәтуллинның кларнеты, ТАССРның атказанган мәдәният хезмәткәре, Арча район Мәдәният йортының халык уен кораллары оркестрына нигез салган Сәлих Вәлиевнең үзе ясаган концерт гармоны, кубыз, курай, баян һәм башка музыка кораллары аерым урын алып торалар. Гөлзадә Сафиуллина, Айдар Фәйзрахманов, Шамил Әхмәтҗанов, Булат Сәләховның сәхнә костюмнарын музейга килгән һәркем бик кызыксынып карый.

Залда шулай ук рус халкының күренекле җырчысы Фёдор Шаляпинның Арчада укуы турында документлар урнаштырылган. Ул 1885-1886 елларда Арчага 2 еллык училищега укырга килә. Училище директоры А.Л.Лазерев укыткан җыр дәресләрен ул бик яраткан, хорда җырлаган. Алар концертлар куйганнар, чиркәүдә чыгышлар ясаганнар. 17 елдан соң Мәскәүдә күрешеп Фёдор Шаляпин үзенең укытучысы А.Л.Лазеревка кулъязмасы белән фотографиясен бүләк итә.
Аерым экспозиция итеп 1996 елда Арча сабантуе бәйрәмендә Россиянең һәм Татарстанның беренче президентлары Б.Н.Ельцин һәм М.Ш.Шәймиевләрнең катнашулары турындагы фотоматериаллар куелган. Борис Николаевич чүлмәк ваткан таяк, күзен бәйләгән тасма кызыклы экспонат буларак музеебызда саклана.

Балалар бакчасында тәрбияләнүчеләр, мәктәп укучылары, студентлар музеебызда еш булалар.Аларның яшь үзенчәлекләрен исәпкә алып төрле темаларга экскурсияләр оештырыла. Татар теле һәм әдәбияты укытучылары мәктәп программасына кертелгән якташ язучыларны өйрәнгәндә музейга килеп музей хезмәткәрләре белән берлектә дәресләр үткәрәләр, ул вакытта тема белән бәйле өстәмә күргәзмәләр дә куела. Өлкән сыйныф укучылары, студентлар рефератлар язганда, фәнни эзләнү эшләре алып барганда, проект эшләре эшләгәндә музей экспозицияләренә урнаштырылган һәм фондта сакланган экспонатларны кулланалар. Күчмә күргәзмәләр, районыбыз мәктәпләрендә укучылар белән төрле кичәләр, конференцияләр үткәрәбез. Язучыларыбыз да бу чараларда бик теләп катнашалар.

Музейның өченче директоры, хәзер «Казан арты» музееның директор урынбасары Шәфигулла Гарипов

Музейның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә өч меңнән артык экспонат бар, алар Арча төбәгенең әдәбияте, мәдәнияте һәм анда туып-үскән талантлы кешеләр турында сөйли. Районыбызда алтмышлап мәгърифәтче, җитмештән артык профессионал һәм илледән артык танылып килүче язучылар, йөздән артык сәнгать әһелләре, башка өлкәләрдә тырышып хезмәт куючы хөрмәткә лаеклы бик күп шәхесләребезне беләбез һәм без алар белән горурланабыз, алар турында мәгълүматләр туплау эшен дәвам итәбез. Музейда булганнан соң һәркемнең күңелендә әдәбиятны һәм мәдәниятны үстерүгә зур өлеш керткән, аны сакларга тырышып яшәгән кешеләрнең кадере тагын да арта.

Татарстанның халык язучысы Туфан Миңнуллин 2001 елда музейда булганнан соң “Истәлекләр китабы”на түбәндәге фикерен язган: “Арча ягы! Татарстанның данлы төбәге. Бу төбәк үзен татар дип санаган һәр кешегә таныш һәм якын. Татар дөньясына искиткеч шәхесләр биргән Арча ягы зур игътибарга лаек.”
Музейга килгән һәркемне халкыбызның сөекле шагыйре Габдулла Тукайга багышланган экспозиция каршы ала һәм озатып кала. 25 ел халыкка хезмәт иткән музей киләчәктә дә эшен уңышлы дәвам итсен иде.

“Казан арты” тарих-этнография музее директоры урынбасары,

РФның мәгариф отличнигы,

Татарстанның атказанган укытучысы Шәфигулла Гарипов.

      Бөек шагыйребез  Габдулла Тукайның туган көне якынлашканда без, “Казан арты” тарих-этнография музее хезмәткәрләре, ел саен  күргәзмәләр оештыра идек. Аның тормыш юлы һәм иҗаты белән бәйле экспонатлар урнаштырылган  бу күргәзмәләрне укучылар да, өлкәннәр дә зур кызыксыну белән карадылар.  Быел әлегә  андый мөмкинлекләр чикләнде, ә шулай да төрле урыннарда оештырылган күргәзмәләрнең фотоларына күзәтү ясап,  без- Тукайлы халык дип горурланып алыйк әле.