"Казан арты" музее

Мөхәммәт Мәһдиев 1948-1949 нчы елларда Саба районы Керәнне авыл мәктәбендә  балаларга белем бирә. Ул укыткан мәктәп бинасы бүген инде юк. Аның нигезе янәшәсендә авыл клубы төзелгән. Ә мәктәпнең бинасын фотоларда гына күреп була. М.Мәһдиев Керәннедә ике гаиләдә фатирда тора. Шулар хакында хәтерләүче Рәсимә апа Яхина белән очрашып сөйләштек. Аның булачак язучы турында матур хатирәләрен белдек. Рәсимә апа хезмәт ветераны, ТАССРның атказанган терлекчесе, күп еллар авыл советында халык депутаты булып та эшләгән. III дәрәҗә Дан ордены иясе, күп кенә рәхмәт хатлары, грамоталар хуҗасы безгә үзенең Яхиннар нәселеннән икәнлеген аңлатты. Нәсел шәҗәресен яхшы белә, хәтере яхшы, үткәннәр турында истәлекләре байтак. Авылның ветераны белән безне Керәнне авыл клубы мөдире Нурфия Ахунова таныштырды. Нурфия дә авылның актив кешесе икән, бөтен өлкәннәрнең халәтен белә, аңлый, алар белән һәрдаим элемтәдә тора.

Саба районы Түбән Симет авылы — Мөхәммәт Мәһдиевнең әнисе Рәбига апаның туган җире. Рәбига апа Яхиннар нәселенең бер вәкиле.  Аның турында истәлекләр барлар өчен шул якларга сәяхәт кылдык. Табигате матур, кешеләре мәрхәмәтле. М.Мәһдиевнең туганы Җиһангиров Шәймөхәммәт ага белән истәлекләр барладык. Ул авыл тарихы белән бик кызыксына торган кеше булып чыкты. Кулында Яхиннар нәселенең Коръәне һәм XVI гасырда ук булган кулъязма саклана. Язучының әнисе Рабига апа туган нигездә булдык. Авыл халкы нигез урынын кысалап, агач утырткан һәм истәлек тактасы да куйган. Авыл халкы бу нәселне онытмый, хөрмәт итә дигән фикер калды. Рәхмәт симетлеләргә!

Октябрь аенда илкүләм Өлкәннәр көне билгеләп үтелә. Әлеге көн — әбиләребезгә һәм бабайларыбызга, сугыш, хезмәт ветераннарына, пенсионерларга, барлык өлкән яшьтәге кешеләргә озак еллар намуслы хезмәт иткәннәре, районыбыз үсешенә өлеш керткәннәре, җәмәгать һәм мәдәни тормышта актив катнашулары өчен җылы сүзләр әйтү өчен менә дигән мөмкинлек. Әлеге кичәне дә кадерлеләребез хөрмәтенә оештырдык. Кунакларыбызны чын күңелдән бәйрәм белән тәбрик иттек. Безнен музей коллективы сезнен белән гел кичәләрдә очраша, ә менә әлеге күрешүдә чәй табыны янында утырып рәхәтләнеп бер ачылып аралаштык, күнелле итеп ял иттек!

Сез- дөньяда иң сабыр йөрәкле кешеләр. Йөзләрегез бераз гына җыерчыклы булса да, сез оныкларыгыз өчен иң сөйкемле матур кешеләр; кулларыгыз кытыршы булса да, оныкларыгыз өчен алардан да йомшак куллар юк; Сез балаларыгызга һәм оныкларыгызга бик кирәк һәм нык терәк! Гомер көзегез матур, кояшлы булсын, сау-сәламәт булыгыз!

2 нче октябрьдә  ТАССРның 100 еллыгы, районыбыз оешуга 90 ел тулу уңаеннан “Шәхесләрдә – Арча тарихы” проекты буенча музеебызның күргәзмәләр залында Мирбат Хәстиевка багышланган күргәзмә ачылды. Районыбыз үсешенә зур өлеш керткән, тырыш, үз-үзен аямыйча башкарган  фидакарь хезмәтләре өчен дәүләтебез тарафыннан югары бәяләнгән, олы исем — Социалистик Хезмәт Герое исеменә лаек булган шәхес  ул — Мирбат Бәдри улы. Күргәзмә Арча башкарма комитетының архив бүлеге белән берлектә оештырылды. Күргәзмәдә Мирбат Хәстиевнең шәхси докуметлары, мактау кәгазьләре, төрле елларда төшерелгән фотолар, шулай ук  газета материаллары тупланылган.

Хәстиев Мирбат Бәдри улы 1927 елның 7 июнендә Арча районы Казанбаш авылында туган. 1951-53 елларда Казан шәһәрендә урта авыл хуҗалыгы мәктәбендә белем алып , шул елдан ул үзенең бөтен гомерен авыл хуҗалыгына багышлаган. 33 ел “Известия” күмәк хуҗалыгы рәисе булып эшләгән. Хуҗалык рәисе булып эшләү чорында М.Хәстиев бик күп бүләкләргә лаек була. Шулардан иң зурлары — Ленин һәм Хезмәт Кызыл Байрагы орденнары. Ә 1984 елның декабрендә аңа Социалистик Хезмәт Герое исеме бирелә.

Мирбат Бәдриевич авыл хуҗалыгы продукциясе җитештерүчәнлеген үстерүдә бик күп еллар буе армый-талмый хезмәт итте, бөтен көчен, белемен, сәләтен шуңа юнәлтте, һәрвакыт булсынга эшләде. Үзен зирәк җитәкче һәм талантлы оештыручы булуын да күрсәтте. Шуның өчен дә ул районда гына түгел, республикабыз күләмендә дә танылган җитәкче иде. Мирбат Бәдриевич һәрвакыт гади, киң күнелле, ярдәмчел кеше булып күңелләрдә саклана. Тормыш иптәше Дәминова Рәсидә Лотфулла кызы белән матур, тату, күпләргә үрнәк булып яши алар. Берсеннән-берсе акыллы 4 бала тәрбияләп үстерәләр, барысына югары белем бирәләр. Күргәзмә ачуда Мирбат Бәдриевичның улы табиб  Хәстиев  Ринат Мирбат улы да катнашты. “Әти турында күп сөйләргә була. Безгә иң зур байлыгын, югары исемен калдырып китте. Яшь буын шундый зур шәхесләрдән үрнәк алып үсәргә тиеш. Әтине шулай зурлап искә алганыгыз өчен, эчтәлекле күргәзмә оештырганыгыз өчен туганнар исемннән зур рәхмәтемне белдерәм”, – дип сөйләде.

Күп еллар буе Казанбаш мәктәбе директоры булып эшләгән, Мирбат Хәстиев белән якыннан аралашкан Низамов Даниял абый да үзенең якты истәлекләре белән уртаклашты. “Мин Мирбат абыйга бик рәхмәтлемен, үз канаты астына алып, мине эшләргә өйрәтте. Минем чын остазым иде. Ул вакытларда колхозларга социаль объектлар салырга ярамый иде, ә Мирбат абый  мәктәпкә йөз белән борылган кеше, мәктәпне өлешләп салды, шулай ук техник базасын яңарту өчен дә зур өлеш кертте. Ул үз эшен төгәл, ахыргача эшләүче зур шәхес иде” – дип искә алды.

Күргәзмә ачуда катнашучы Рамзия Шәрип кызы, Фәрхат Гани улы, ИбраҺим Зөфәр улы шулай ук Мирбәт Хастиев турында истәлекләре белән уртаклаштылар.

Элекке газет хәбәрләренә караганда, Мирбат Хәстиевнең 70 яшьлек юбилее уңаеннан Татарстан беренче президенты Минтимер Шәрип улы Шәймиев та Мирбат Бәдри улының тырыш, фидакарь хезмәтен күреп матур сүзләр әйткән: “Мирбат Бәдриевичны мин татар халкының, Татарстанның баһадир кешесе дияр идем. Шул кадәр зур хезмәтләр башкарып та, Мирбат кебек тыйнак була белү бик кыен. Эшем белән даным чыксын, халыкның көнкүреше яхшы булсын дип яшәве үзе бер хисап”.  Дөрестән дә, Мирбат Бәдриевичның хезмәте, матур үрнәге безгә юл күрсәтеп барыр. Аның истәлеге безнең күңелләрдә озак сакланыр.

Күргәзмә ай буе музеебызда торачак. Рәхим итегез! Килегез! Күрегез!

Бүген музейда «Мәктәп укучысының мәдәни нормативы» проекты буенча экскурсияләр башланды. Арча шәһәренең 1 нче мәктәп укучылары музей экспозицияләре һәм Социалистик Хезмәт Герое Мирбат Хәстиевка багышланган күргәзмә белән танышты.

“Симеттә, әни туган нигезнең бакча башында, су буенда бөтнек үсә икән. Әни гомере буе Симеттән үз кулы белән җыеп кышлык бөтнек алып кайта иде. Бөтнек исе, күрәсең, аңа үз илен, үз нигезен хәтерләткәндер…” , — дип яза Мөхәммәт Мәһдиев “Торналар төшкән җирдә” әсәрендә. Нәкъ шуларны үз күзебез белән күрү, язучының әнисе туып үскән яклар белән танышу, аны хәтерләүчеләр белән очрашып сөйләшү нияте белән Саба районы Түбән Симет якларына сәяхәткә чыктык. Табигате матур, бу яклар белән минем беренче генә танышуым иде. Әсәрдә язылганча башта Югары Симет авылы, аннары гына бераз иңкүлектә Түбән Симет авылы урнашкан. Бу авылда,кызганыч, башлангыч мәктәп ябылган, шулай да курчак өе кебек эшләнгән балалар бакчасы, клуб биналары әллә каян кешенең күзен үзләренә тартып тора. Авыл уртасында зират. Мәһабәт бинага мәчет урнашкан, шуннан ерак түгел Мөхәммәт абый кечкенә вакытта кунакка килә торган әнисенең нигезе. Ул нигезнең бер өлешен авылдашлары кысалап куеп, агач та утыртканнар. Тирә-юне бик чиста, истәлек тактасы да урнаштырганнар. Димәк, авыл халкы бу нигезне онытмый, хөрмәтләп карап тора дигән фикергә килдем. Рәбига абыстайның нигезен безгә аның туганы Шәймөхәммәт ага Җиһангиров күрсәтте. Чөнки безнең бу авылга киләчәгебез хакында алдан сөйләшеп куйган идек. Без килгәндә Шәймөхәммәт ага үз хуҗалыгында эш белән мәшгуль иде, безне аның хатыны Гөлниса апа каршы алды. Өйләренә үттек. Күз кулдан эшләнгән шкаф, өстәлгә төште. Соңыннан сорап белдем, хуҗа үз кулы белән ясаган икән,  бизәкләре бик матур, зәвык белән эшләнгәне әллә каян сизелә. Чөнки язучының туганы мәктәптә хезмәт дәресләре укыткан кеше булып чыкты, соңыннан колхозда прораб булып эшләгән.

Шәймөхәммәт ага белән үткәннәргә бик ерактан юл алдык, чөнки ул авыл тарихлары, аның килеп чыгышлары, авыл исемнәренең мәгънәләре белән кызыксынып яши икән. Кулында әллә никадәр мәгълүмат барлыгын да күрдек.

– Симеткә сезнең Арча ягыннан да кешеләр килеп урнашканнар. Андыйларның нәселләре байтак монда, – дип сүз башлады йорт хуҗасы. – Безнең якларда имән урманнары үскән. Пётр патша шуларны кистереп, Казанга, Бишбалтага корабльләр төзергә җибәрткән. Ул вакытта да сезнең яклардан урман кисүчеләр байтак килгәннәр. Симет сүзе чирмешләрнең зыярат кылуы дип аңлатыла икән. Бу хакта галимнәр белән дә хатлар языштык. Эзләнә, кызыксына торгач, шуны белдем, Шиһабетдин Мәрҗани әни ягыннан миңа бабам булып чыга икән. Бөтен нәрсәнең дә башы бар, ләкин зиһенне тупларга кирәк дигән берәү, – диде дә Шәймөхәммәт ага бераз фикерләрен тәртипкә китерү өчен сөйләвеннән туктап калды. – Мөхәммәт абыйга мин әнисе ягыннан туган булып чыгам. Безнең нәсел – муллалар, Яхиннар нәселе. Үз вакытында аларның күбесен сөргенгә дә сөргәннәр, төрмәләргә дә утыртканнар. Мичән авылында мулла булып хезмәт иткән Рәбига апаның абыйсы Габдерәүфне Томск шәһәренә ун елга каторгага озаталар. Ул аннан исән-сау әйләнеп кайта, хәтта миңа исемне дә шул хәзрәт куя. Ә Габдрахман исемле абыйсы Актүбә шәһәрендә 1944 елда вафат була. Рәбига апаның ир туганнары барысы да мулла булып хезмәт иткәннәр. Габдрахман белән Мөхәммәт абыйның әтисе Сөнгатулла бергә армия хезмәтендә булалар. Бу ике егет арасында яшь кыз Рәбига турында бераз сөйләшү булып ала. Сөнгатулла армиядән кайткач, Симеткә килеп, Рәбиганың кулын сорый һәм аңа өйләнә. Чөнки Сөнгатулланың да, Рәбиганың да нәселе укымышлы. Элек укымышлы гаилә нәрсә дисәң дә, барыбер үз даирәсе кешеләре белән аралашып, гаилә корган. Ә мин Рәбига апаның бертуганы Габделшәфыйкның кызы Мөршидәнең малае булам. Мөхәммәт абыйның Казандагы дачасын төзергә булыша алдым. Бик юмарт кеше иде. Ул вакытта әле мин өйләнмәгән. Өйләнү темасына миңа байтак киңәшләрен бирде. Гөберчәккә барып, Мөхәммәт абый белән аның ишегалдыннан чапкан печәненнән ясалган шалашында төн кундык әле. Ә йоклаганчы клубка чыгып кердек. Клуб яшьләр белән шыгрым тулы. Кая гына барсам да, баян минем белән. Мөхәммәт абый шулвакытта баянда уйнарга кушты. Мин уйнадым, ә яшьләр рәхәтләнеп вечер уйнадылар. Шуннан кайтып печән исенә исереп йокладык. Шунда Мөхәммәт абый сөйләгән иде. Рәбига абыстай белән тарантас җигеп, Симеткә кунакка килергә чыкканнар. Чуриле аркылы килгәндә поезд юлын чыгасы бар бит. Шул урынга җиткәч, поезд тавышыннан атлары куркып, тарантас җиргә каплана, Рәбига апа бераз җәрәхәтләнә, кире өйләренә кайтып китәләр. Шуннан соң бик озак вакытлар Мөхәммәт абый безнең якларга кайтмады. Бервакыт безгә кергән ул, Рәбига апа вафатыннан соң инде бу, ләкин мин эштә булганмын, бакчадан бөтнек җыеп алып кайтып киткән. Әнисе истәлеге булсын дидеме икән? Рәбига абыстай бары Түбән Симеттә үскән бөтнекне генә кулланган. Мөхәммәт абый каяндыр җыеп алып кайтып биргән булган бу үләнне, ләкин әнисе үзенең туган ягыныкы түгеллеген сизгән, аны ашамаган. Менә шулай, сеңлем, туган ягыңның үләне дә кадерле, һавасы да файдалы.

1972 ел дип хәтерлим, Мөхәммәт абыйның гаиләсе, апасы Равия белән бер туганыбызның юбилеенда булдык. Шулвакытта абый мандолинада, ә мин баянда “Олы юлның тузаны” көен уйнадык. Бөтен кеше хисләнеп тыңлаганы истә калган.

Шәймөхәммәт абыйның баяны креслода тора иде. Уйнадык дигән сүзен ишеткәч, нәкъ шул көйне безгә дә уйнап күрсәтүен сорадык. Уйнады. Өлкән буын кешеләренең уйнавы миңа никтер үзгә тоела, алар моңлырак, матур бормалар белән уйныйлар сыман.

– Безнең улларыбыз да баянда уйный. Кечкенәсе үзе көйләр чыгара, синтезаторда да уйный, – дип Шәймөхәммәт абый балаларын да мактап алды. – Быел абыйның кызы Гәүһәр белән Равия апаның кызы Җәүһәр дә килгәннәр иде. Әбиләре нигезенә бардык, үткәннәрне искә төшердек. Гомер үтә, нәсел җепләрен югалтмаска иде. Ә Мөхәммәт абыйга куелган бюстьны мин Арчага баргач күрдем. Бик мәгърүр кыяфәттә үткен караш белән һәркемне күзәткән шикелле тора. Бюсть янында басып торганда бәрәңге сабагының кыраудан соңгы исе борынга бәрелгән күк булды. Мич алдында торган көлчә күз алдына килеп басты, әнинең пешергән ипие искә төште. Юкка гына халык язучысы дигән исем бирелмәгән безнең абыйга. Аның һәр әсәре гади, авылча. Кайвакыт радиодан аның өзекләрен сөйләтәләр. Тыңлыйсың, шунда ук син ул язган табигать кочагында яки геройлары белән янәшә кебек үзеңне хис итә башлыйсың. Мөхәммәт абый безнең горурлыгыбыз. Ул Арчаныкы гына түгел, безнең Сабаныкы да бит. Ничек горурланмыйсың, мактанмыйсың ди шундый туганың булуы белән!

Шәймөхәммәт агада Мөхәммәт Мәһдиевнең берничә китабы саклана икән, ә шкафы өстендә агачтан ясалган ике тартма бар. Шуларны алып, безгә күрсәтте. Эчендә XVI гасырда ук булган кулъязмалар: Мәккәдән кайткан китап һәм Яхиннар нәселендә сакланган Коръән китабы. Никадәр тарих һәм истәлек!

Халидә Габидуллина,

Арча районы, Гөберчәк авылы

Шушы исем белән район күләмендә  әдәби автомарафон үткәрдек. “Казан арты” тарих-этнография музееның филиалы Мөхәммәт Мәһдиев музее төзегән маршрут буенча язучының кызы Гәүһәр Хәсәнова, туганы Җәүһәр Галимова, язучы Вакыйф Нуриев, журналист Риман Гыйлемханов, музей хезмәткәрләре катнашында һәм теләге булган һәркемгә катнаша алу мөмкинлеге тудырылды.

Язучы Мөхәммәт ага Мәһдиев – көз фасылын яратып яшәгән шәхесләрнең берсе. Яратуын аның әсәрләрендә тасвирланган күренешләрдән дә укып белергә була. Бигрәк тә урманның байлыгын, гүзәллеген, аһәңен белергә теләсәң, көзге вак яңгыр яуганда урман эчләрендә йөрергә, күзәтергә тәкъдим итә ул. Бәрәңге сабагына кырау төшкәч көзнең икенче бер матурлыгын күрү мөмкинлеген тасвирлый. Без дә әдәби автомарафон нигезендә шул матурлыкны күрергә, аның йөргән юлларыннан узарга, кичерешләрен күзалларга теләдек. Аның шәхси һәм иҗади тормышын кабат күздән кичереп, яңа мәгълүматлар белән дә таныштык. Һәр тукталыш бер вакыйга яки тарих саклый иде. Беренче эш итеп “Казан арты” тарих-этнография музееның “Әдәбият һәм сәнгать” бүлегендә Гәүһәр Хәсәновага багышланган күргәзмә белән таныштык. Күргәзмәнең бай, эчтәлекле булуы музей директор урынбасары Шәфигулла Гариповның язучылар, аларның балалары, оныклары турында күп мәгълүматлы булуыннан, алар белән һәрдаим тыгыз элемтәдә яшәвеннән килә торгандыр дип уйлыйм. Күргәзмәдә Гәүһәр ханым турында ни генә юк: балачагы да, әтисе белән элемтәсе дә, иҗади тормыш юлын ачык сурәтләгән фотолар, язмалар, китаплары һ.б. Автомарафонның икенче тукталышы Арча шәһәренең үзәге – язучылар аллеясы. Анда Мөхәммәт аганың бюсты куелган. Кунакларның  язучы турында истәлекләр сөйләве белән беррәттән бюстына чәчәкләр дә салынды. Район администрациясе исеменнән Рамил Илгизович, мәдәният бүлеге мөдире Рамил Рафисович та Мөхәммәт Мәһдиев турында җылы фикерләрен җиткерделәр. Автомарафонның алдагы тукталышы – Казанбаш мәктәбе. Казанбаш авылында укыткан вакытта М.Мәһдиев район газетасының яшь хәбәрчесе булып, күп мәкаләләр язуын беләбез. Шул мәктәптә эшләгәндә булачак хатыны, Гомәр Бәшировның кызы Лилия белән танышып, гаилә коруы, кызы Гәүһәр дөньяга килүе язучы тормышының бер өлеше булып тора. Казанбаш мәктәбе укучыларының чыгышы, Гәүһәр һәм Җәүһәр ханымнарның истәлекләр белән бүлешеп, мәктәп фондына китаплар бүләк итүе һәркем өчен куанычлы булды. Район мәгариф бүлеге дә читтә калмаган, Гәүһәр ханымны юбилее белән котлап, аның тарафына җылы фикерләрен җиткерделәр. Үрнәк авылында урнашкан аграрлицейдагы тукталыш Мөхәммәт аганың “Без кырык беренче ел балалары” әсәрендә язылганча безне шул чорда яшәткән, укыткан сыман каршы алды. Без дә аның белән бергә дежур торган, тулай торагына урманнан утын әзерләгән яки шәл бәйләүче яшьтәш кызларны күзәткән күк булдык. Ул укыган биналар тарихы белән танышып, М.Мәһдиевнең аграр училищеның ничек барлыкка килүе, андагы тормыш-вәзгыятьне тасвирлаган һәм 1981 нче елда “Социалистик Татарстан” газетасында бастырып чыгарган мәкаләсенең күчермәсе(төп нөсхәсен музей фондына кызы тапшырды) лицей фондына бүләк ителде. Музейда эшләүче кызлар тарафыннан язучының укыган чорын тасвирлаган әсәрләреннән өзекләр дә тыңланды.

1944 нче елда булачак язучы урман буйлап Үрнәккә вакытлыча күчерелгән Арча педагогия училищесына укырга бара. Укырга барган вакытта кичергән хисләр, күргән вакыйгалар “Без кырык беренче ел балалары” повестенда ачык сурәтләнә. Башка истәлекләрдә дә бу юлларда күргән хикмәт-вакыйгалар турында бәян ителә: каршыларына бүреләр чыгуы, урман эченнән барганда адашулар, пычрак ярып барган вакытлар һ.б. Табигатьнең көзге сихри матурлыгын күзәтә-күзәтә без, автомарафончылар, урман юлында берничә тукталыш ясап, язучының әсәрләрен кабат искә төшереп, истәлекләр белән бүлештек: бүреләр очраган урынны күрдек, урманның төрле бүленеше белән таныштык. Кызы Гәүһәр, туганы Җәүһәрне урманга менгәндә Мөхәммәт ага үзе уйлап чыгарган әкиятләр белән мавыктыруын да белдек. Төрле төскә буялган урман безне яратып калды дип уйлыйм. Чөнки буяуларның бөтен төсен үзенә сеңдергән табигатьнең бу урыны һәркем өчен кадерле җир, ул ашаткан да, сыендырган да, кешеләрнең эч серләрен дә үзенә җыйган. Без дә урманны бары яхшы фикерләребез белән баеттык һәм аның белән саубуллашып, кыр буйлап Сеҗе авылына юл тоттык. Бу авыл мәктәбенә Мөхәммәт ага педучилищены тәмамлаганнан соң өлкән пионервожатый булып эшкә килә. Аны мәктәптә каршы алган укытучы Гөлниса Фәһмиеваның истәлекләрен укучылар тарафыннан тыңладык. Сеҗе мәктәбендә эшләгән вакыттагы  кичерешләрен, уй-фикерләрен өзекләр аша белдек. “Ачы тәҗрибә” әсәрендә бу хакта киң итеп язылган. Туган мәктәбендә Вакыйф Нуриев та сүз алды һәм Мөхәммәт ага белән әнисе Нәкыянең дуслар булып яшәгән шикелле, язучының кызы Гәүһәр белән дә аларның дуслык җепләре нык булуын белдек. Кабат очрашулар насыйп булсын дигән теләк белән Сеҗе мәктәбеннән Сикертән авылына юл тоттык. Юл буйлап барганда да уебыз бары язучының иҗади мирасы турында булды. Г.Камал исемен йөртүче Сикертән мәктәбе укучылары Мөхәммәт аганың әсәрләрен өйрәнеп, аның өзекләрен сөйләделәр. Язучы булып уйнап күрсәттеләр. Кунакларыбыз да буш кул белән килмәгәннәр. Гәүһәр ханым тәрҗемәче буларак, татар язучыларының әсәрләрен русчага тәрҗемә итеп, өр-яңа китап бастырып чыгарган. Ул “С востока свет” дип атала. Мәктәп фондларына шул китапларын бүләк итте. Чираттагы тукталышыбыз – Гөберчәк авылы зираты. Анда Гәүһәр Хәсәнованың иң кадерлеләре җирләнгән – әти-әнисе. Каберләренә чәчәкләр куеп, бер минут тынлык белән аларны искә алдык. Юлыбыз Мөхәммәт Мәһдиев музеена дәвам итте.

Музей. Бу урын һәркемгә язучыны төрле яклап күзалларга, искә төшерергә мөмкинлек бирә. Экспозицияләр аша Мөхәммәт аганың шәхси һәм иҗади тормышы, геройларының язмышы, башкалар белән булган мөнәсәбәтләрен күрергә була, шунда ук сагыш-моң да сарыла сыман. Чөнки гомере буе яшьлеген сагынып яшәгән язучыны якташлары да юксына, аның кул җылысын, сулышын сеңдергән әйберләр хуҗасын көтә шикелле.

Әдәби автомарафонда катнашучылар соңгы тукталышта язучының кызы Гәүһәр Хәсәнованы, туганы Җәүһәр Галимованы кабат юбилейлары белән котлап, үз фикерләрен, теләкләрен җиткерделәр. Гәүһәр Хәсәнова: “Мин бу очрашуларда катнаша алуым белән бик бәхетле. Никадәр уңай эмоцияләр, көләч елмаюлы укучылар, студентлар белән очраштык. Әти йөргән, укыган, эшләгән урыннарны үз күзең белән күреп, шунда булу – үзе зур бәхет. Шушы маршрут буенча күптән йөреп чыгасым килгән иде. Сез минем теләгемне тормышка ашырдыгыз. Зур рәхмәт сезгә. Әтинең дә рухы шаттыр, чөнки көне буе без бары аның белән бәйле вакыйгалар агышында булдык. Аның хакында хатирәләрне яңарттык, әсәрләре белән бәйле урыннарны күрдек. Мондый сәяхәтләр дәвамлы булсын”, – диде ул.

Татар әдәбиятында зур урын алып торган язучы Мөхәммәт Мәһдиевнең эзләреннән йөрүебез бүгенгә тәмамланып тора. Әле йөрисе юллар, эзләнәсе, табасы мәгълүматлар, очрашасы кешеләребез күп.

Халидә Габидуллина,

М.Мәһдиев музее мөдире,

Арча районы, Гөберчәк авылы.

«Поши аулыйм» дигән сүздән

Исем алган Пошалым.

Түбән, Урта, Югарысы

Өчесе бик дус аның…

Пошалым атамасын Казансуның уң кушылдыгы булган Пошалым елгачыгы буендагы өч татар авылы йөртә. Бу авылларның тарихы күпмедер дәрәҗәдә Казан артындагы бүтән татар авылларыныкы белән охшаш.

Җирле халыкта Пошалым атамасының килеп чыгышына кагылышлы төрле фикерләр яшәп килә. Күпләр аны “поши аулыйм” яки “поши аланы” сүзтезмәләреннән килеп чыккан дип, татар теле җирлегендә аңлатырга тырыша. Чыннан да, хәзерге вакытта өч Пошалым да урманга якын гына, аннан 1-3 км ераклыкта урнашкан. Борынгы чорда бу авылларның тирә-ягы куе урман белән капланган булган. Әлбәттә, ул урманда башка кыргый җәнлекләр белән беррәттән пошилар да купләп  яшәгән.