"Казан арты" музее

Бүген , 26 июль  көнне театр  артисты, драматург, режиссер Гафур Каюмовның  вафат булуына  бер ел. Төрле  спектакльләрдә  һәм нәфис фильмнарда   уйнаган  рольләре  белән тамашачыларның  ихтирамын һәм хөрмәтен яулап өлгергән , Татарстан  китап  нәшриятында  икешәр мең данәдә  басылып чыккан   “ Упкын өстендә уен”  һәм  “Ул…”  китапларына кертелгән  пьесалары  белән  бик  күп  театр  коллективларында  танылып , үз булып калган , шул ук  вакытта  театр коллективларына  режиссер  буларак бәяләп  бетергесез ярдәм  иткән  якташыбыз  Гафур Шәкүр улын  һәркем сагынып  искә ала.  Март  аенда Арча  районының  мәдәният идарәсе  һәм   мәдәният йорты каршында  эшләүче  “Җидегән  чишмә”  Арча  халык  театры коллективы тарафыннан  аның  тууына  60 ел тулу  уңаеннаннан  оештырылган  кичәдә   якташыбызның  иҗатына  югары  бәя  бирелде.  Анда бергә  укыган сыйныфташлары,  хезмәттәшләре,  кызы  Ләйсән  һәм  хатыны Гөлчәчәк  ханым да  катнаштылар ,  истәлекләре белән уртаклаштылар.      Бүгенге  көндә  музеебызның  әдәбият һәм сәнгать  бүлегендә “ Гафур Каюмовны сагынып…” дип  исемләнгән  күргәзмә эшли ,  рәхим итегез.

Музеебызның әдәбият-сәнгать бүлегенә елмаеп һәм балкып  “Татар” радиосының баш мөхәррире, “ТНВ” телевидение тапшыруларын алып баручы,  Арча сабан туйларын шаулаткан  якташыбыз Айваз Садыйров килеп керде һәм сорау өстенә сорау яудыра башлады. Ярый әле шул вакытта Гөберчәк авылындагы Мөхәммәт Мәһдиев музее җитәкчесе Халидә Кыям кызы  килеп, кереп мине коткарды. Икәүләп  мәртәбәле кунагыбыз белән уртак тел табып,  районыбызда туып-үскән язучыларыбыз, сәнгать эшлеклеләре турында рәхәтләнеп сөйләштек. Кышкар авылы егете Айваз экспозицияләрне карап чыккач, музейның бик кызыклы булуын билгеләп үтте һәм тагын киләчәген белдерде.

Музеебызда атаклы зәркәнчеләр Җәмилевларның нәсел дәвамчылары кунакта булдылар. Җәмилев Рамил абый, аның тормыш иптәше Ләйсән апа хәм аларның уллары Камил Кызылъяр авылында гомер итәләр. Бу килүләрендә алар зәркәнчеләр экспозициясен тагын да баетып, кызыклы экспонат бүләк иттеләр.

Язучы Радик Фәизовның хатыны Дамира апа да , балалары да музеебызда еш булалар. 19 июль көнне Екатеринбург шәһәрендә яшәүче кызы Светлана әтисенең шәхси әйберләрен безгә тапшырды. Алар арасында Мөхәммәт Мәһдиев исемендәге ”Торналар төшкән җирдә” конкурсында җиңгән язмасы өчен бирелгән Диплом да бар.
“Әтинең иҗатына багышлап музейда оештырылган кичәне искә төшерәм дә ,ул үзеннән соң никадәр бай әдәби мирас калдырган дип куанып куям. Аңа багышланган экспозицияне карагач, ул: “Ни хәл, кызым, исән-сау кайттыңмы? ”–дип эндәшә кебек.
Светлана Радик кызы әтисе турындагы истәлекләрен яңартты, музей белән танышты.

????????????????????????????????????

????????????????????????????????????

«Казан арты»тарих-этнография музеенда матур җырлар, шигырьләр, әдәби әсәрләр авторы, Арчада яшәп иҗат итүче, әдәбиятны яратучы, Язучылар берлеге әгъзасы Тимергалиев Зиннур Фирдәвес улының иҗат кичәсе уздырылды. Бу матур, җылы очрашу кичәсендә Зиннур Тимергалиевның гаиләсе, туганнары, иҗатташ дуслары да катнашты. Кичә башында Зиннур Тимергалиевның «Кичә яраттым» әсәреннән бер өзек сәхнәләштерелде.
Мәртәбәле кунаклар арасында Арча районы мәдәният бүлеге җитәкчесе Мөхетдинов Рамил Рафис улы, Язучылар берлеге әгъзасы, галим, профессор, Һади Такташ, Шәйхи Маннур исемендәге премияләр лауреаты, Татарстан Республикасының атказанган фән эшлеклесе Рифат Җамал һәм иҗатташ дуслары бар иде.
Зиннур Тимергалиевны тагын бер кат 45 яшьлек юбилее белән тәбриклибез. Аңа сәламәтлек, бәхет — шатлык телибез, аның һәрвакыт шундый эчтәлекле , мәгънәле әсәрләр язып безне, Арча халкын сөендереп торуын телибез!

????????????????????????????????????

????????????????????????????????????

11 июль көнне музеебызның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә Чаллы татар дәүләт драма театры артисты Зөлфия Галиулина булды. Ул Арча шәһәренә әнисе янына кайткан һәм алар музейга бергә килделәр.

“Беренче мәктәптә укыганда монда булганым бар иде, ә хәзер бөтенләй башка күзлектән карыйбыз бит инде. Театрда бергә эшли торган якташыбыз,Татарстанның халык артисты Булат Сәләхов биредә булып Театр елына багышланган күргәзмәне караган һәм бик тә ошаткан. Минем дә танышасым килде, ә инде күргәзмәдә үземнең иҗатым турында да мәгълүматлар күргәч, бигрәк тә шатландым. Татар театры тарихына зур өлеш керткән якташларыбыз турындагы истәлекләрне, аларның иҗатлары белән бәйле экспонатларны туплагансыз, рәхмәт сезгә”, – диде ул куанып.

Зөлфия үзе эшләгән театрдагы хезмәттәшләренең бердәм булулары, яшьләргә ярдәм итүләре, гомүмән, театр сәхнәсе тормышын үз итүе турында горурланып сөйләде.

10 июль  көнне музейның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә  Киров өлкәсенең Омутнинск районының Восточный поселогында яшәүче Галия Мугинова булды. Ул Татарстанның халык язучысы Гомәр ага Бәшировның бертуган сеңлесе Хәмидә апаның оныгы икән. Кунагыбыз Гомәр аганың тормыш юлы һәм иҗаты белән бәйле һәр экспонатны  кызыксынып карады.   Кечкенә вакытта  әбисе белән төшкән фотоны музейда күреп Галия бик  гаҗәпләнде дә, куанды да, балачак истәлекләрен яңартты. “1973 елда әбием белән Гомәр абыйларда булганымны хәтерлим. Минем Казан шәһәрендә  беренче тапкыр булуым иде. Әби белән алар хәбәрләшеп, хатлар алышып яшәделәр. Туганыбыз Гомәр абый турында бик күп материаллар тупланган музейда булу минем өчен зур шатлык”–диде  ул. Хәмидә әбисе өйрәтеп калдырган  “Туган тел” шигырен сөйләп күрсәткәч, Киров өлкәсендә укучыларга белем бирүче милләттәшебез, якташыбыз Галия  безгә тагын да якын булып китте.

                                                                            Шәфигулла Гарипов

5 июльдә   Әлифба китабы авторларының берсе Сәләй Вәгыйзовның туган авылы — Самара өлкәсенең Камышлы районы Татар Байтуганы авылында булдык.  Район җитәкчеләре узган атнада гына булып узган унынчы Бөтенроссия  авыл Сабан туе булган һәм башка истәлекле урыннар белән таныштырдылар. Сәләй ага Вәгыйзов үскән нигездә ачылган музей-йорты янында безне укучылар һәм музейны оештыручы Нурания Абзалова каршы алдылар. Бу кызыклы очрашу безгә бик ошады.

Дамир Таҗиев фотолары.

2019 ел –Россиядә Театр елы буларак  дәвам итә. Шул уңайдан без  Г.Камал исемендәге татар дәүләт Академия театры музеенда  булып, эшчәнлекләре театр белән бәйле булган якташларыбызның иҗатын барладык. Театр музее мөдире, Татарстанның халык артисты Луара Шакирҗанова безгә бик теләп ярдәм итте. Татар театры үсешенә зур өлеш керткән Галиәсгар Камал, Нәгыймә Таҗдарова, Зөләйха Богданова, Габделгазиз Монасыйпов, Гафур Каюмов һәм башкалар турында кызыклы да, истәлекле дә мәгълүматларга юлыктык. 1944 елгы театр афишасын күргәч, бездә  аеруча зур кызыксыну уянды.  75 еллык  тарихы булган бу белдерүдә   якташыбыз, 1916 елда Яңа Кенәр авылында туган Хәбибулла Фәтхуллинның “Күзләр” драмасы да бар.  Менә нинди кызыклы экспонат. Галиәсгар Камалның “Банкрот”, Таҗи  Гыйззәтнең “Чаткылар” һәм “Ялкын”, Мирсәй Әмирнең «Миңлекамал”спектакльләре белән бер рәттә безнең якташыбызның ”Күзләр” драмасы бу игъланда булу бездә горурлану хисләре уятты.  Белдерүдә әсәрне сәхнәгә куючы режиссер Кәшифә Тумашева, ТАССРның атказанган сәнгать эшлеклесе, композитор Сәлих Сәйдәшев музыкасы, художник М. Сутюшев оформлениясе, дирижеры Җәлил Старжиганов диелгән. Спектакль 8 сәгатьтә башлана, 16 яшьтән ким булган балалар кичке спектакльгә кертелми, билет кассаларының урыннары, алар 4 урында гына булган, культпоходларга заявкалар 30-78 телефоны буенча алына дигән мәгълүматлар бирелгән. Шунысы кызык, әле ул вакытта Казан шәһәрендә телефоннан шалтырату өчен дүрт кенә цифр җыясы булган икән.

Хәбибулла Фәтхуллинның балачагы Кызыл Юл районының үзәге булган Яңа Кенәрдә уза. Аларның гаиләсе Казанга күченә, ул күл буе мәктәбендә белем ала һәм медицина институтына укырга керә. Көч-куәте ташып торган, тырыш, җитез Хәбибулла бар җиргә дә өлгерә. Үзешчән сәнгатьтә катнаша, мәгариф хезмәткәрләе йортындагы драма түгәрәгенә йөри, спектакльләрдә уйный, татар драматурглары пьесаларында төп рольләрне башкара. Ул шигырьләр дә яза, музыкаль белеме булмаса да, рояльдә дә оста итеп уйный. Хәбиб табигатьне бик ярата, анда күргән гүзәллекне рәсемнәрендә чагылдыра. Хәбиб әтисе Сибгатулла абый кебек бер эштән дә куркып тормый. Ул студент вакытында медицина институтының кочегаркасында эшли. Аның сәхнә белән кызыксынуы тагын да арта. Менә шул чорда мичтән төшкән ут яктысында “Күзләр” пьесасы языла да инде. Яңа Кенәрдә бергә уйнап үскән Гали Мотыйгуллин белән кочегаркада очрашып, әсәрнең һәр язылган битен кат-кат укып, анализлый торган булалар. Егеткә бәхет елмая, “Күзләр” драмасы Татар дәүләт академия театрына куярга кабул ителә. Шул елларда гына Мәскәүдән театрга режиссер булып кайткан Кәшифә Тумашева якташыбызның әсәрен сәхнәләштерергә алына. Пьесадагы шигырьләргә күренекле композиторыбыз Салих Сәйдәшев көй яза.

1939 елда, ягъни 80 ел элек, “Күзләр”нең премьерасы була һәм тамашачылар тарафыннан бик җылы кабул ителә. Спектакльне карарга килүчеләр  керфекләрен  дымландырудан  оялмыйча, тирән хисләргә бирелеп, күренешләрне йөрәкләре аша үткәреп, газап һәм шатлык күз яшьләрен түгеп карыйлар. Спектакльдә байның хезмәтчесе булган, еллар узгач күз хирургына үсеп җиткән Сәлим, сигез яшендә чәчәк авыруыннан күзләре күрми башлаган, бабасы  гына тәрбияләп үстергән ятимә кыз Рәйсәнең язмышлары ни белән бетәсен һәркем түземсезлек белән көтә. Сәлим ясаган уңышлы операциядән соң Рәйсәнең күзләре ачылу, аның Сәлимгә ягымлы карашын тою аша тамашачы барын да аңлый. Тамашчылар      сәхнә осталарын көчле алкышларга күмәләр, яшь автор-студентны сәхнәгә чакыралар, Хәбибнең шатлыгының иге-чиге булмый. 23 яшьлек  якташыбызның ул вакыттагы шатлыклы кичерешләрен күз алдына китереп кабат горурланып куябыз.

Соңрак “Күзләр” драмасы “Күңелле сәхнә” җыентыгында басылып чыга. Хәбибулла Фәтхуллинның Риза Ишморат белән бергә “Ялкынлы яшьлек” пьесасын язулары билгеле. Сугыш алды елларында үткәрелгән утырышта Татарстан Язучылар берлеге рәисе Муса Җәлилнең бу пьесаны мактап сөйләгәне мәгълүм. “Күзләр” драмасы театр сәхнәсендә озак еллар зур уңыш белән бара. Ә спектакльдә яңгыраган “Хуш авылым”, “Рәйсә”(“Тургай”) җырларын җырчыларыбыз әле лә яратып җырлыйлар. Аларның текстларын Хәбибулла Фәтхуллин сүзләре, Сәлих Сәйдәшев музыкасы буларак җырлар тупланган китаплардан табарга мөмкин.

Хуш, авылым, сау бул,

Сәламнәр көт

Таң җилләре искәндә;

Мин җырлармын сине сагынып,

Өзелеп искә төшкәндә.

Безнең  музейның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә “Күзләр” драмасының язу машинкасында  басылган, автор тарафыннан кулдан төзәтелгән һәм  туган  авылына бүләк ителгән   варианты саклана. Анда “Безне тәрбияләп үстереп якты дөньяга чыгарган туган авылым китапханәсенә. Хәбиб Фәтхуллин. 7. IV/-58”-дип истәлек тә язылган. Бу уңышы Хәбиб Фәтхуллинны рухландыра, аның иҗат планнары зурдан була.Ләкин сугыш алдыннан яшь врачны Кытайның Шарасуме шәһәренә совет илчелеге каршында ачылган амбулаториягә эшкә җибәрәләр. Аннан соң Мәскәүдә КПСС Үзәк комитеты каршындагы югары дипломатия мәктәбе, СССР Тышкы эшләр министрлыгының Якын Көнчыгыш бүлегендә дипломат, биш ел Вьетнамдагы Совет илчелегендә вице-консул, Мисырда һәм Алжирда шул вазифаны башкара, Алжирда инде ул генераль консул дәрәҗәсендә була. 1969 елда Мәскәүгә гаиләсе янына чираттагы ялга кайткач, сәләтле шагыйрь һәм драматург, күренекле илче, дәүләт эшлеклесе, Хәбибулла Сибгатулла улы Фәтхуллин фаҗигале төстә вафат була һәм Мәскәүдә җирләнә.

Якташыбыз дипломатия эшеннән бушагач, калган гомерен иҗатка багышларга уйлый, хыялында бик күп сәхнә әсәрләренең сюжетларын йөртә. Сәлих Сәйдәшев белән аралашып яши, язган шигырьләренә туган җырлары да булгандыр. Бер очрашуында ул:

Кайнаган диңгезгә чумам,

Дулкыннар арасына.

Бәлкем, тынгы табалырмын,

Йөрәгем ярасына.

Дулкын әйтә: “Ник белмисең

Йөрәгеңнең дәвасын;

Читтә йөрмә – кайтып сула

Туган илнең һавасын!”

Кайтам инде: тулды күңел,

Тарайды сулышларым.

Илем сагынып җырлый-җырлый

Каралды тавышларым.

• шигырен сөйләп бирә.

2017 елда “Безнең мирас” журналында якташыбыз, язучы,журналист Равил Вәлинең “Илче күчтәнәче” дип исемләнгән истәлек язмалары басылып чыкты. Ул анда авылдашы Хәбибулла Фәтхуллинның Салих Сәйдәшев белән дуслык мөнәсәбәтләрен, “Күзләр” драмасының сәхнәгә кую һәм анда яңгыраган җырларның язылу тарихларын бик җентекләп аңлатып язган.

Театр елы уңаеннан тәкъдим иткән бу  язмабызны якташыбыз Хәбибулла Фәтхуллинны искә алу, башкарган хезмәтләрен яшь буынга җиткерү максаты белән тәкъдим итәбез.

                                                                                                   “Казан арты” тарих –этнография музее

                                                                                                    директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

8 июля отмечается День семьи, любви  и верности. Сотрудники музея провели мероприятие в честь этого дня воспитанникам ГАУСО «РЦДПОВ» «Исток Надежды». Дети узнали о происхождении праздника, о символе этого праздника. Прошла беседа о семье. Вместе с детьми были сделаны открытки родителям в честь этого праздника.