"Казан арты" музее

1949 елның 24 августында районыбызның Шура авылында туган, бүгенге көндә Чаллы шәһәрендә яшәп иҗат итүче  педагог,  журналист, шагыйрь, бик күп җырлар авторы, Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы Галиәхмәт Шаһига 70 яшь тула. Олы юбилее уңаеннан музейның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә аның тормыш юлы һәм иҗатына багышланган күргәзмә куелды. Анда якташыбызның унбиштән артык шигырь китаплары, газета-журналларда басылган материаллар, фотолар һәм аңа бирелгән грамоталар, дипломнар белән танышырга мөмкин.

                                                                                “Казан арты” тарих-этнография музее

директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Институт татарской энциклопедии и регионоведения Академия наук Республики Татарстан подарила нашему музею книгу о государственных и муниципальных символах Республики Татарстан.

История символов государственных образований, находившихся на территории современного Татарстана, богата и разнообразна.Волжская Булгария, Казанское ханство, Казанская губерния и Советский Татарстан оставили свой след в истории отечественной геральдики.

Наши новые и старые символы- это отражение неразрывной связи времён.

Предлагаем Вашему вниманию хронологическую последовательность государственного герба и флага.

Надеемся, что содержащаяся информация будет полезна нашим читателям.

Герб ТАССР. 1920 г. Не имел официального статуса. Автор — Б.Урманче.

Герб ТАССР. 1926 г. Проект не утверждён.

Государственный Герб ТАССР.  Утвержден 4 октября 1937 года.

Государственный Герб ТАССР. Утверждён 1 июня 1981 года.

Государственный герб Республики Татарстан. утверждён 7 февраля 1992 года Верховным Советом РТ. Авторы: Н. Ханзафаров, Р. Фахрутдинов.

Флаг Татарской Социалистической Советской Республики 1923 год.

Флаг Татарской Социалистической Советской Республики 1926 год. Не утверждён.

Государственный флаг Татарской Автономной Советской Социалистической Республики 1937 год.

Государственный флаг Татарской Автономной Советской Социалистической Республики 1978 год. Утверждён 23 июня 1954 году.(13 февраля 1956 г. Принято первое Положение о Государственном флаге ТАССР).

Государственный флаг Республики Татарстан 1992 год. Утверждён 29 ноября 1991 года Верховным Советом ТССР. Автор —

Т. Хазиахметов.

Лейсан Нурмухаметова научный сотрудник

Л.И. Губайдуллин зав.сектором истории края

«Казан арты» тарих-этнография музеенда яңа күргәзмә ачылды.  Арча шәһәренең 10 нчы балалар бакчасы күргәзмәнең ачылышында катнаштылар. «Әлифба» музее директоры Дамир Гыйлемшәех улы Әлифба китабының барлыкка килүен, язу үрнәкләре, Сәләй Гататович һәм Рәмзия Гыйләҗевнаның тормыш юлы, эшчәнлекләре белән, «Әлифба» музеена 20 ел тулуы белән таныштырды.

Буген безнең музеебыз һәм яңа ачылган  күргәзмә белән Гәүхәр Хәсәнова һәм Төркиядән килгән мәртәбәле кунак Мәрмәрә Университеты профессоры Мустафа Аксой да  таныштылар.

Без Сезне «Әлифба»га багышланган күргәзмәдә көтеп калабыз!Рәхим итегез!

Ләйсән Нурмөхәмәтова

«Казан арты» тарих-этнография музееның фәнни хезмәткәре

Без Сезне «Әлифба»га багышланган күргәзмәдә көтеп калабыз!Рәхим итегез!

Ләйсән Нурмөхәмәтова

«Казан арты» тарих-этнография музееның фәнни хезмәткәре

15 августа в России отмечают День археолога. Без прошлого нет и будущего, без знания истории мы обречены вечно повторять одни и те же ошибки. Потому так важны воспоминания о древности и важно сохранять и приумножать их. В этом помогаете именно вы, археологи, с профессиональным праздником вас! Успехов, терпения и важных находок.

Сегодня в нашем музее прошло мероприятие,приуроченная к этой дате. Гостями были воспитанники Арского детского сада № 10. Дети ознакомились экспозицией,которая посвящена археологие. Узнали об археологических раскопках,которые проводились на территории Арска,также узнали о местонахождении Арского городища.

Дети смогли сами попробовать себя в роли археолога. В песке находили различные остатки от кувшина, сосуда. Научный сотрудник Альбина Ильсуровна рассказала как предметы археологии поступают в музей,через какие этапы проходят и как берутся на учет и хранение в фонд музея.

В конце дети посмотрели мультфильм про археологов и получили свидетельство юного археолога.

Лейсан Нурмухаметова

научный сотрудник музея «Казан арты»

2019 ел – Театр елы дәвам итә. Әтнә театрының 100 еллык юбилее уңаеннан чыгарылган китап безнең музей өчен зур бер истәлек булды.   Аны безгә Габдулла Тукай исемендәге Әтнә дәүләт драма театры директоры Ленур Илфир улы Зәйнуллин коллектив исеменнән теләкләрен язып бүләк итте. Анда: “Казан арты – татарның кендек каны тамган, җанына моң, калебенә  иман  иңгән урын ул! Нәкъ шушы төбәктә халкыбызның йөз аклыгы булырдай әдәбият-сәнгать әһелләренең  дөньяга  килүе, бүгенге көндә дә бөтен татар дөньясын шифалы тыны белән сугаруы гаҗәпмени?!

Габдулла Тукай исемендәге Әтнә дәүләт драма театры, аның 100 еллык тарихы – Казан арты районнарының уртак хәзинәсе. Һәрберебез өчен кадерле булган рухи мирасыбызны, милли байлыгыбызны бергәләп сакларга, үстерергә, яңа биеклекләргә күтәрергә насыйп булсын!”,- дип язылган.

Безнең өчен шунысы куанычлы, бүгенге көндә бу зур коллективта Казан театр училищесын, Казан дәүләт мәдәният һәм сәнгать университетын тәмамлаган өч райондашыбыз эшли. Яңа Кишет авылыннан Раил Сәләхиев 2013 елдан, Кушлавыч авылыннан Зөһрә Мөхәммәтгалиева 2015 елдан, Сарай Чокырча авылыннан Айдар Вәлиев 2016 елдан сәхнәдә берсеннән-берсе кызыклы рольләр башкарып, үзләрен танытып өлгерделәр инде. Без алар белән горурланабыз.

                                                                         “Казан арты” тарих-этнография музее

       директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

5 август көнне музейның әдәбият һәм сәнгать бүлегенә бер ел элек безнең арабыздан киткән театр артисты, режиссер, драматург Гафур Каюмовның тормыш иптәше Гөлчәчәк ханым һәм кызы, Габдулла Тукай исемендәге Әтнә дәүләт драма театры артисты Ләйсән Каюмова килделәр. Аның тормыш юлы һәм иҗатына багышланган “Гафур Каюмовны сагынып…” дип исемләнгән  күргәзмәне карадылар, истәлекләрен яңарттылар, фотоларга төштеләр. Ләйсән әтисенең иҗаты белән бәйле документларын, фотоларын  музеебызга бүләк итте, бу экспонатлар  арасында безнең өчен кадерле булган афишалар, театр буклетлары, шәхси документлар бар. Алар музей белән тыгыз элемтәдә булып, Гафур Каюмовның хезмәттәшләре, бергә укыган курсташлары, дуслары һәм туганнарының истәлекләрен туплап китап чыгару турында уйлыйлар.

                                                                                                                         Шәфигулла Гарипов

1 август көнне Казан шәһәренең “Рамазан” мәчете имам-хатибы Солтан хәзрәт Мурадимов җитәкчелегендә бер төркем хәзрәтләр һәм абыстайлар Арча шәһәренең өлкәннәр һәм инвалидлар йортына килделәр. Алар арасында Субаш Аты авылында туып-үскән якташыбыз, шагыйрь Рәис Сафин да бар иде. Ул үзенең өлкәннәргә багышланган шигырьләрен укып, аларның авыр балачакларын, яшьлекләрен, туган якларын искә төшерде  һәм китапларын бүләк итте. Солтан хәзрәт чыгышыннан соң, биредә яшәүчеләр белән бергә чәй табыны янында чын күңелдән аралаштылар, бүлмәләрдә булып яшәү шартлары белән таныштылар, күчтәнәчләр өләштеләр. Килгән кунаклар Гөлназ Төхфәтуллина җитәкчелегендә эшләүче коллективның һәркайда чисталык һәм матурлык булдырып, биредәге һәркем өчен уңайлыклар тудыруларын билгеләп үттеләр.

                                                                             “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                              директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

“Алтыдагы – алтмышка…”– ди халык…

Сөйгәнсеңдер алты яшеңдә дә;

Дөньяларны яратудан туймый,

Мәңге өзгәләнеп яши бәндә.

Алты яшеңдә дә җаның синең

Алтмыштагы кебек олы булган;

Куренмичә генә типкән йөрәк

Игелекләр белән тулы булган.

Шул чакта ук инде балталарның

Кемгә икәнлеген белгәнсеңдер:

Дөньяга син явызлардан аны

Тартып алыр өчен килгәнсеңдер.

Гаҗиз чакларында бәндәләрнең

Бәгырьләрдән сыйпар кулы бит син…

Алтыдагы гамәл алтмышларны,

Җитмешләрне узып йөзгә җитсен!

Бу шигырь юллары язучы, тәрҗемәче, әдәби тәнкыйтьче, Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре   Фәрваз Мөхәммәдулла улы Миңнуллинның 60 яшьлек юбилее хөрмәтенә язылган булган. Ләкин барлык теләкләр дә тулысынча кабул булмый шул, Фәрваз абый аннан соң берничә ай гына яшәп кала. Үзенең бөтен көчен, барлыгын татар әдәбиятына багышлаган, аның өчен янып-көеп яшәгән, әдәби тәнкыйтьне үстерүгә намуслы хезмәт иткән якташыбыз Фәрваз Миңнуллинның тууына 5 августта 85 ел, һәм аның безнең арабыздан китүенә дә 11 декабрьдә 25 ел була.

Ул туган авылында башлангыч һәм Носы җидееллык мәктәбен тәмамлагач, Арча педагогия училищесында, Казан дәүләт университетының татар теле һәм әдәбияты бүлегендә белем ала. Бу урында Арча педагогия училищесында аның Наҗия Саттарова, Әмир Шәяхмәтов, Дамир Галимовлар белән бер группада укуын һәм аларга татар теле һәм әдәбиятын “Әлифба” авторларының берсе – Рәмзия апа Вәлитова укытуын әйтеп үтү урынлы булыр.

Фәрваз Миңнуллин озак еллар “Казан утлары” журналы редакциясендә бүлек мөдире буларак тырышып эшли, Татарстан Язучылар берлеге идарәсендә рәис урынбасары булып үз вазыйфасын намус белән башкара, Татарстан китап нәшриятында  матур әдәбият бүлеге мөдире, ә соңыннан шунда ук баш мөхәррир вазыйфаларын башкарып бик күп язучыларның китапларын чыгаруда ярдәм итә. Кайда гына эшләсә дә ул иҗат белән шөгыльләнергә дә, әдәби тәнкыйть мәкаләләре язарга да өлгерә.

“Фәрваз Миңнуллин кулына каләмне сирәк ала торган, әмма сүзне бер әйткәндә берәгәйле итеп әйтеп бирә торган саллы каләм иясе. Ул беркайчан да арзанлы, өч көнлек әсәрләрне мактарга алынмый, әйткән сүзе затлы, тоткан юлы һәрвакыт туры булыр. Савытларда су озаграк саклансын өчен, борынгылар аңа көмеш салып куя торган булганнар. Тәнкыйтьче Фәрваз Миңнуллин иҗаты хәзерге татар әдәбиятындагы әнә шул  көмештер шикелле тоела миңа”,- дип язган Татарстан китап нәшриятында аның белән бергә эшләгән шагыйрь Харрас Әюп.

Якташыбызның  төрле еллардагы тәнкыйть мәкаләләре тупланган “Якты юллар”, “Прозаның гражданлык йөзе”, “Талантлар юлы”, “Затлылык”, “Балта явызлар кулында” дип исемләнгән китаплары бүгенге көндә дә әдәбият белгечләре өчен бәяләп бетергесез хезмәтләр, ә яшь тәнкыйтьчеләр өчен уку дәреслекләре булып ярдәм итәләр. Аның татар теленә тәрҗемә иткән  Джек Лондонның “Мартен Иден”, Герберт Уэллсның “Күренмәс кеше” һәм “Галәмнәр сугышы” китапларын әдәбият сөючеләр әле дә  яратып укыйлар. Якташыбызның югарыда санап үтелгән китапларының барысы да, мәктәпләр өчен төзегән дәреслекләре, газета-журналларда чыккан мәкаләләре, төрле елларда төшкән фотолары безнең музеебызның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә саклана. Фәрваз Миңнуллинның иҗаты  һәм тормыш юлына багышланган экспозиция белән музейга килгән һәркем таныша ала. Биредәге  материалларны кулланып Фәрваз Миңнуллинның кызы, шагыйрә Йолдыз Миңнуллина катнашында ТНВ каналы “Әдәби хәзинә” тапшыруы төшерде һәм аны укытучылар дәресләрдә бик уңышлы кулланалар.

Фәрваз абый Миңнуллинның Ишнарат авылында туган нигезе саклана. Анда  аның энесе Мәликнең хатыны Рәфидә Миңнуллина яши. ”Фәрваз абый авылны сагынып еш кайтты,  елга буйларын, тау битләрен урап кайта, күршеләр белән сөйләшергә ярата иде. Күп вакыт аның белән язучылардан Шаһидә апа белән Гариф абый Ахуновлар, Рабит Батулла, Тәлгать Галиуллин һәм башкалар кайта иде.Су буенда учаклар ягып, үзләренең әсәрләрен укып, җырлар җырлап ял итә идек. Минем үземнең кызым Чулпан да аның юлын сайлап, бүгенге көндә университетта татар теле һәм әдәбияты укыта, Фәрваз абыйның тормыш юлын, иҗатын өйрәнә”,- дип горурланып һәм сагынып искә ала.

Университетны бетергәннән соң Фәрваз Миңнуллинның чакыруы буенча “Казан утлары” журналына эшкә килгән һәм бүгенге көндә күренекле әдәби тәнкыйтьче, язучы Мансур Вәли-Барҗылы аның хезмәтенә олы бәя биреп түбәндәге фикерне язган: “Татар әдәбияты яңадан чәчәк ату чорын кичерсен, анда тагын Гаяз Исхакый, Әмирхан Еники кебек олуг әдипләр,Фәрваз Миңнуллин шикелле көчле әдәби тәнкыйтьчеләр пәйда булсын иде! Бирсен Ходай! Фәрваз абыйны искә төшереп уйланган саен әнә шундый  хыял-өметләр ныгыбрак  китә кебек…”.

                                                                                  “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                                   директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

  26 июль көнне  район мәдәният идарәсе башлыгы Рамил Мөхетдинов белән, бер ел элек безнең арабыздан киткән танылган театр артисты, режиссер, драматург Гафур Каюмовның Яңа Сәрдә авылында яшәгән йортында булып аны искә алдык. Тормыш иптәше Гөлчәчәк ханым һәм оныгы Йосыф безне каршы алдылар.Гафурның үз куллары белән төзегән яңа йортның эченә керү белән тормышны яраткан, матурлыкны аңлаган, тирән хисләргә бирелүчән, үзенчәлекле кеше яшәгәне күзгә ташлана. Иҗади эшләү өчен уңай шартлар тудырылган эш почмагы, бүлмәдәге Гафур үзе генә  аңлый торган картиналар,  уйланып фикерләрен туплау өчен махсус сайланган кәнәфиләр, үз куллары белән ясаган китап шүрлекләре, икенче катка менә торган баскыч, арган вакытта өздереп уйнарга һәм аңа кушылып җырларга яраткан тальян гармуны Гафурны юксыналар һәм сагыналар кебек…

  “Август башында ялга чыгып мин бирегә яшәргә кайтырга тиеш идем. Ләкин тормыш кинәт үзгәрде… Гафурның кулъязмалары калды, яза башлаган әсәрләре бар, элек язган шигырьләре күп. Кызым Ләйсән һәм оныгым Йосыф тырышырлар инде, өйрәнерләр. Йосыфны бик ярата иде, татарча сөйләштеләр, укуы белән даими кызыксынып торды. Гафурның бөтен хыялы туган авылында яшәп иҗат итү иде”,- дип искә ала Гөлчәчәк ханым.

  Соңыннан без авыл зиратында булдык. Гафур Каюмовның каберенә район мәдәният идарәсе ярдәме белән чардуган һәм таш куелган.Якташыбызның яратып уйнаган рольләре онытылмасын, сәхнәләштергән спектакльләре, язган сәхнә әсәрләре озын гомерле булсын иде.

Арча һәм Әтнә районнары буенча хәрби комиссар Алмаз Борһанов тәкъдиме белән 2015 елда Суслонгер хәрби лагеренда һәлак булганнарны күчереп күмгән урынга таш куелды һәм ел саен анда барып чәчәкләр салып искә алу оештырыла. Ә быел, 27 июль көнне, анда Арча район башлыгы Илшат Габделфәрт улы Нуриевның матди ярдәме белән корбан ашы уздырылды. Бу чараны хәрби комиссариат хезмәткәрләре, Арча районы мөхтәсибе Әмир хәзрәт Миңнемуллин җитәкчелегендә дин әһелләре, район мәдәният идарәсе бергәләп оештырдылар.

Иртәнге сәгать җидедә хәрби комиссариат яныннан ике автобуска һәм җиңел машиналарга утырып без Суслонгерга юл алдык. Автобуска утыру белән Әтнә районының Күәм авылында туып-үскән Мәдинә апа Фәйзуллина белән таныштым. Ул кышларын Түбән Мәтәскәдә оныгы гаиләсендә яши икән. 82 яшен тутырган Мәдинә апа үзенең балалары, туганнары белән Суслонгер җиренә әтисе Кавый Батталовның йөргән эзләрен, һәлак булган урыннарын күрергә бара икән. Аның әтисен сәламәтлеге начар булса да сугышка алалар һәм ул Суслонгердагы хәрби өйрәтү лагерена эләгә. Әнисе Фатыйма андагы тормышның авырлыгы турында ишетеп өч тапкыр әтисенең хәлен белергә бара. Ләкин аларны очраштырмыйлар, үз авызларыннан өзеп алып барган азык-төлекләрен дә шунда ачлыктан газап чигүче солдатларга биреп калдырган. Хәлсезләнеп йөргән хәрбиләр әнидән ризыкны кашыкка, кружкага алыштырабыз дип сораганнар. Ул аларның авыр хәлләрен күреп, әйберләрен алмыйча биреп калдырган. Никадәр араларны җәяү барып күрешә алмый кайтуын, әтине бөтенләй күрә алмый калуын әнием елый-елый сөйли иде. Аның белән бергә булган күрше авыл егете  әтинең үлү сәбәбен сөйләгән. Җәен агач күтәреп кайтканда хәле бетеп агачны төшергәч, аны командирлары мылтык түтәсе белән кыйнаган. Берничә көн азапланып ятканнан соң ул үлгән. Әнием барып аның киемнәрен алып кайткан, кесәсендәге өйдән тыгып җибәрелгән догасы да шунда сакланган. Шушы урынны барып күрергә бик теләгән идем, оештыручыларга бик зур рәхмәт”,– дип күз яшьләре аша сөйләде Мәдинә апа. Автобустагы һәркем юл буе Суслонгер урманнарында ятып калган туганнары, газета-журналларда басылып чыккан, интернет челтәре аша танышкан мәгълүматлар  турында фикер алыштылар.

Бу сәяхәттә Арчалар белән бергә Әтнә, Кукмара, Биектау, Теләче районнарыннан, Казан шәһәреннән, хәтта Әлмәттән килгән кешеләр дә бар иде. Аларның һәрберсенең кемедер шушы лагерьга Бөек Ватан сугышында катнашып, дошманны җиңү өчен үзеннән өлеш кертербез дип өметләнеп килгән. Бирегә төрле милләт вәкилләрен рус теленә дә, сугыш серләренә дә әйбәтләп өйрәтеп җибәрү өчен туплаган булсалар да, анда урман кисү, аны ерак аралардан күтәреп ташу, тимер юл вагоннарына төяү белән шөгыльләнгәннәр. Бик азлары гына фронтка җибәрелгән һәм алар мондагы шартлардан котылуны бәхет дип санаганнар.

Безнең беренче тукталыш Суслонгер зиратында булды. Әтнә район газетасы журналисты Сүрия Мингатина күп еллардан бирле бу сәяхәтләрдә катнаша икән, ул үзе туплаган кызыклы мәгълүматлар белән таныштырды. Әмир хәзрәт монда күмелгән барлык әрвахлар рухына догалар укыды, бик күпләр үзләренең биредә булган туганнары турында хатирәләрен сөйләделәр. Аннан соң  лагерь урнашкан урманга юнәлдек. Без үз күзләребез белән  сигез квадрат километр мәйданны биләгән хәрби әзерлек лагере урнашкан урынны күрдек. Алар яшәгән землянкаларның урнашкан урынындагы чокырларны, керү-чыгу юлларын, мичләре булган кирпеч калдыкларын карадык. Нинди авыр шартларда яшәп тә аларга дигән азык-төлекнен, киемнәрнең бирелмәвен, авыр физик хезмәт белән газапланулары турында, шул чорларда яшәгән өлкәннәрдән ишетеп белдек. Суслонгерда туып-үскән Зиннәт абый Әхмәдуллин: ”Урман эченә тар гына тимер юл керә, аңа утын төяп чыгаралар. Үлгән офицерларны музыка белән зурлап күмәләр иде. Ә гадиләрен ат арбасына берничәне салып шушы зиратка юеш урыннарга салып күмгәннәрен хәтерлим. Сез килгәч алар сөенеп яталардыр инде.  Лагерьга  1943 елда Ворошилов килгәнен хәтерлим, шуннан соң өйрәнергэ җыелган солдатларның хәле уңай якка үзгәрде дип сөйләделәр. Лагерьның кайбер җитәкчеләрен хөкем итеп атып үтергәннәр”,- дип ул елларны искә алды.

Бу очрашуга Кенәрдән әтисе биредә өйрәнүләр үтеп сугышка киткән Нурсия апа, бабасы биредә ачы сынаулар үтеп сугышта катнашкан укытучы Раилә Биктова, мәктәп директоры Әгъзәм Гайфуллин катнаштылар. Әгъзәмнең дә бабасы Гайфулла монда булып сугышка китә һәм Смоленский өлкәсендә вафат була. Шунысы куанычлы, бу тема белән яшьләр дә кызыксына. Кенәр урта мәктәбендә Суслонгер хәрби лагеры темасына эзләнүләр алып барып, фәнни проект эше язып төрле конференцияләрдә чыгыш ясаган 10 сыйныф укучысы Илмир Хакимов, аның укытучысы Ильмира Әхмәтова бу юнәлештә эзләнүләрен дәвам итү өчен килгәннәр.

Корбан чалдыру мәҗлесенә килүчеләр Серебряная күле янында өйлә намазын укыдылар, микрофон аша Суслонгер урманнарында ятып калган милләттәшләребезгә барып җитәрлек итеп коръән укылды, догалар кылынды. Һәркем өстәлгә куелган ризыклардан, корбан итеннән пешерелгән пылаудан авыз иттеләр. Арча һәм Әтнә  районнары буенча хәби комиссар Алмаз Борһанов Бөек Җиңүнең 75 еллыгына әзерлек уңаеннан башкарылган эшләр һәм бу чараның яшь буынны тәрбияләүдә әһәмияте турында сөйләде. Хөрмәтле кунагыбыз, Казандагы “1941-1945 еллардагы Бөек Ватан сугышы музей мемориалы” җитәкчесе Михаил Черепанов, Суслонгерда һәлак булучыларның исемлеген алып килгән иде һәм аның белән таныштырды. Ул үзенең чыгышында бу исемлекнең эле тулы булмавын, өйрәнүләрнең дәвам итүен искәртеп үтте.  Кәче авылы егете Әнәс Закировның Суслонгер тарихын тирәнтен өйрәнеп чыгарган китабына югары бәя бирде. Күл буена ял итәргә килүчеләр дә битараф булмадылар, уеннарыннан туктап биредә сөйләгәннәрне игътибар белән тыңладылар.

Суслонгер мәктәбенең туган як музеен җитәкләүче, математика укытучысы Галина Лихачева  Суслонгер хәрби өйрәнүләр лагерының оешу тарихы, анда булучыларның авыр тормышы, яшәү шартлары белән таныштырды. 2010 елдан соң гына бу тема ачыла башлаган, өйрәнүләр дәвам итә икән. Ул безнең бик күп сорауларга җаваплар бирде, барлык районнар берләшеп Татарстан күләмендә монда булган кешеләрне ачыклап бетерергә мөмкин булуын әйтте. Кайткан вакытта бөтен уйларыбыз анда күргәннәребезне яшь буынга җиткерү, туганнары исән вакытта  Суслонгер  белән бәйле мәгълүматларны туплап калдыру турында иде.