"Казан арты" музее

«Буыннар язмышы» мәкаләсен язар өчен М.Мәһдиевнең әсәрләренә кертелгән Камәр түтинең туганнары белән истәлекләр барладык. Камәр апаның оныгы Гайнулланың хатыны Ризидә апа белән фотоларга күз салдык. Анда буыннар язмышы белән бәйле геройлар: Хәнифә апа, Маһирә һәм Әлфия апа, Камәр апа үзе, бүгенге көндә әбисе Камәр нигездә гомер кичерүче Гайнулла абый бензовоз машинасында гомер буе эшләгән әтисе Салих абый белән. Бу фотолар никадәр тарихи вакыйгалар, истәлекләр саклыйлар.

Ана — бөек исем

Нәрсә җитми ана булуга!

Хатыннарның бөтен матурлыгы,

Бөтен күрке ана булуда!

Матур кичәбездә Арча районында күп тапкырлар әни булу бәхетенә ирешкән гүзәл затларыбыз катнашты. Алар гаиләдә дөрес итеп балалар тәрбияләү турында фикерләре белән уртаклаштылар, үзләренең киңәшләрен бирделәр. Әлеге бәйрәм тәнгә җиңеллек, рәхәтлек, җанга ял бирде.

Кичә «Казан арты» тарих-этнография музеенда «Тукай юлы» маршрутын оештыру буенча киңәшмә узды. Җыелышка ТР Дәүләт Советы рәисе урынбасары Римма Ратникова да кайткан иде.

Кыз бала кияүгә чыккач, иренең фамилиясен ала. Ни генә дисәң дә, язылышкач, канун шикелле инде, фамилия үзгәртәсең. Ярый ла ул фамилия бозылмаса?

Минем кыз вакыттагы фамилиям бик уңай языла, әйтелә һәм бозылмый, кыскалыкка да кыска – Минзина. Кияүгә чыккач, иремнең фамилиясенә күчәргә туры килде – Габидуллина булдым. Авылыбызда охшаш әйтелешле, ләкин икесе ике төрле язылып, ике төрле мәгънә аңлатучы ике нәсел кешеләре булган: Гыйбадулла һәм Габидулла. Икесе дә гомер буе Гөберчәк авылында яшәгәннәр, эшләгәннәр, тормыш корып, балалар үстергәннәр. Ләкин бар авырлыкны безгә калдырганнар ахрысы. Ник дисезме? Сүзем тормыш авырлыгы турында түгел, ә исемнәрен фамилия иткәч, дөрес язмауларында. Берара паспорт алмаштырдылар, Рәсәй гражданлыгы язабыз дип. Ярар, яздылар. Кулыма яңа паспортны алгач, карыйм, өч хата ясаганнар. Кире паспорт өстәленә кереп, андагы чиратларны узып, паспортымдагы хаталарны төзәтергә дип кире тапшырдым. Алар да алданмадылар, лезвия белән кырып, хаталарны төзәтеп бирделәр. Ярар, кырык биш яшьтә яңадан бу документны алмаштырасы бар бит. Анысын да алдым, ләкин һәр биттәге сүзләрне иҗекләп укып, хәрефләрне тикшереп алырга туры килде. Ул шулай булырга да тиеш дип беләм. Минем шулай эшләвемне күргәч, андагы хезмәткәр миңа шундый “мөлаем” итеп карады, үзем дә әллә нишләп киттем.

1994-1995 нче елларда медицина полисы ясадылар. Безнең әле ул вакытта кызыбыз гына бар иде. Гаиләгә өч полис бирделәр. Карыйм, фамилия Гыйбадуллина язылган, ә исемнәре дөрес. Документны бирүчедән: “Ник фамилия дөрес язылмаган?” – дигән соравыма, җавап бик кыска булды: “Арчага барып сорагыз, анда төзәтәләр аны”. Менә ничек җайлы! Ярар, анысы артыннан бераз йөреп, төзәттердем. Аның өчен яңа полис биреп тормадылар, теге фамилияне сызып кына ташладылар да, өстенә тиешлесен язып куйдылар. Төзәтелгән полис белән табибларга кергәч, алар да гаҗәпкә калдылар. Эшнең нидә икәнлеген бөртекләп аңлатып утырырга туры килде.

Берара җир кәгазьләре белән йөреп алдым. Шулвакытта фамилиямнең беренче хәрефен үк төшереп язганнар да, компьютердан һич кенә дә таба алмыйлар бит. Вәт җәфаландылар кызлар. Үзем дә аптырап утырдым. Кызларга: “Мин сезгә паспорт тоттырдым, ә сез кайдан алып яздыгыз бу фамилияне?” – дим. Үзләре дә аптырадылар. Бу кызлар аркасында Абидуллинага да әйләнеп куйдым. Инде дә килеп иремне ничә тапкыр гәҗиткә яздылар, һәрберсендә ниндидер үзгәреш күзәтелә: әле Гыймадиев, әле Гыйбадуллин. Гәҗит укыганда ә кая минем Габидуллиным дип үз-үземә сорау бирәм. Әле күптән түгел генә, әлеге дә баягы дигәндәй, тагы бер кеше исеменә гариза язарга туры килде. Нәтиҗә белергә дип килдем, юк инде, гаризамны эзлиләр-эзлиләр, тапмыйлар. “Сезнең гариза монда юк”, – дип, кырт кистеләр. “Ничек булмасын, мин фәлән числода сезгә бирдем бит”, – дим мин дә. Юкның башы авыртмый аның, өлкән яшьтәге кеше булса, аларга ышанып, кире кайтып китәр иде. Мин инде бу тема белән еш очрашкач, ныклап торып эзләттем һәм таптылар, чөнки компьютерга тагы шул и хәрефе кереп утырган. Туйдырды бу хәреф. Өйгә кайткач, иремә дә зарландым: ”Нишләтергә синең бу бабаңны?” Нишлисең, аның бит үзен кире кайтарып булмый, җәмәгать. Инде дә килеп улыма чират җитте. Машинасын теркәргә дип районга китте. Машинаның документына Гобәйдуллин дип язып куйганнар. Монысы бөтенләй башка кеше инде. Дөрес язылмавын әйткәч, аптырап тормаганнар, тегесен сызып ташлаганнар да, тиешлесен язып куйганнар. Югыйсә, документ язучы һәр кешегә паспортны кулларына тоттырасың, юк, игътибарсызлык микән ул, дөрес язмыйлар. Ә нәрсәгә карап язалар соң? Җәмәгать, бу бит кешене ихтирам итмәү була түгелме соң? Иҗекләп әйтеп яздыра башласаң, шундый матур итеп күзләрен әйләндереп, синнән башка да беләм инде дигән караш белән сиңа карыйлар, егыл да үл.

Җәмәгать, игътибарлырак булыйк әле. Ялгыш язылган мәгълүматлар болай да күп, тарихка дөрес исем-фамилия белән кереп калыйк!

Халидә Габидуллина,

М.Мәһдиев музее мөдире,

Гөберчәк авылы.

Иске Муй авылында яшәүче Язилә Гыйбадуллина-Йосыпова белән очраштым. Ул — сөннәтче Юныс бабайның кызы. Ә Юныс бабай — Яңа Масра авылында туып, шунда гомер кичергән кеше. Ул пенсия яшенә җиткәч, сөннәтчелек эшенә алына. Һәм тирә-як авылларда гына түгел, ә Әтнә, Лаеш кебек районнарның авылларында да ир балаларны сөннәткә утырта.

Гали Рәхим (Гали Мөхәммәтшакир улы Рәхим) – татар язучысы, тел галиме, тарихчы, фольклорчы. 1892 елның 4 ноябрендә Казанда II гильдия сәүдәгәр гаиләсендә туа. «Мөхәммәдия» мәдрәсәсендә, Казандагы коммерция училищесында белем ала, Мәскәү сәүдә институтын тәмамлый. 1919-1930 елларда төрле педагогик курсларда, Көнчыгыш академиясендә һәм педагогика институтында укыта.

Г.Рәхимнең 1909 елда «Җир йөзе» дигән беренче фәнни-популяр китабы дөнья күрә. 1913 елдан «Ак юл» журналында әкият-хикәяләре басыла. Октябрь революциясеннән соң «Җанвар» пьеса, «Бер шагыйрьнең өйләнүе» исемле хикәя һәм «Идел» повесть иҗат итә. «Татар әдәбияты тарихы өчен материаллар җыю юлында бер тәҗрибә», «Татар әдәбияты тарихы» (Г. Газиз белән бергә), «Утыз еллык хезмәт», «Беренче тюркология корылтае һәм аның тикшергән мәсьәләләре», «Татар авылын ничек өйрәнергә» һ.б. фәнни хезмәтләр яза.

1926-1930 елларда Академүзәк каршындагы Татарстан һәм татар белеме җәмгыятенең гыйльми сәркатибе булып тора.

Гали Рәхим – 1927 елда иске татар имлясын яклап Сталинга язылган хаттка имза куйган 82 кешенең берсе.  1931 елның 8 маенда кулга алына, 1932 елның 11 маенда 5 елга концлагерьгә хөкем ителә. Беломорканал төзелешендә катнаша. Азат ителгәч, Казан университетындагы Н.И.Лобачевский исемендәге Фәнни китапханәнең кулъязмалар бүлегендә эшли. Аннан китәргә мәҗбүр ителгәч, гади банк хезмәткәре булып эшли.

1937 елның июлендә янәдән кулга алына. «Буржуаз милләтчеләрнең Совет хакимиятенә каршы оешмасы» эшендә катнашу гаебе тагыла. Ике ел чамасы төрмә тоткынлыгыннан соң, 1940 елда аны 8 елга төзәтү-хезмәт колониясенә җибәрәләр. Сәламәтлеге какшау сәбәпле, 1943 ел башында вакытыннан алда азат ителә. Шул ук елның 3 мартында Казанда вафат була.

Берничә дистә ел торгынлыктан соң, М.Мәһдиев беренчеләрдән булып Гали Рәхим иҗатына игътибар итә. 1971 елда Мәскәүдә чыккан “Краткая литературная энциклопедия”нең 6 нчы томына Г.Рәхим турында мәкалә яза. 1978 елда “Казан утлары” журналында “Бүген дә хәрәкәттә” исемле күләмле мәкалә язып бастыра. М.Мәһдиев галимне: “Татар халкының иң затлы укымышлысы, милләтебезнең йөзек кашы”, – дип бәяли.

Чыганак:

Магдеев М. Рахим Гали // Краткая литературная энциклопедия. Том 6. – Москва: Изд-во “Советская энциклопедия”, 1971. – Стб. 199;

Мәһдиев М. Бүген дә хәрәкәттә // Казан утлары. – 1978. – №7. – Б.160-170;

Мәһдиев М. Ерактан яңгыраган аваз // Мәһдиев М. Әдәбият һәм чынбарлык: ХХ йөз башы татар әдәбияты тарихыннан яңа материаллар. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1978. – Б.118-144;

Мәһдиев М. Әгәр бәхетең кара булса… // Соц. Татарстан. – 1990. – 20 дек.;

Мәһдиев М. Каһәрләнгән язмыш: [Г.Рәхимнең тууына 100 ел] // Татарстан хәбәрләре. – 1992. – 24 окт.;

Мәһдиев М. Ул да каберсез әдип // Сабантуй. – 1992. – 21 окт.;

Мәһдиев М. Йомгаклау дәфтәре: [Җ.Вәлиди, Г.Рәхим, М.Галәү турында] // Казан. – 1994. – №3/4. – Б.103-105;

Мәһдиев М. Ерактан яңгыраган аваз //Гали Рәхим: тарихи-документаль, әдәби һәм биографик җыентык(“Шәхесләребез”сериясе) / Төз. Раиф Мәрданов, Ирек Һадиев.– Казан: Җыен,2008.– Б. 33-62.;

Мәһдиев М. Каһәрләнгән язмыш //Гали Рәхим: тарихи-документаль, әдәби һәм биографик җыентык(“Шәхесләребез”сериясе) / Төз. Раиф Мәрданов, Ирек Һадиев.– Казан: Җыен,2008.– Б. 391-396.

Әдәбият:

Гыйбадуллина Л.Ф. М. Мәһдиев хезмәтләрендә Гали Рәхим // Классик филология һәм КФУның татар филологиясе һәм тарихы факультеты галимнәре: төбәкара фәнни-гамәли конференция материаллары (Казан, 2011 ел, 1. март). Казан, 2012. – Б.29-31.

М.Мәһдиев хезмәтләрендә Гали Рәхим – Чаллы шәһәрендә яшәүче шагыйрә Гыйбадуллина Лилия Фаис кызы (1987) язган фәнни мәкалә. Биредә күренекле татар галиме, язучы һәм археограф Гали Рәхим турында М.Мәһдиев язган мәкаләләр тикшерелә. М.Мәһдиев тарафыннан аның әдәби тәнкыйть, әдәбият теориясе, әдәби текстология татар сәнгате өлкәсендәге эшчәнлеге өйрәнелгәнлеге турында языла. Язучының Г.Рәхим мирасы кадерсез булуына нык борчылуына, аны өйрәнеп, берничә том итеп чыгарырга кирәклегенә, үлеме турында ачынып язганына игътибар итә.

Чыганак:

Гыйбадуллина Л.Ф. М. Мәһдиев хезмәтләрендә Гали Рәхим // Классик филология һәм КФУның татар филологиясе һәм тарихы факультеты галимнәре: төбәкара фәнни-гамәли конференция материаллары (Казан, 2011 ел, 1. март). Казан, 2012. – Б.29-31.

Әдәбият:

Мәһдиев М. Әгәр бәхетең кара булса… // Соц. Татарстан. – 1990. – 20дек;

Мәһдиев М. Ерактан яңгыраган аваз //Гали Рәхим: тарихи-документаль, әдәби һәм биографик җыентык(“Шәхесләребез”сериясе) / Төз. Раиф Мәрданов, Ирек Һадиев.– Казан: Җыен,2008.– Б. 33-62.;

Мәһдиев М. Йомгаклау дәфтәре (Җ.Вәлиди, Г.Рәхим, М.Галәү турында) // Казан – 1994. – №3-4. – Б.103-105;

Мәһдиев М. Каһәрләнгән язмыш //Гали Рәхим: тарихи-документаль, әдәби һәм биографик җыентык(“Шәхесләребез”сериясе) / Төз. Раиф Мәрданов, Ирек Һадиев.– Казан: Җыен,2008.– Б. 391-396.

Габидуллина Х.

Билалов Мансур Юныс улы – ТРның атказанган укытучысы, РСФСРның, СССРның  Халык мәгарифе отличнигы, хезмәт ветераны, педагогика фәннәре кандидаты, партия һәм хуҗалык эшлеклесе, райсовет, авыл советы депутаты. М.Мәһдиевнең күршесе, яшьтәше, сабакташы, дусты.

1930 елның 10 гыйнварында Гөберчәк авылында туа. Әтисе Юныс 1930-1937 елларда колхоз рәисе булып эшли. Әнисе, озак авырудан соң, 1939 елда вафат була. Әтисе 1941 елда фронтка китеп, 1942 елда хәбәрсез югала. Шулай итеп, биш балалы гаилә ятим кала.

М.Ю.Билалов Биектау районында “Дружба” совхозы директоры, Чыпчык авыл мәктәбендә директор, Чыпчык туган якны өйрәнү музее мөдире булып эшли. 2003 елда «Социализация личности средствами музейной педагогики» дигән темага кандидатлык диссертациясе яклый (73 яшендә!).

Совхоз рәисе М.Ю.Билаловның сөйләгәнен М.Мәһдиев “Торналар төшкән җирдә” исемле әсәрендә Хрущев чорын тасвирлаганда искә ала. М.Ю.Билаловның язучы турында берничә мәкаләсе бар. Аларда Арча педучилищесында уку еллары, Ямаширмә мәктәбендә очрашу тарихы (әдипне аны махсус эзләтеп китертә), М.Мәһдиевнең тууына 70 ел тулу уңаеннан Г.Камал исемендәге Татар дәүләт академия театрында оештырылган конференция хакында языла, әдипнең исемен мәңгеләштерү пролемасы күтәрелә. Ю.Билалов Гөберчәк авылына, М.Мәһдиев музеена еш кайтты. 2005 елда вафат булды.

 Чыганак: Мәһдиев М. Торналар төшкән җирдә / Сайланма әсәрләр. I том –Казан: Татар. кит. нәшер. – 1995. – Б.151.

Әдәбият: Билалов М.Ю. «Без – кырык беренче ел» // Биектау хәбәрләре. – 1998. – 10 дек.; Билалов М.Ю. «Мы – дети сорок первого года» // Высокогорские вести. – 1998. – 10 дек.; Билалов М.Ю. Юбилей писателя // Высокогорские вести. – 2000. – 29 июль; Билалов М.Ю. В память о народном писателе // Высокогорские вести; Билалов.М.Ю. Сагышлы хәтер // Мирас. – 2000. – №4. – Б.11-18.

  Тормыш ул – театр. Ләкин театрда уйнауга

                                        караганда тормыш итү авыррак.

                                                                                                                                Гафур Каюмов

      Илебездә 2019 ел – Театр елы буларак билгеләп үтелә. Сәхнә тормышы белән бәйле күренекле шәхесләребезнең  тормыш юлларын һәм иҗатларын өйрәнү юнәлешендә эш дәвам итә. Үзе төрле спектакльләрдә артист буларак зур уңыш казанган, тамашачыны тәрбияләрлек сәхнә әсәрләре язган һәм                  режиссер  буларак  һөнәри осталык тупларга өлгергән якташыбыз  Гафур Каюмовның 60 яшьлек юбилее да театр елында билгеләп үтелә. Ләкин ул  безнең арабызда юк инде… Күренекле якташыбыз, 2018 елның 26 июль көнендә, шушы юбилей көннәрендә хезмәттәшләре, дуслары, туганнары, авылдашлары тарафыннан  уйнаган рольләре, язган һәм сәхнәләштергән спектакльләре турында әйтеләсе мактау сүзләрен ишетергә өлгермичә, безнең арабыздан китеп барды.

Артист, драматург, режиссер, Гафур Шәкүр улы Каюмов 1959 елның 2 мартында районыбызның Яңа Сәрдә авылында туа. Башлангыч белемне туган авылында ала, Шура сигезъеллык һәм Яңа Кенәр урта мәктәбен тәмамлаганнан соң, 1979 — 1983 елларда Казан театр училищесында укый.

“Театр сәнгатен мин кечкенәдән үк изге эшкә санадым. Башлангыч сыйныфларда укыганда авылда булган бер генә спектакль дә миннән башка үтми иде, ләкин зур сәхнә турында бөтенләй хыялланмадым. Авылдагы клубта куелган спектакльләрдә дә  гел катнашырга туры килә иде. Үземне зур сәхнәдә, олуг артистлар белән бергә уйнарга лаек түгел дип саный идем. Хәрби хезмәттән кайткач кына, театр училищесын эзләп табып, анда документларымны тапшырдым. Җаным театр таләп итте. Үз бәхетемә, Ходай язганы булып, Марсель Сәлимҗанов төркеменә эләктем. Аның курсында Фәрит Бикчәнтәев, Венера Шакирова, Рафил Сәгъдуллин, Камил Камалов, Данил Салихов, Рифат Йосыповлар белән бергә уку, беренчедән, зур бәхет, икенчедән, үземне үстерүгә зур этәргеч булды,”- дип искә ала Гафур Каюмов бу елларны.

Ул 1983 елдан 1990 елга кадәр К.Тинчурин исемендәге Татар дәүләт драма һәм комедия, 1990 — 1997 елларда  Г. Камал исемендәге Татар дәүләт академия театрларында артист булып эшли. Гафур Каюмов төп рольләрдә уйный: Мирхәйдәр Фәйзинең “Галиябану”ында — Исмәгыйль, Таҗи Гыйззәтнең “Ташкыннар”ында – Мирзахан, Шәрәф Хөсәеновның “Әни килде”сендә — Сәяр, Гаяз Исхакыйның “Зөләйха”сында — Сәлимҗан, Мансур Гыйләҗевның “Казан егетләре”ндә — Алмаз, Мирхәйдәр Фәйзинең “Асылъяр”ында — Искәндәр һәм башкалар. Сәхнә аны киңрәк мәйданга да алып чыга, Гафур Каюмов “Болгарның җылы җилләре” нәфис фильмында Алмыш хан улы Бәйбарс, “Зөләйха” нәфис фильмында Сәлимҗан һәм “Галиябану” телефильмында Хәлил рольләрен башкара.

“Театрда син яшисең. Ул ниндидер тамаша күрсәтү генә түгел. Тамашачы белән актер, кайсыдыр бер мизгелдә берләшеп, сәхнәдәге тормыш-көнкүрештә бергәләп “кайный” башлый. Ул бик зур рухи күтәрелеш бирә. Син ул берләшүне сәхнәдә торып тоясың”,- ди театрда эшләгән елларын барлаганда якташыбыз.

Гафур Каюмов 1980 елларда үзе дә драма әсәрләре яза башлый. Ул  драматургиянең төрле жанрларына мөрәҗәгать итә, сәхнә кагыйдәләрен  белеп, шартлы алымнарны уңышлы кулланып яза. “Язмышлар ярында”, “Юбилей”, “Сагынарсың әле  син дә бер”, “Ак баба иле”, “Ахырзаман авазы”, “Эх, алла боерса”, “Ач күзеңне – монда мин…”, “Таныштыру-кавыштыру бюросы”, “Соң инде”, “Аномалик табигать күренеше”, “Ыру”, “Әрнү” һәм башка пьесалары якташыбызның драматург буларак үсеш юлында әһәмиятле бер этапны хасил итәләр.

Аның пьесалары төрле театрларда куела, кызыклы спектакльләргә әверелә. “Упкын өстендә уен” ике пәрдәлек трагифарс әсәре, “Кабан күле серләре” пьесалары Г.Камал исемендәге, Тинчурин исемендәге, Чаллы, Минзәлә, Әлмәт, Түбән Кама театрларында, Башкортстанның “Нур”, Уфа башкорт яшьләр, Туймазы, Сибат, Салават шәһәрләре театрларында, Ырынбур дәүләт татар драма театрында, Мари иле драма театры сәхнәләрендә куела. Бу инде үзе үк Гафур Каюмовның драматургиягә килүе очраклы булмавы турында сөйли.  “Мирас”, “Һинд кызы”, “Сарык арыслан” пьесалары Г.Камал исемендәге Татар дәүләт академия театрында уйналды. Аның  сәхнә әсәрләре тупланып 2003 елда “Упкын өстендә уен”, 2013 елда “Ул…” исемле китаплары дөнья күрде.

Якташыбыз 1994 – 1999 елларда Мәскәүнең мәдәният һәм сәнгать  институтында драма режиссеры белгечлеге ала. 2000 елда Болгариянең София шәһәрендә Театр һәм кино сәнгате милли академиясен режиссура буенча тәмамлый. Гафур Каюмов театр тарихында эз калдырган режиссер буларак, аның тарафыннан куелган Мостай Кәримнең “Кыз урлау”, Данил Салиховның “Парлы ялгызлар”, Надежда Птушкинаның “Бары бер генә…”, Мансур Гыйләҗевның “Туй күлмәге”, Гафур Каюмовның үзенең “Сагынырсың әле син дә бер…”, “Их, алла боерса…“, “Ахырзаман авазы” һәм башка куелган әсәрләрен тамашачылар яхшы хәтерлиләр.

1997–2000 елларда Гафур Каюмов Мәдәният министрлыгында, 2000–2004 елларда Татарстан телевидениесендә. 2004 елдан башлап  — Әлмәт дәүләт драма театрында баш режиссер, аннан соң үз һөнәре буенча төрле урыннарда эшләде.  Соңгы вакытта ул Арча шәһәренең “Җидегән чишмә” халык театры режиссеры иде. Гафур Каюмов кыска гына вакытта коллектив белән уртак тел табып Әнгам Атнабаевның “Балакайларым” спектаклен кабат сәхнәләштерде, Габдулла Тукай исемендәге Арча педагогия көллиятендә укучы яшьләр белән Мирхәйдәр Фәйзинең “Галиябану” спектаклен куйды.

Гафур Каюмов – 1998 елдан Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы иде, аңа 2006 елда  Әлмәт шәһәр Советының Рафаил Төхфәтуллин исемендәге әдәби премиясе бирелә.

“Гафур белән мин телевидениедә эшләгәндә таныштым. Ул аңарчы Тинчурин, Камал театрлары сәхнәләрендә бик күп образлар иҗат итеп тамашачы мәхәббәтен яуларга өлгергән иде инде.

Мин беренче хикәяләремне кыюсыз гына аңа күрсәттем, һәм ул мине иҗатка дәртләндерде, дистәләгән хикәя, повестьлар иҗат иттем. Ул минем беренче тәнкыйтьчем булды. “Тәүбә” дигән повестемне сорап алып, Әлмәт дәүләт драма театрында сәхнәләштерде дә. Әлеге театрның баш режиссеры буларак, ул бу театр эшчәнлегенә яңа сулыш өрде, тирән мәгънәле әсәрләр иҗат итте. Татар камера театры оештыру хыялы белән дә янып йөрде ул.

Гафурның идеяләрен күтәреп алучы, аның иҗат киңлеген аңлаучы, яклаучы күп булды, дип әйтә алмыйм. Чөнки ул дөреслекне күрмәмешкә салыша белми иде. Аның иҗади тәхәллүсе дә “Мосафир” иде бит. Шул мосафир булып яшәде дә ул. Арча районындагы авылына кайтып өй салды. Аның туган авылында салган йорты да, бакчасы да, ишек аллары да театр студиясен хәтерләтә. Әйтерсең анда кино төшерү өчен, әсәр генә сайлыйсы калган. Әнә шундый чын рәссам, иҗатчы иде шул ул. Тынгы белмәде, иҗат белән янды, көйде. Кызганыч,  андыйларның кадерен бу дөньядан киткәч кенә аңлыйбыз”,- дип яза “Безнең гәҗит”нең баш мөхәррире  якташыбыз Илфат Фәйзрахманов.

“Яңадан яшәсәм, барыбер шул ук профессияне сайлар идем – монысын төгәл беләм. Ә хәзерге акылым булса, тормыштагы кайбер моментларны үзгәртер идем. Театр училищесын тәмамлагач ук, режиссерлыкка китәр идем, бәлки, иртәрәк тә яза башлаган булыр идем. Барысына да иртәрәк ябышкан булсам, камера театры турындагы хыялым тормышка ашкан да булыр иде инде…”, — ди якташыбыз Гафур Каюмов моннан 10 ел элек, бәлки  ул шушы  сүзләрне  60 яше тулган көннәрдә безгә дә кабатлар иде…

                                                                 “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                           директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов