Шигырьләре җырлап тора


 

Иҗат өчен илһам кирәк,

Килсә – җаным талпына.

Йөрәгемне ярып бирәм

Җырлар, моңнар хакына.

Илгиз Кадыйров

 “Гомер агышлары”, “Яшим әле, яшьним…” шигырь китаплары авторы, үзенең сүзләренә җырлар иҗат иткән һәм үзе үк башкаручы да булган Илгиз Хәниф улы Кадыйровка 2019 елның 2 гыйнварында 80 яшь булыр иде. Ул районыбызның Штерә авылында туган, мәктәпне тәмамлаганнан соң Казан технология техникумында укый, ә аннан соң Казан дәүләт университетының тарих филология факультетын тәмамлый. Яңа Сала, Шушмабаш мәктәпләрендә тарих фәнен укыта, Төбәк-Чокырча һәм Сеҗе  урта мәктәпләрендә директор булып эшли.

“Илгиз белән мин — яшьтәшләр идек. Ул бик булдыклы кеше, талант иясе, үз эшен җиренә җиткереп башкара торган, оештыру сәләтенә ия булган шәхес. Яңа Сала мәктәбендә дә, Шушмабашка күчкәч тә 80 — 90 кешелек хорлар, кызлар, баянчылар, вокаль-инструменталь ансамбльләр оештырды. Арчада ике меңнән артык кеше катнашкан җыр бәйрәменәрен оештыруда актив катнашты,  аккардионда да уйнады,  кушылып җырлады да. Әйбәт укытучы булгандыр, шул ул вакытта чын мәдәният өлкәсе кешесе иде ул”, – дип хәтерен яңарта 1966-1973 елларда Арча районы мәдәният бүлеген җитәкләгән Клара Филлипова.

Ул елларда Сеҗе  мәктәбенең рус теле һәм әдәбиятын укыткан, озак еллар мәктәп директоры булып эшләгән, Россия Федерациясенең мәгариф отличнигы Гөлсинә Хәйруллина: “1978 елда яңа мәктәпкә күчкән генә идек , Илгиз Кадыйров директор булып килде. Белемле, оештыру сәләтенә ия булган, тәҗрибә туплаган укытучы буларак укытучылар коллективы белән бик тиз уртак тел тапты. Педсоведлар, методик берләшмә утырышларының зур әзерлек белән үтүенә игътибар бирде. Үз фәнен бик яхшы белә, сәнгатьне ярата, әле ул вакытта шигырьләр язуын сиздерми иде.

Аның тормыш иптәше Зәйнәп апа да рус теле укытты, бер үк фәнне укыткач, үзара ярдәмләшеп эшләдек. Алар Илһам, Дилүс исемле ике егет үстерделәр. Гаилә дуслары буларак та аралашып яшәдек. Сигез ел эшләгәннән соң алар Зәйнәп апаның туган ягы Можга шәһәренә күчеп киттеләр”,- дип искә ала.

Илгиз абый 1985-1994 елларда Можга районы Рус Сюгаилы урта мәктәбендә директор булып эшли, Россия Федерациясенең мәгариф отличнигы дигән исемгә лаек була. Якташыбыз анда да җәмәгать эшләрендә актив катнаша, Можга татарларының җирле милли-мәдәни автономиясен җитәкли. Шул ук вакытта иҗатын дәвам итә, аның мәкаләләре, шигырьләре “Яңарыш” газетасында даими басылып тора.

2006 елда без Можга шәһәренең “Дубитель” мәдәният йортында якташыбыз, шагыйрь композитор Илгиз Кадыйровның “Гомер агышлары” исемле китабын халыкка тәкъдир итү тантанасында катнашкан идек. Анда Ижевск, Казан шәһәрләреннән да бик дәрәҗәле кунаклар катнашты. Иҗат бәйрәмендә  Штерә төп гомуми белем бирү мәктәбе директоры Рәдиф Гарапшин чыгыш ясап: “Күптән түгел очрашуда бүләк иткән китабыгыз авылдашларыбызның өстәл китабына әйләнде дисәм, һич арттыру булмас!” — дигән иде. Шушмабаш урта мәктәбе укытучысы Эльвира Гобәйдуллина “Шушмабаш вальсы” җырын башкаргач, Илгиз абый үзе язган “Шушмабаш” җырыннан өзек укыган иде.

Кайчагында, үзәкләрне өзеп,

Сагындыра Шушма буйлары.

Онытылмас авыл урамнары,

Кабатланмас яшьлек еллары.

Әйе, Илгиз абый Шушмабаш халкын яратты, укучыларга тарих фәнен бик теләп укытты. Мин дә аның укучысы булуым белән горурланам, ул вакытта район мәгариф идарәсе җитәкчесе буларак бу кичәдә катнашып остазыма олы рәхмәтләремне җиткердем, районыбыз җитәкчелегенең котлавын һәм бүләкләрен тапшырган идем.

Илгиз Кадыйров 2009 елда туган авылында очрашуда “Туган авылым – Штерә”  һәм башка җырларын авылдашларына бүләк иткән, ул җыр аның “Яшим әле, яшьним…” шигырьләр җыентыгына кертелгән, китапка уңайлы итеп бик күп җырларының ноталары да урнаштырылган. 70 яшьлек юбилеена багышланган кичәдә катнашучыларның хөрмәтен тоеп ул бик сөенгән , үзенең яңа китабын бик теләп авыл китапханәсенә, дусларына истәлек итеп тапшырган.

   Илгиз абый Кадыйров 2009 елның 26 декабрендә вафат булды, Зәйнәп апа да, олы уллары Илһам да безнең арабызда юк инде. Илһамның хатыны Рәмзия, ул да Сеҗе авылы кызы, балалары белән Можгада, ә кече уллары Дилүс гаиләсе белән Воткинск шәһәрендә яшиләр. Зәйнәп апа һәм Илгиз абыйның татар телендә сөйләшә, аралаша белүче дүрт оныклары, инде оныкчыклары бар, алар да туган телебезне өйрәнеп үсәләр.

Үзенең җырларын сәхнәдә танылган артистлар кебек башкарып, язган шигырьләрен сәнгатьле итеп укып тамашачыларның ихтирамын яулаган, бик күп яшьләргә тирән белем биргән, яшь укытучыларга үз һөнәрләренең остасы булуда ярдәм иткән,  гаиләсенең һәм балаларының таянычы булган Илгиз абый Кадыйров тууына 80 ел тулган көннәрдә безнең арада йөридер кебек. Аның шигырьләрендә милләтебез өчен зур горурлык хисләре дә, милләт язмышы өчен борчылулары да, шәхси уй – тойгылары да чагыла. Туган авыл һәм туган нигезгә булган олы хөрмәт, табигатьне, кешеләрне ярату, әти – әниләрнең кадерен белү – якташыбызның җырга әйләнгән шигырь юллары аша киләчәк буыннарга әйтеп калдырырга теләгән фикерләре булып яңгырый.

“Казан Арты” тарих – этнография музее директор урынбасары  Шәфигулла Гарипов

Фотолар музей архивыннан

 

«Календарьларда ил тарихы» күргәзмәсе

«Казан арты» тарих-этнография музееның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә төрле елларда чыгарылган календарьлар күргәзмәсе куелды. Бик түп төрле календарьлардан илебез тарихы, халкыбызның гореф-гадәтләре, күренекле шәхесләребез турында һәм башка темаларга язмалар табарга мөмкин. Күргәзмәдә 1945 елда чыгарылган календарьны да күрә аласыз. Аны музеебызга Арча сәнгать мәктәбенең озак еллар дәвамында директоры булып эшләгән Альберт Гайнетдинов бүләк итте.

 

Бәйгегә йомгак ясалды

Утар Аты мәдәният йортында ТАССРның халык, РСФСРның атказанган артисткасы, “Хезмәт батырлыгы өчен” медале белән бүләкләнгән Нәгыймә Таҗдарованың тууына 130 ел тулу уңаеннан Арча районы мәдәният учреждениеләре арасында Нәгыймә Таҗдарова иҗат иткән образларны “Иң яхшы башкаручы” бәйгесенең йомгаклау тантанасы булды. Тамашачыларга Кушлавыч, Утар Аты, Субаш Аты, Түбән Аты, Наласа, Пөшәңгәр, Шушмабаш, Иске Ашыт, Кышкар, Плодосовхоз үзешчәннәре  үзләренең сәхнә осталыкларын күрсәттеләр. Районның мәдәният идарәсе җитәкчесе Рамил Мөхетдинов җиңүчеләргә дипломнар тапшырды.

Кичәгә килүчеләр һәм конкурста катнашучылар “Казан арты” тарих-этнография музееның әдәбият һәм сәнгать бүлеге оештырган “Театр аның төп йорты иде…” күргәзмәсен кызыксынып карадылар.

                                                                               “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                                 директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

                                    Гөлсинә Зәкиева фотолары

Музеебыз кунаклары

“Казан арты” тарих-этнография музееның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты галиме, филология фәннәре докторы, профессор Зөфәр Рәмиев, Казандагы Габдулла Тукай әдәби музее директоры, филология фәннәре кандидаты Гүзәл Төхвәтова һәм “Татар-информ мәгълүмат агентлыгы” корреспонденты Гөлнар Гарифуллина  булдылар. “Арчада булган саен бу бинага урнашкан музейны күрәсем килә иде. Керү белән Габдулла Тукайга багышланган экспозицияне күрү минем өчен аеруча куанычлы булды”,- диде Гүзәл Фәрдин кызы. “Минем дә монда беренче тапкыр булуым”,- дип өстәде Зөфәр Зәйни улы. Алар язучыларга һәм сәнгать эшлеклеләренә багышланган экспозицияләрне  зур кызыксыну белән карадылар, киңәшләрен бирделәр, истәлек китабына үзләренең теләкләрен язып калдырдылар.

“Хөрмәтле музей коллективы!

      Музейның байлыгына, экспонатларның үзенчәлегенә сокланабыз! Арча ягында туып-үсеп, аның суларыннан, һавасыннан иҗатына илһам алган шәхесләрне – күренекле язучыларны, шагыйрьләрне, артистларны һәм башкаларны олылавыгыз күпләргә үрнәк булып тора. Бу җирлектә киләчәктә дә күренекле язучылар тусын иде, татар милләтенә, теленә үсеш бирсен иде тагын да. Ихтирам белән Зөфәр Рәмиев, Гүзәл Төхвәтова.”

                                                                           “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                                           директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

                                         Ленар Гобәйдуллин фотолары

Герой исеме бирелүгә — 75 ел

1985 елда Бөек Җиңүнең 40 еллыгы уңаеннан Шушмабаш урта мәктәбендә  авыл тарихы белән бәйле музей ачылды. Аңа әзерлек вакытында мин Советлар Союзы Герое Нәкыйп Сафин белән очрашу бәхетенә ирештем. Мәктәптә башлангыч класслар укытучысы Әминә Нуриева Нәкыйп Сафинның тормыш иптәше Таһирә апа  белән бертуганнар иде. Нәкыйп абыйның Шушмабашка кунакка кайтканын белеп мин Әминә апа һәм Фоат абыйларга килдем. Ул вакытта кулда гап-гади магнитофон, нәрсә килеп чыгасын белеп булмый. Бүгенгедәй хәтеремдә, зур гәүдәле, кырыс карашлы, шул ук вакытта мөлаем дә күренгән Нәкыйп Сафин диванда утыра иде. Ул көнне мин Советлар Союзы Герое белән таныштым, рәттән утырып, аның батырлыгы турында яздырдым. Нәкыйп Сафин үзен бик тыныч тотып, минем сорауларга җавап бирде, бу тарихи язманың күчермәсе безнең музеебызда саклана. Мин аның сүзен-сүзгә сезгә җиткерәм:

“Матур, бай тормыш өчен без Бөек Октябрь революциясендә җиңү яулаган һәм Бөек Ватан сугышына илне саклап калганнарга бурычлылар. Бөек Ватан сугышында безнең Совет халкы, Совет Армисе җиңеп чыкты. Җиңү безнең ил өчен бик кыйммәткә төште. Сугышта безнең ил 20 миллион улын һәм кызын югалтты. Меңләгән шәһәр, йөз меңләгән авыл, завод-фабрикалар җимерелде.

Минем үземә понтон батальоны составында сугышның башыннан ахырына кадәр катнашырга туры килде. Без сугышның беренче елларында вакытлыча чигенгән хәрби частьларны су елгалары аша чыгаруны тәэмин итеп бардык .Безнең армия һөҗүмгә күчкәч, шул ук елгалар аша кичүне тәэмин иттек. Безнең батальон Сталинград оборонасында, Курск сугышында, Украина, Прибалтика республикаларын, Польша, Румыния, немецларның  үзләрен азат итүдә катнашты. Күп елгаларны кичү арасында Днепр аша кичү бик нык хәтердә калган. Безгә Днепрны артык әзерлексез, һөҗүм вакытында бик кыен шартларда кичәргә туры килде. Шулай да алга куелган бурычны намус белән үтәп чыктык.Шуны гына әйтү дә җитә, күп тапкырлар елга аша хәрби частьларны чыгарганда безнең понтонның өстенә снаряд төште, алтмышка якын солдатның барысы да һәлак булды. Шаров дигән фамилияле солдат белән без икәү генә исән калдык.

Әйткәнемчә, безнең батальон 1943 елның сентябрендә Днепрны кичү заданиесен алды, мине расчет командиры итеп билгеләделәр. Безнең расчет биш тәүлек буена Днепр аша Совет частьларын, пехотаны, артиллерия, танкларны кичүне тәэмин итте, бу өлкәдә бик зур батырлык курсәтте. Шуның өчен миңа 1943 елның 20 декабрендә Советлар Союзы Герое исеме бирелде. Күрсәткән батырлыклары өчен сержант Гонош үлгәннән соң Советлар Союзы Герое исеменә лаек булды.

Бөек Ватан сугышында җиңү барлык фронтларда да массовый төстә геройлык   күрсәтү нәтиҗәсендә тәэмин ителде, бу фронтта да, тылда да шулай булды. Сугыш тәмамланганнан соң икенче фронт – илнең экономикасын торгызу өчен көрәш башланды. Фронтовиклар бу өлкәдә үзләреннән тиешле өлеш керттеләр һәм әле дә күбесе көрәшне дәвам итәләр. Хәзерге чорда олы буыннан яшь буынга эстафета тапшыру дәвам итә.Ул әзер, матур тормышны тапшыру гына түгел, тормышның барлык проблемаларын, илнең экономик яктан һәм оборона сәләтен ныгытуда ныклы дисциплина өчен көрәш, продукция программасын, яшь буынны тәрбияләүдә мәктәпләрдә үткәрелә торган реформаны тормышка ашыруда көрәшне дәвам итү.

Хөрмәтле якташлар! Мин сезгә ныклы тазалык, эшегездә уңышлыклар, тынычлык, зур бәхет телим”. Нәкыйп Сафинның сугыштан соң кайларда эшләгәнен   бу язманың дәвамын тыңлап белергә мөмкин.

Сафин Нәкыйп Сафа улы 1921 елда районыбызның Мирҗәм авылында туган.  Туган авылында башлангыч, аннан соң 1932-1935 елларда Апаз җидееллык мәктәбендә укый. Аны тәмамлагач Нәкыйп авылда эшли, аннан соң Иркутскийга китеп тимер юлда эшли.  1940 елдан армия сафларына алына. 1941 елның июненнән Бөек Ватан сугышында катнаша, 1944 елда КПСС әгъзасы була.Сугыштан соң хәрби-инженерлык училищесына укырга керә. 1946 елдан лейтенант Сафин туган ягына кайта. 1946 – 1949 елларда ул район комсомол комитетында эшли, 1949-1951 елларда Казан республикка партия мәктәбендә укый, 1951-1954 елларда Красноборский район советының башкарма комитеты рәисе урынбасары, 1954 – 1956 елларда Кызыл Юл районы партия  комитетының икенче секретаре, ә 1956-1957 елларда Тукай районы партия комитеты секретаре вазифаларын башкара. Ике Ленин, беренче һәм икенче дәрәҗә Ватан сугышы орденнары, медальләр белән бүләкләнә.

1957 елның 9 мартында Шушмабашта “Северный” совхозы оеша. Аның составына барлык җирләре, мал-мөлкәте, колхозчылары белән 10 колхоз берләштерелә. Совхозда барлыгы 19 авыл: Яңа Кенәр, Кече Кенәр, Яңа Ашыт, Шекә, Ильдус, Шушмабаш, Угез-Елга, Апаз, Каратай, Хотня, Акчишмә, Үрнәк, Хәсәншәех, Пөшәңгәр, Мирҗәм, Каргалы, Носы, Ишнарат, Сәрдәбаш була. Сөрүлек җирләр 18635 га тәшкил итә. Даими һәм сезонлы эшчеләр, белгечләр – барлыгы 2721 кеше исәпләнә. Совхоз оешканнан соң, бу җаваплы эш белән 1957 – 1965 елларда, Советлар Союзы Герое Нәкыйп Сафа улы Сафин җитәкчелек итә. Ул директор булган елларда мәдәният йорты, амбар, диспетчерлык үзәге, дизель двигательле электростанциясе, запас частьлар склады, суүткәргеч, атлар абзары, мунча, нефтебаза, ветпункт, мәктәп гомуми торагы, автогараж, пилорам, тимерчелек, бозаулар торагы, ябык ындыр табагы, азык әзерләү цехы, бәрәңге базы, ягулык салу станциясе, ашханә төзелә, үзәк усадьба койма белән әйләндерелә. Болар фәкать Шушмабаш авылындагы төзелешләр генә. Башка авылларда да шундый корылмалар җитәрлек сафка баса. Шушмабашта 8 фатирлы бер торак йорт, икешәр фатирлы 15 йорттан торган тулы бер урам төзелә.

Сугыш һәм хезмәт ветераны Рәгыйб Хәлитов ул елларны искә алып:  «Нәкыйп Сафин «Северный» совхозын җитәкләгәндә мине Яңа Кенәр интернат мәктәбе директоры итеп билгеләделәр. Ремонт үткәрү өчен урман кисеп ташырга кирәк иде. Аның хатыны Таһирә минем бер туган апам. Мин гозеремне җизнигә әйткәч, ул миңа техника белән бик зур ярдәм итте. Нәкыйп Сафин олы йөрәкле, ярдәмчел, һәркемгә хөрмәт белән карый торган кеше иде”,- дип сөйләде.

Аның намуслы тырыш хезмәтен, оештыру сәләтен күреп Яшел Үзән районының “Юдино” совхозына директор итеп күчерәләр. Ул анда 1965-1974 елларда эшли. 1966 елда авыл хуҗалыгында ирешкән уңышлары өчен икенче Ленин ордены белән бүләкләнә. Якташыбыз Нәкыйп Сафин 1974 – 1975 елларда Казан механик-эксперименталь җитештерү берләшмәсендә директор булып эшли һәм лаеклы ялга чыга. Ул мәктәпләрдә укучылар белән, завод эшчеләре белән очрашуларда бик теләп катнаша, актив җәмәгать эшчәнлеге алып бара.

Нәкыйп Сафин 1987 елның 22 маенда вафат була, Казан шәһәренең татар зиратында җирләнә. Хатыны Таһирә Госман кызы да шунда ук җирләнгән.

Якташыбызның исемен мәңгеләштерү өчен төрле юнәлешләрдә эш алып барыла.

Нәкыйп Сафин укыган Апаз мәктәбендә: “Безнең мәктәптә 1932-1935 елларда Советлар Союзы Герое Сафин Нәкыйп Сафа улы укыган” дигән элмә такта куелды. Туган авылы Мирҗәм, Пөшәңгәр, Каргалы авылларын берләштергән күмәк хуҗалык озак еллар Нәкыйп Сафин исемен йөртте. Арча шәһәрендә, Мирҗәм авылында Нәкыйп Сафин исемендәге урамнар бар. Казанның ул яшәгән Залесный поселогындагы Совхоз урамына Нәкыйп Сафин исеме бирелгән. Арча шәһәре үзәгендә  Советлар Союзы Геройлары аллеясында Нәкыйп Сафинның бюсты куелды. Туган авылы Мирҗәмдә Советлар Союзы Герое Нәкыйп Сафинның бюсты урнаштырылып, Бөек Ватан сугышында һәлак булган авылдашларының исемлеге язылып, Социалистик Хезмәт Геройлары Дания Галимова һәм Галимулла Әсхәдуллиннар хөрмәтенә Һәйкәл — комплекс ачылды. Шушмабаш урта мәктәбе музеенда Нәкыйп Сафин турында кызыклы материаллар тупланган экспозиция куелган.

Аларның уллары Дамир Мәскәүдә, Данил Залесный бистәсендә, ә кызлары Роза Осиново поселогында яшиләр, балалар һәм оныкларын тәрбиялиләр. Алар әти-әниләренең туган авыллары Мирҗәм һәм Каратайда еш булалар. Мирҗәм авылында Нәкыйп Сафинның  фин сугышында үлеп калган абыйсы Гарапшаның улы Гаденан абый семьясы яши. Аларның Арчада яшәүче уллары Ринат Сафин  Нәкыйп абыйсы турында материаллар туплауны дәвам итә.

Бу язмабыз якташыбыз Нәкыйп Сафинның батырлыгына, аңа Советлар Союзы Герое исеме бирелүгә 75 ел тулуга багышлана. Дөрестән дә батырлык онытылмый. Нәкыйп Сафа улының сугыштагы батырлыгы, тыныч тормыштагы башкарган эшләре һәркем өчен, бигрәк тә  яшьләргә үрнәк булып тора. Андый кешеләр белән авылдашлары да, укыган мәктәбе дә, бергә эшләгән хезмәттәшләре дә чын күңелдән горурлана.

                                                                                         “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                                           директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

                                    Фотолар музей архивыннан

Ул Тукай белән таныш булган

12 декабрь көнне район мәгариф һәм мәдәният  идарәләре белән берлектә “Казан арты” тарих-этнография музее хезмәткәрләре язучы-драматург, мөселман хәрби шурасы рәисе, “Безнең тавыш” газетасы мөхәррире, мөселман революцион штабы рәисе, татар отрядларын оештыручы Габделгазиз Монасыйповның тууына 130 ел тулу уңаеннан Шурабаш мәктәбендә ”Милләтне без тергезик”, ә якташыбызның туган авылы Байкал клубында “Дөньяга үрнәк булырлык эш ясыйк” дип исемләнгән әдәби-музыкаль һәм фәнни чаралар үткәрелде.

      Якташыбызның тормыш юлын һәм иҗатын өйрәнүчеләр: Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты галиме, филология фәннәре докторы, профессор Зөфәр Рәмиев, Казандагы Габдулла Тукай әдәби музее директоры, филология фәннәре кандидаты Гүзәл Төхвәтова, “Безнең мирас” журналының җаваплы мөхәррире Ленар Гобәйдуллин һәм “Татар-информ мәгълүмат агентлыгы” корреспонденты Гөлнар Гарифуллина  очрашуларның хөрмәтле кунаклары булдылар.

       Ике урында да чыгыш ясап Зөфәр Зәйни улы:”Бүген миннән дә бәхетле кеше юктыр, озак еллар Габделгазиз Монасыйпов иҗатын өйрәнсәм дә, туган авылы Байкалда булганым юк иде. Аның хезмәтләрен 1990 елларга кадәр күрергә теләмәделәр, әмма онытылган шәхесләр тормышта үз урынын алалар, Габделгазиз Монасыйпов  шуның бер мисалы. Шурабаш мәктәбе укучылары шигырьләрен, “Таранчы кызы яки Хәлимнең беренче мәхәббәте” романыннан, “Өзелгән өмид”хикәясеннән өзекләрне сәнгатьле итеп укыдылар, ә укытучылар аның иҗатына тирән анализ ясадылар. 10 ел элек булган очрашудан соң бик күп материаллар табылган. Очрашуда Байкал авылында яшәп, гомере буе механизатор булып эшләгән язучының туганы Әнәс Монасыйпов белән аралашу мөмкинлеге дә булды. Аның башка туганнары турындагы мәгълүматләрне Гүзәл Фәрдин кызы  өйрәнә. Киләчәк буыннарга үзеннән соң онытылмас эз калдырган авылдашыгыз Габделгазиз белән горурланыгыз, онытырга ирек бирмәгез.”,- дип сөйләде.

      “Мин фәнни хезмәт язарга уйлап Зөфәр абыйга мөрәҗәгать иттем, берәр өйрәнелмәгән тема тәкъдим итегез әле дип сорадым һәм ул миңа авылдашыгызны  тәкъдим итте. “Габделгазиз Монасыйпов иҗатында дөнья сүрәте” дигән темага фәнни эш язып, филология фәннәре кандидаты дәрәҗәсенә лаек булдым. Хәзерге көндә шул теманы өйрәнүне дәвам итәм. Габделгазиз Монасыйповның шигырьләрен, романын, хикәяләрен, сәхнә әсәрләрен, тәнкыйть мәкаләләрен туплап бетереп киләм, аерым китап итеп чыгарырга уйлыйбыз.

      Аның турында яңа материаллар табыла. Габделгазизнең тормыш иптәше Галиәсгар Камалның сеңлесе Зәйнәп Камалова булуы ачыкланды, аны дәлилләүче фотолар бар. Габдулла Тукай музеенда эшләгәнлектән, Гаделгазиз Монасыйповның Тукай белән бәйлелеген өйрәнәм. Аның театрга баргач Г.Тукай белән очрашып күрешүе турындагы материаллар таптым. Алар 1911 елның ахырында Казандагы “Новый клуб”ның иске бинасында танышалар. Димәк, якташ язучылар буларак алар бер-берсен белгәннәр. Габделгазиз Монасыйповның 1913 елда Тукай вафат булгач аңа багышлап язылган “Тукай хатирәсе” исемле мәкаләсе басылып чыга. Бу юнәлештә өйрәнү эшләре дәвам итә. Ә бүген мин аның әсәрләрен кабат укып чыккан кебек булдым Сәхнәдә уйналган спектакльләреннән өзекләрне караганда шатланып та, горурланып та утырдым. Арча мәдәният идарәсе ярдәме белән “Габделгазиз Монасыйпов иҗатында дөнья сүрәте”дип исемләнгән хезмәтем аерым китап булып чыкты, аларга олы рәхмәтемне җиткерәм. Арча районы  үзләрендә туып-үскән күренекле шәхесләрне онытмый, аларны зурлап искә алып яши”,- дип үз фикерен җиткерде Гүзәл Төхвәтова.

       Ленар Гобәйдуллин үзенең чыгышында Габделгазиз Монасыйповның сәяси һәм хәрби эшчәнлеге турында сөйләде, “Безнең мирас” журналында басылып чыккан материаллар белән таныштырды. “Ул чорда безнең якташыбыз Габделгазиз Монасыйпов кебек алдынгы карашлы шәхесләр тырышлык куймаган булса, 1920 елда кабул ителгән,  100 еллыгын билгеләп үтәргә әзерлек барган Республикабыз тарихындагы иң әһәмиятле документ “ТАССР төзелү турындагы декрет” кабул ителмәгән  булыр иде”, — диде.

      Мин үземнең чыгышымда Габделгазиз Монасыйповның Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе Эрот Зарипов ясаган портреты, гарәп телендә басылган әсәрләренең күчермәләре һәм башка аның белән бәйле документлар турында сөйләдем. Ул  Иван Мясницкийның “Кечкенә сугыш” әсәрен тәрҗемә иткән, бу спектакль 1916 елның 5 августында Габдулла Кариев җитәкчелегендә “Сәйяр” труппасы тарафыннан куелган. Музейда сакланган  белдерүдән күренгәнчә бу спектакльдә куренекле якташыбыз,  артистка Нәгыймә Таҗдарова да уйнаганы билгеле.

      Яңа Кенәр урта мәктәбе театр түгәрәге (җитәкчесе Ләйсән Нигъмәтуллина) “Имчеләр корбаны” драмасыннан өзек тәкъдим итте. Сигезенче сыйныф укучылары Алия Абдрашитова һәм Фәнил Хөсәенов залдагы тамашачыларны уйланырга мәҗбүр иттеләр, көлдереп тә алдылар, елаттылар да. Әсәрнең бүгенге көндә дә үзенең дәрәҗәсен югалтмавын, балалар һәм әниләр арасында аңлашу, бер-берсенә ышаныч белән яшәргә кирәклеген кабат искә төшерделәр.

      Байкал авылы клубы мөдире Гүзәл Сәмигуллина оештыру осталыгын күрсәтте, аңа авылдашлары да, күрше авыллардан хезмәттәшләре дә зур булышлык иткән. “Ышанычсыз юлга бер адым” драмасын алар ярдәмендә сәхнәләштергәннәр, аны үз осталыкларын күрсәтеп башкардылар да. Кичә барышында яңгыраган җырлар, мөнәҗәт әйтү, өлкәннәр тарафыннан язучының шигырьләрен уку һәркемне сокландырды. Борынгы заман өе итеп бизәлгән сәхнә Газиз Монасыйповның сәхнә әсәрләрен күз алдына китерергә тулы мөмкинлек тудырды.

      Бу кичәләрне оештыруга Зөлфия Хәйруллина җитәкчелегендәге Шурабаш мәктәбе коллективы зур тырышлык куйган. Татар, мари биюләре белән кунакларны каршы алу, зәвык белән бизәлгән күргәзмәне тәкъдим итү, сәхнә бизәлеше, укучыларның киемнәре  барысы да шул заман тормышына туры китереп эшләнгән.

       Габделгазиз Габдрахман улы Монасыйпов үзенең сүзләренә тугры калып, милләтебезне, туган телебезне саклауга зур өлеш керткән, киләчәк буыннарга үрнәк булырлык, онытылмаслык эшләр башкарган. Байкал авылында яшәүчеләрнең бердәм булып мәдәният учагына килүләре, актив катнашулары, үз фикерләрен җиткерүләре, авылдашлары белән горурлануларын  раслый.

                                                                                             «Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                                                  директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

                                                 Ленар Гобәйдуллин фотолары“

Ул сәхнә өчен генә туган…

 

Сулган күңелләрне терелттең син,

  Бар икән бит җирдә мәхәббәт!

      Матурлыгың, ихласлыгың өчен,

                                           Раушания, сиңа зур рәхмәт!

       Кызганмаган Ходай тавышны да,

                                          Биюләрең нинди килешле.

  Сәхнә өчен генә тугансың син,

        Син яшәргә, син яшьнәргә шунда,

Син балкырга шунда тиешле.

 

Бу шигырь  юлларын Әлмәт татар дәүләт драма театрында Мансур Гыйләҗевның “Туй күлмәге” спектаклен караганнан соң Ләйсән Кәшфи язган. Ул аны “Сәхнә остасы Раушания Фәйзуллина“ дип исемләгән. Әлеге спектакльне якташыбыз драматург Гафур Каюмов сәхнәләштергән булган.

Безгә 2013 елда Әлмәт театрында Раушания Фәйзуллинаның иҗат кичәсендә булырга туры килде. Анда ул Уильям Шекспирның “Ромео һәм Джульетта”спектакле премьерасында төп рольләрнең берсен башкарып безне сокландырган иде. Бу очрашуда без якташыбыз турында  бик күп уңай фикерләр тыңладык. Тамашачылар яңа спектакльгә билет алганда:”Анда Раушания уйнаячакмы?”,- дип сорыйлар икән. Ә инде театр режиссерларыннан, тагын бер-ике Раушания булса,  без әллә нинди әсәрләрне сәхнәләштерер идек дип әйтүләрен ишетү безнең өчен зур куаныч булды. Ул 1985 елдан бирле Әлмәт театры сәхнәсендә бик күп рольләр иҗат итеп, аларның һәрберсен табигый, үзенчәлекле  башкарып  популярлык казана һәм халыкка таныла. Сәхнәдә Раушаниядән куәт, көр күңеллелек бөркелеп тора, аеруча  шаян рольләрне башкарганда  ул тулысынча ачылып бетә. Аның уенында халыкчан рух, самимилек, җанлылык, юмор байлыгы, хисләр гадилеге, тулылыгы, киеренкелеге өстенлек ала. Фәтих Бурнашның “Яшь йөрәкләр”ендәге Мәфтүхә, Ибраһим Абдуллинның “Тиле яшьлек”тәге Шифабикә, Сайдә, Сандугач, Галимҗан Ибраһимовның “Татар хатыны ниләр күрми”ендәге Сабира, Нурихан Фәттахның “Сармат кызы Сәринә”дәге Сәринә, Мирхәйдәр Фәйзинең“Ак калфак”ындагы Җиһан, Фоат Садриевның “Безнең авыл кызлары”ндагы Бибинур, Флорид Бүләковның “Әбиләргә ни җитми?”ендәге Әкълимә, Мостай Кәримнең “Кыз урлау”ындагы Уңганбикә һәм башка күп кенә образлары тамашачы күңеленә үтеп кергән. Ул көнне театр залындагы стендлар белән танышкач, аның иҗат юлын тулысынча өйрәнеп була иде.

Раушания Әлмәт театрында беренче башкарган ролен бик яхшы хәтерли. Борис Васильевның “Ә таңнар гүзәл тынлыкта иде” пьесасы буенча эшләнгән тамашада Рита Осенинаны уйнадым. Бик дулкынланып әзерләндем, училищеда алган белемнәрем ярдәм итте. Бу роль өчен Казанда узган фестивальдә миңа Мактау дипломы тапшырдылар. Бу уңышым миңа канатлар куйды”,- дип искә ала. Ул үзенең тырышлыгы, аһәңле тавышы, җыр-биюгә осталыгы белән тамашачыны үзенә карата.

Әлмәт театры Мирхәйдәр Фәйзинең “Ак калфак” тамашасы белән Мисырга кадәр барды. Раушания Фәйзуллина анда да Җиһан карчык ролен оста башкарып тамашачылар ихтирамын яулады. Казанда үткәрелгән III Республика театр фестивалендә “Банкрот” спектаклендә якташыбыз Гөлҗиһанны башкарып иң яхшы башкарылган хатын-кыз роле өчен махсус дипломга лаек булды.

Раушания Фәйзуллинаның кызы Ләйсән дә сәхнәне сайлады. Ул бүгенге көндә  Галиәсгар Камал исемендәге театрның әйдәп баручы артисткасы, спектакльләрдә төп рольлләр башкара. Ул әнисенең  ышанычлы ярдәмчесе, иҗатта бергә атлаучы, бер-берсен якыннан аңлаучы хезмәттәшләр, икесе дә татар сәхнәсенең күркәм бизәге булып торалар.Ә иң куанычлысы, бу көннәрдә генә Ләйсән Фәйзуллинага Татарстанның атказанган артисты исеме бирелде.

Безне иң гаҗәпләндергәне якташыбыз яши торган ике бүлмәле фатирның бер бүлмәсенә музейлардагы кебек кызыклы экспонатлар туплануы иде.Тәрәзәләргә ак тукымага матур төсләр белән оста итеп чигелгән кашагалар эленгән, түрдә ак мич тора, аның алдында чүлмәкләр, ипи көрәге, агач күәс чиләге, төрле зурлыктагы җилпучлар, кул тегермәне, хәтта туку станогы да бар. Ә икенче почмакта гармун, патефон, скрипка, кубыз, авыз гармуны, читек-кәвешләр һәм тагын сәхнә белән бәйле үзе чиккән калфаклар, төрле сәхнә киемнәре.. Шундый зур дәрәҗәләргә ирешкән якташыбыз шәһәр фатирында чын авылча гомер итә.

Раушания Фәйзуллина туган авылы Симетбашка кайткан саен  “Казан арты” тарих-этнография музееның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә дә булырга вакыт таба. Ул авылдашы, Татарстанның халык артисты Габделфәт Сафинга һәм үзенә багышланган экспозицияләрне зур кызыксыну белән карый, үзенең фикерләрен җиткерә, өстәмә экспонатлар бүләк итә.

Музейның әдәбият һәм сәнгать бүлегенә экскурсиягә килүчеләргә:”Менә карагыз әле, бу экспозициядә бер авылда туып-үскән Татарстанның халык артистлары Габделфәт Сафин һәм Раушания Фәйзуллина турында экспонатлар урнаштырылган”,- дип сөйли башлауга, аларның күпчелеге беренчесен әйбәт белүен әйтә, хәтта җырларын, аларга төшерелгән клипларын искә төшерәләр. Ә менә якташыбыз Раушания Самат кызы турында аңлатып сөйләргә туры килә. Аңа башкарган рольләре, Әлмәт театры сәхнәсендә ирешкән уңышлары өчен 1994 елда Татарстанның  атказанган, 2008 елда Татарстанның халык артисты исемнәре бирелүен әйткәч кызыксыну арта.

Менә сиздерми дә тагын биш ел үтеп киткән. Бу вакыт эчендә якташыбызның иҗатына күпме рольләр өстәлгән, меңләгән тамашачыны дулкынландырган, тәрбияләгән, елаткан, гашыйк иткән ул.  Бу көннәрдә Әлмәт татар дәүләт драма театрының йөзек кашы – Татарстанның халык артисткасы, якташыбыз Раушания Фәйзуллина үзенең 55 яшьлек юбилеен билгеләп үтә. Туган авылындагы Симетбаш башлангыч, Яңа Кырлай урта мәктәпләрен, үзе теләп сайлап алган Казан театр училищесын бары тик бишле билгеләренә генә тәмамлаган гади бер авыл кызы бу көннәрдә үзенең тормыш юлына һәм иҗатына ике бишле ала.

Без якташыбызны  олы юбилее белән чын күңелдән тәбрик итәбез.Аңа озын гомер, кызы Ләйсәннең игелеген күреп, берсеннән-берсе кызыклы образлар иҗат итеп яшәвен телибез.

                                                                “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                             директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Милләтне без тергезик…

Бүген «Казан арты» тарих-этнография музее хезмәткәрләре районыбызның мәдәният һәм мәгариф белгечләре белән берлектә Шурабаш мәктәбе һәм Байкал клубында «Милләтне без тергезик» дип исемләнгән әдәби-музыкаль һәм фәнни чара оештырды. Язучы-драматург, мөселман хәрби шурасы рәисе, «Безнең тавыш» газетасы мөхәррире, мөселман революцион штабы рәисе, татар отрядларын оештыручы Габделгазиз Монасыйповның тууына 130 ел тулу уңаеннан узган чарага Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты галиме Зөфәр Рәмиев, Габдулла Тукай музее директоры Гүзәл Төхфәтова да кайтты.

 

«Сегодня в руки паспорт, волнуясь получал…»

Сегодня в музее «Казан арты»  состоялось торжественное вручение паспортов гражданина РФ при участии начальника Отдела Министерства Внутренних Дел РФ по Арскому району Багавиева Айдара Рашатовича, руководителя исполнительного комитета Арского местного отделения Партии «Единая Россия» Залялетдинова Талгата Тагировича и начальника отделения по вопросам миграции отдела МВД РФ по Арскому району Юсупова Ильнура Наилевича. Церемонию украсила своими песнями Камиля Закирова.

Рәхим итегез!

Аудио


Башка язмалар
вход
Яндекс.Метрика