Мөхәммәт Мәһдиевне искә алганда…

“Безнең авылдан бер генә герой да, бер генә космонавт та, бер генә академик та чыкмаган. Гап-гади, иң гадәти бер авыл”, — дип яза Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясе иясе, Татарстанның халык язучысы Мөхәммәт Мәһдиев. Чыккан, халык язучысы чыккан һәм ул туган авылы Гөберчәкне бөтендөньяга танытты. Авылдашыбыз Мөхәммәт Мәһдиев зур дәрәҗәле исем алганчы, сикәлтәле, катлаулы гомер юлы уза. Бу турыда Мөхәммәт аганың кызы Гәүһәр Хәсәнова тарафыннан барланып, 2019 елда басылып чыккан ун томлыкның 6 нчы томында язылган. “Ачы тәҗрибә” әсәренең икенче өлешен язучы язып бетерергә өлгерми. Кызы кулъязмаларны барлап, күп өлешен шушы китапка кертте. Андагы мәгълүмат шулкадәр күңелгә тия, никадәр авыр мизгелләр, алар арасында билгеле, күңелле сәхифәләр дә бар. Әсәр белән танышкач, язучының тормыш һәм иҗат юлы биек киртәләр, зур сынаулар аша барганлыгына кабат инанасың. Әтисе турында язылган бәхетле мизгелләр күңелне күтәрсә, аны эзәрлекләүләр, гел тикшереп торулар, йорт кирәк-яракларын конфискацияләүләр – авыр тойгылар калдыра. Конфискация вакытында хәтта өтерге, чүкеч, борау шикелле вак-төяккә кадәр алынган. Аларның исемлеге төзелгән. Кечкенә Мөхәммәтнең хәтеренә алар мәңгелеккә уелган.

Мөхәммәт Мәһдиев – китап укучыларга рухи байлык, күп әсәрләр калдырган язучы. Аның әсәрләрендә күтәрелгән һәр тема бүген дә актуальлеген югалтмый. Мәсәлән, табигатьнең пычрануы, агачларның киселүе, телебезнең чуарлануы, кулланышы – һәрбарчасы язучының иҗатында чагылыш таба. “Торналар төшкән җирдә” әсәрендә һәр йорт хуҗасы белән якыннан таныш булып, аларның эш-гамәлләрен, тормыш-көнкүрешләрен, кәсепләрен язуына гаҗәпләнәсең. Ул авылдашларыбызның нинди проблемалар белән яшәвен, килеш-килбәтләрен ачып бирә. Зирәк акыллы, дөнья гизгән, Мөхәммәт аганың күршесе Насыйбулла абыйны гына алыйк. Ул язучы йөреп чыккан урыннарда инде күптән булган, кайбер урыннарда ялгыз үсеп утырган агачларны, биек тауларның барлыгын әйтеп, Насыйбулла абзый язучыны шаккатыра. Авыл балаларын бер йодрыкка җыйнап китап укучы, шул ук вакытта аларны кешеләрнең бакчасында үскән яшелчәләр белән сыйлаучы Зөлфияне карыйк. Ул җитез, тырыш, үткен кыз. Аның язмышы авыл тарихының бер өлеше булып тора дип уйлыйм.

Мөхәммәт Мәһдиев әсәрләрендә атамаларга еш мөрәҗәгать итә. Бигрәк тә атамалар “Торналар төшкән җирдә” әсәрендә киң урын ала. Ул урман бүленешенә, күлләр, елгалар, юлларга зур игътибар бирә. Аларның кайда, ничек урнашуларын күрсәтә. Мәсәлән, язучы язган кечкенә күлләр. Алар өлкәннәребез әйтүенчә, күптән юк. Аларның урыннарында я камышлык, я балчык өелгән. Урманның эченә кереп, хозурланып йөрү дә нык кимегән, чөнки кай якка гына керсәң дә, чытырманлык. Көтүләр йөрми, печәне чабылмый. Шуңа күрә урман эчендә иркенләп, курыкмыйча йөрү бүген мөмкин түгел. Шәхсән үзем урман эченә бераз кереп карадым, мин кечкенә вакытта әти белән чикләвекле урыннарга йөргән җиргә керү бераз куркыныч. Юлга чыксаң я төлке, я кабан дуңгызы очрарга мөмкин, еланнар ишәйде. Җиргә утырып җиләк җыю өчен кыюлыгыңны эшкә җигәргә кирәк дип уйлыйм. Урманның бер өлеше Кардон дип атала. Анда урман каравылчысы, технигы гаиләләре белән яшәгәннәр. Кардонның зур алма бакчасы да бүген юк, хәтта йорт, каралты-кура да сүтеп алынган. Ул урыннарда агачлар үскән.

Авылыбызның нәкъ уртасыннан инеш суы ага. Аның суы урман эчендәге, 16 кварталдагы сазлыктан бүленеп чыга. Шул суга кечкенә чишмә сулары кушылып, авыл аша уза. Ул Кесмәс елгасына кушыла.

М.Мәһдиев “Мәңгелек яз” романы, “Исәнме, Кәшфи абый!” повестенда гади авыл тормышы, аның эчкерсез, эшлекле кешеләре турында яза. Туган нигезен саклап, туган җирендә хезмәт куйган Кәшфи бүген үлеп баручы авылларга өлге сыман. Чөнки ул туган җирендә яши, эшли, гомер кичерә. Киләчәктә нигезе таркалмасын өчен хәтта бала алуы да күпләр өчен үрнәк. Мөхәммәт ага шулкадәр геройларын яратып, аларны төрле халәтләргә куеп тасвирлый, аларның бөтен сыйфатларын ачып бирә сыман, хезмәтләренең уңышлары, уңышсызлыкларын күрсәтә. Әсәрне укый-укый үзең дә шул мөхиттә яшәгән кебек буласың.

Язучы кайчандыр: “Минем туган аем гына түгел, туган елым да төгәл генә билгеле түгел”, — дип яза. Аның кабер ташына 1929 ел дип язылган. Шул ел белән исәпләсәк, былтыр аңа 90 яшь тулган булыр иде. Ә дәреслекләрдә ул 1930 ел дип языла. Андый булса, быел 1 декабрьдә аның юбилее булыр иде. Кайсы гына айда яки елда тууына карамастан, ул безнең яраткан язучыбыз булып кала, без аның иҗатын өйрәнүебезне дәвам итәбез.

“Казан арты” тарих-этнография музее белән берлектә М.Мәһдиев энциклопедиясе төзелә. Аңа байтак материал тупланды һәм алар “Казан арты”музее сайтында электрон вариантта куелып барыла. Бу эш һаман да дәвам итә. Киләчәктә бик тә бай, кирәкле хезмәт булачак дип уйлыйм. Мөхәммәт Мәһдиев музеенда килгән кунакларга язучының үз тавышы белән яздырылган әсәрләреннән өзекләр тыңларга, иҗади тормышына багышланган Әхтәм Зарипов эшләгән документаль фильм белән танышырга, “Әдәби хәзинә” тапшыруын да карарга мөмкин. Кызыксынучыларга Ринат Мөхәммәдиевнең “Кеше китә – җыры кала” исемле истәлек китабын да сатып алу мөмкинлеге бар. Бу китапта язучы турында истәлекләр тупланган һәм аның әсәрләре урнаштырылган.

Без, әдәбият сөючеләр, язучыбызны онытмыйбыз, яшь буын вәкилләренә аның әсәрләре нигезендә белем һәм тәрбия бирергә тырышабыз.

Опубликовать в Мой Мир
Аудио


Башка язмалар
вход
Яндекс.Метрика