"Казан арты" музее

“Каз үстерү, каз симертү буенча иң оста булган ике хатын-кызны беләм мин Кесмәс буенда. Аның берсе минем әни, икенчесе Нәкыя”, – дип яза М.Мәһдиев.

Авылларда каз өмәсе оештыру – татар халкының иң матур йолаларының берседер дип уйлыйм. Элек авыл халкы үз хуҗалыгында каз асрап, аны тал чыбыгыннан үрелгән кәрзиннәргә утыртып, бибиләр чыгарткан, бәбкәләрне кояшның җылы нуры астында яшел чирәмдә йөртеп, кош-корттан саклаган.

Һәр йомшак мамыклы биби сары томшыгы белән чирәм йолкый, ә әти-әнисе ысылдап, чит-ятларны якын китермичә бәбкәләрен саклый. Җир өстенә кар яткач, казлар өлгерә һәм өмәләр гөрли. Өмәгә каз йолка белгән хатын-кызлар чакырылган, өйрәнчеккә яшь кызлар да җыелган. Каз йолкуның элек-электән кагыйдәләре сакланган: каз суелгач, хәрам каурыйлары аерым алынган. Баш-аякларны пешекләп чистартканнар. Ә мамыгын башта каурый, аннары гына йомшак мамык өлешен сыдырып алганнар. Каурыен сыдырып, бер өлешеннән май канаты ясасалар, бер өлешен икенче елда да казлар ишле булсын дигән теләк беләнкеше йөри торган сукмакка сипкәннәр. Эч-башларының эшен тәмамлагач, казларны бәйләп, чишмәдә юганнар. Анда юып кайткач, каз маена манып, яңа пешкән коймак белән чәй эчкәннәр. Өлгер хуҗабикәләр кичкә бәлеш, аш пешереп, өмәчеләрне сыйлаган.

Быел үземнең хуҗалыкта да казлар үсте. Элеккеге кебек йорт казлары түгел, гәрчә күп еллар йорт казлары асрасак та, бибиләрне сатып алып үстердек. Берәмләп утырасы килмәде, гаиләбездә киңәшләштек тә өмә оештырырга булдык. “Казан арты” тарих-этнография музее хезмәткәрләре белән берлектә өмә үткәрдек. Кызларыбыз күбесе авыл кызы. Шуңа күрә каз йолку процессы белән таныш, беләләр. Өмәчеләргә мастер класс та булыр диеп, мәдәният ветераны, үзе дә ел саен хуҗалыгында казлар үстерүче Халидә апа Әхмәдиеваны чакырдым. Өмәгә килгән кызларыбыз белән ишек алдында каңгылдап йөргән казларны берәм-берәм тотып, йола буенча уң аягын өскә калдырып, бәйләдек һәм суючыга тапшырдык.

Каз йолку өлеше бигрәк күңелле үтте. Хуҗа Насретдин әйтмешли: “Белгәннәр белмәгәннәрне өйрәтте”. Мамык алганда “Каз канаты” җырын суздык, Зәйнәп Фәрхетдинованың шул теманы яктырткан җырын да тыңладык, бераз гына ял өчен күңелле уеннар да уйнадык. Халидә апа каз йолку серләренең нечкәлекләрен сөйли-сөйли эшләде. Каз йолкынып бетте, эч-башы пешекләнеп чистартылды. Каурыйдан май канаты ясадык, калганнарын юлга чәчергә дип әзерләдек, мамыгыннан мендәрләр тутырдык. Кызларыбызның көянтәләренә казларны элдек тә, чишмә буена юл алдык. Кыр казлары кебек кызларыбыз җитез адымнар белән, Альберт Гобәевнең гармун моңына кушылып, “Авыл көе”н җырлый-җырлый чишмәгә төште. Сыдырылган каурыйлар сукмакка сибелде: “Икенче елга да казларыбыз мул, симез, дөньялар тыныч, кешеләр сәламәт булсын”, — дигән теләкләр теләдек.

Су буеннан кайткан кызларны туганыбыз Халидә апа Садриева яңа пешкән коймак,  бәлешбелән көтеп тора иде. Каз маена манып, коймак белән сыйландык, яңа пешкән бәлеш тә бик тәмле булды.

Каз йолкучы кызларның күңелләре көр, шат, чөнки татар халкының иң матур йоласы башкарылды. “Киләсе елларда да өмәләрдә катнашырга язсын, хуҗаларга уңышлар телибез“, – дип кунаклар таралыштылар.