"Казан арты" музее

Арча балалар бакчасында тәрбияләнүчеләр «Арча ягы — данлы Тукай ягы» исемле проект эшләрен якладылар. Катнашучы һәр бала Арча ягының тарихын, аның матур урыннары турында фикерләрен җырлап-биеп, шигырьләр аша җиткерделәр. Бу конкурска әзерләнүгә һәрбер тәрбияченең зур көче кергән. Проектны яклаучы һәр бала үзенчәлекле, сөйләм теле бай һәм сәнгатьле иде.

27 март көнне “Ләйсән” халык вокаль ансамбленең 50 еллык юбилеена багышланган “Ләйсән моңнары” дип исемләнгән иҗат концертын карап сокландык. Күп еллар дәвамында халкыбызның моңнарын илебез күләмендә танытып, чит илләрдән килгән кунакларга  тыңлатып, үзләреннән истәлекле хатирәләр калдырып, бүгенге көндә төрле төбәкләрдә яшәүче берничә буын “Ләйсән” ансамбле кызларының очрашу кичәсе булды бу.

Даны ерак-еракларга таралган “Ләйсән” кызлар җыр ансамбле Арча педагогия көллиятендә 50 ел элек оештырыла. 1968 елда Зилә Зәки кызы һәм Флорес Нәҗип улы Шәйхетдиновлар җитәкчелегендә студентлардан торган җыр ансамбле барлыкка килә. Башта алар “Романтика” исеме астында чыгыш ясыйлар, аннан соң “Дуслык” исеме белән алыштырыла. “Ләйсән яңгыры” җырын башкарганнан соң 1983 елдан “Ләйсән” исемен йөртә башлый. 2001 елда Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы карары нигезендә “Ләйсән” ансамбленә халык вокаль ансамбле исеме бирелә. Менә инде 18 ел ансамбль шушы исемне горур йөртә, ничә буын яшьләребезне тәрбияләп, үзенчәлекле юнәлеш биреп олы юлга озата.

Ансамбльнең үсеш чорында, аның концертмейстерлары  Мөдәрис Сәйфетдинов, Россиянең мәгариф отличнигы Радик Садыйков һәм Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре Рөстәм Вәлиевның, хәзерге вакытта баян партиясен яздыручы Наил Сәгъдиевның да рольләре зур булды. Бүгенге көн сәхнәсендәге чыгышларны заманча бизәлгән аранжировкалардан башка күз алдына китереп тә булмый. Бу вазифаны Шәйхетдиновларның улы, “Татарстан-Яңа гасыр” телерадиокомпаниясенең тавыш яздыру студиясе баш режиссёры Айрат Шәйхетдинов башкара. ”Ләйсән” ансамбленең аудиоальбомы һәм компакт-диск чыгаруда да Айратның өлеше бик зур.

Сәхнәдән сихри моң агыла… Нәфис, сылу, чибәр кызлар җырлый. Кичә дәвамында бүгенге көндә ансамбльгә йөрүче кызлар башкаруында “Чишмә” җырларына попурри, “Бәйрәм җыры”, “Зиләйлүк”, “Шәл бәйләдем”, “Тукайлы туган ягым”, “Сандугач –күгәрчен”, “Бөдрә таллар”, “Ай һай карашларың”, “Ай былбылым”, “Сабантуй”, “Без бер йортның уртак балалары” җырлары башкарылды. Зал тулы тамашачылар аларны алкышларга күмделәр.

Ансамбльдә 25 ел элек җырлаган,  Иваново шәһәрендә Бөек җиңүнең 50 еллык конкурс фестивалендә лауреат булган  кызларның чыгышы бәйрәмдә катнашучыларны аеруча дулкынландырды. Бүгенге көндә Арча балалар сәнгать мәктәбендә вокал, фортепиано дәресләре алып баручы “Асылъяр” балалар мода театры җитәкчесе Алинә Шиһабиева, Зилә Зәкиевнаның вокал дәресләрендә белем алган, Биектау балалар сәнгать мәктәбендә  үзе дә ансамбль җитәкчесе булып эшләүче Гөлнара Кәримова, Кукмара шәһәренең балалар сәнгать мәктәбендә вокал дәресләре алып баручы, балалар ансамбле җитәкчесе Миләүшә Сафина һәм башкалар чыгыш ясап җитәкчеләрен котладылар һәм хезмәтләре өчен рәхмәтләрен белдерделәр. 1993-1995 елларда ансамбльгә йөргән, ләкин бу кичәгә кайта алмаган Гүзәл Сафина Пермь якларыннан үзенең котлау телеграммасын җибәргән һәм сәхнәдә башкарган җырын видео аша тамашачыларга карарга мөмкинлек тудырды. Чиканас мәктәбендә укытучы булып эшләгән, 43 ел элек ансамбльгә йөргән Халидә Вафина башкаруында “Туганнар” җырын тыңлагач, ансамбльгә йөргән кызларның бай тәҗрибә туплауларына тагын бер инанасың.

Арча муниципаль районы башкарма комитеты җитәкчесе урынбасары Гарифҗанов Рамиль Ильгиз улы, район башкарма комитеты мәдәният идарәсе җитәкчесе Мөхетдинов Рамиль Рафис улы, Габдулла Тукай исемендәге Арча педагогия көллияте директоры Гарипова Гөлнара Фидаил кызы үзләренең котлау сүзләрен җиткерделәр. Ансамбльнең җитәкчесе, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре Шәйхетдинова Зилә Зәкиевнага Арча район Советының Мактау грамотасы, Республикада традицион мәдәниятны үстерү үзәгенең рәхмәт хатын тапшырдылар. Бүгенге көндә җырлаучы кызларга мәдәният идарәсенең, Арча педагогия көллиятенең дипломнарын һәм рәхмәт хатларын бирделәр.

“Ләйсән” халык вокаль ансамбле күп санлы фестиваль-конкурслар лауреаты, дипломантлары, гран-при иясе. Студентлардан торган ансамбльнең составы дүрт ел саен алышынып тора.  Меңләгән тамашачының мәхәббәтен яулаган, 50 еллык тарихы булган “Ләйсән” халык вокаль ансамбленең киләчәге өметле һәм бик күп еллар үзенең яңа җырлары белән сөендереп яшәр әле.

«Казан арты” тарих-этнография музее

директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Бүген «Казан арты» тарих-этнография» музеенда Радик Мөхәммәтнең тууына 60 ел тулу уңаеннан якташыбызны искә алу кичәсе булды. Кичәбез Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре Расих Галимҗанов башкаруында Радик Мөхәммәт сүзләренә язылган «Килегез сез Арча якларына» дип исемләнгән җыр белән башланып китте. Искә алу кичәсендә бик күп кунаклар һәм Радик Мөхәммәтнең якын туганнары, якташлары, авылдашлары катнашты. Очрашу вакытында Радик Мөхәммәтнең эчтәлекле, матур мәгънәле шигырьләре тамашачыга җиткерелде, аның авыр тормыш юлы һәммәбезне дә тетрәндерде. Аның шигырьләре киң колач белән, тулы канлы тормыш белән яшәргә чакыра, шуңа күрә дә иҗаты халык өчен бик кыйммәтле.

Чиканас авылында туып-үскән, “Килегез сез Арча якларына”, “Көмеш ияр”, “Әгәр бергә булсак…” дип исемләнгән шигырь китаплары авторы Радик Мөхәммәтнең тууына 60 ел тулу уңаеннан музеебызның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә күргәзмә оештырылды. Якташыбызны искә алу кичәсе 3 апрель көнне 10 сәгатьтә “Казан арты” тарих-этнография музеенда була. Кичәдә шагыйрь Газинур Моратның да катнашуы көтелә.

Сегодня, 29 марта наш музей посетили участники благотворительной акции «Мы вместе» — межрегиональной организации инвалидов. Гости ознакомились с экспозицией музея и выразили огромную благодарность за интересную и познавательную экскурсию всем работникам музея.

                               Килегез сез Арча якларына,

                                     Һәрчак шат без килгән кунакка.

                                     Күңелебез җылы, торсак та без,

                            Татарстан чиге – төнъякта.

      Якташыбыз Радик Мөхәммәтнең “Килегез сез Арча якларына!” дип исемләнгән шигыренә язылган бу җырны “Арча” егетләре халык җыр ансамбле башкаруында һәркем яратып тыңлый. Аның көен ансамбльнең җитәкчесе, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре Марсель Фәйзрахманов язган.Ә инде авторның “Зәңгәр чәчәк” исемле җырын мәдәният ветераны Равил Габдрахманов сәхнәдән еш яңгырата. Аның көен Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре Хаҗи Фәтхуллин иҗат иткән. Радик Мөхәммәтнең туган авылына багышлаган “Чиканасым” шигыренә авылдашы, танылган баянчы Вәгыйз Әһлиуллин көй язган һәм үзе бу җырны яратып башкара да.Бу җырларның авторы Радик Мөхәммәт бүгенге көндә безнең арабызда юк инде, аңа 60 яшь тулган булыр иде. Аны белгән һәркем юксынып, сагынып искә ала.

Мөхәммәтҗанов Радик Мәлик улы 1958 елның 30 мартында Арча районының Чиканас авылында дөньяга килә. Туган авылында башлангыч, Өчиле сигезьеллык мәктәбен тәмамлагач Казан элемтә техникумында укый. Аны тәмамлаганнан соң армия сафларына алына, Чита өлкәсендә бер ел  хезмәт иткәч авырый башлый һәм аннан төзәлмәс авыру алып кайта. Аннан бөтенләй хәрәкәтсез калып байтак еллар урын өстендә ята.

Ул бала чактан ук табигатьне һәм андагы үзгәрешләрне күзәтергә ярата. Шулар тәэсирендә “Балачакка кайтсаң иде”, “Беренче кар” һәм башка шигырьләре  языла. Кайбер шигырьләре район газетасында басыла башлый.

Радик авыр язмыштан төшенкелеккә бирелми, киресенчә аның рухы ныгый. Авыруы никадәр көчле булса да ул беркайчан зарланмый. Үзсүзле, көчле рухлы егет үзендә кабаттан шигьрияткә әйләнеп кайтырлык көч таба. Тормыш сынавы аның шигьри сәләтен тагын да уятып җибәрә.

Әдәбиятта беренче адымнарын ясаучы яшь каләмдәшенә язучы Радик абый Фәизов ярдәм кулы суза. Ул аның язмаларын игътибар белән укый, кирәк урында тәнкыйтьли, киңәшләрен дә бирә, язучылык серләрен өйрәтә. Радик Мөхәммәтнең шигырьләре үзебезнең район газетасында, республика матбугатында еш басылды. Ләкин алар китап булып чыгып өлгермәделәр.Иҗат белән ныклап шөгыльләнә башлаган егет 38 яшендә, 1996 елның 27 октябрендә вафат булды.

Әнисе Рәйсә апа, туганнары, дуслары тырышлыгы, район хакимитенең матди ярдәме белән Радик Мөхәммәтнең шигырьләре тупланып  2006 елда  “Килегез сез Арча якларына”, 2007 елда “Көмеш ияр”, 2009 елда “Әгәр бергә булсак…” дип исемләнгән китаплары басылып чыкты. Бу китапларга кереш сүзне язучы Радик Фәизов, шагыйрь Газинур Морат, Арча педагогия көллияте директоры Наил Габдрахманов һәм Арча муниципаль районы башлыгы Алмас Назиров  язганнар.Шагыйрьнең әнисе Рәйсә апа һәм туганнары бу изге эшне башлап йөргән Наил Газиз улына  олы рәхмәтле булдылар.

Радикның әтисе Мәлик абый Свердлов исемендәге колхозда шофер булып эшләде, әнисе Рәйсә Әсәт кызы гомере буе Субаш Аты, ә аннан соң Өчиле урта мәктәпләрендә математика укытты, Халык мәгарифе отличнигы. Ул үзе дә шигырьләр яза, аның кулъязмалары да музеебызда саклана.

              Җир астыннан юл булса

              Мин үзем барыр идем.

              Сине дөньяга чыгарып

              Мин анда калыр идем.

               Ярый китапларың калды

               Сагынганда укырга.

               Шигырьләр көйгә салынды

                Елый-елый тыңларга.

      Рәйсә апа үзе дә безнең арада юк инде. Ләкин ул улының шигырьләре тупланган китапларын кулына тотып укып, горурланып яши алды. Радикның Чиканаста яшәүче энесе Рәшит һәм аның хатыны Рәмзия, Яңа Кырлайда яшәүче сеңлесе Роза һәм ире  Таһир безнең “Казан арты” тарих-этнография музее белән элемтәдә торалар. Рәйсә апа үзе исән чакта алар аша Радик Мөхәммәтнең алты калын дәфтәргә тупланган кулъязмаларын, фотосүрәтләрен, китапларын музейның әдәбият һәм сәнгать бүлегенә тапшырды. Музей хезмәткәрләре тарафыннан “Арча” радиосы аша шул материалларга нигезләнеп, Радик Мөхәммәтнең иҗатына багышланган  тапшыруларны тыңлаганнан соң Рәйсә апа безгә олы рәхмәтен җиткерде.

Радик Мөхәммәтнең күп шигырьләренә районның һәвәскәр композиторлары көй яздылар. Ул җырларны яратып җырладылар һәм алар әле дә яратып башкарылалар.

Якташыбыз яшь кенә булуына карамастан күтәренке рухтагы шигырьләр, поэмалар иҗат итте. Ул дөньяның матурлыгын, яктылыгын күрә белде, үзенең әсәрләрендә шул турыда әйтеп калырга ашыкты…

Мин Арчадан

                         Таныш булыйк, дустым, мин Арчадан,

  Арча ягы – туган төбәгем.

        Шунда тудым, шунда үстем…

       Шунда минем күңел терәгем.

            “Арча” диеп берәү сүз башласа,

      Тукаемны күрә тыңлаучы.

                 Туган ягым – зур талантлар ягы,

         Юктыр аны илдә белмәүче.

                 Без сөйләшкән телне үрнәк итеп,

 Китап яза илдә осталар.

       Бар дөньяга таныш 14 телгә

               Кертә безне читләр, башкалар.

                            Таныш булыйк, дустым, мин Арчадан,

     Арча дигән бөек яклардан.

                       Тукай да бит күпме җирләр гизгән,

               Безнең яктан шәбен тапмаган.

3 нче апрель көнне сәгать 10:00 дә “Казан арты” тарих-этнография музеенда Радик Мөхәммәтне искә алу кичәсе була, рәхим итегез!

“Казан арты” тарих-этнография музее

директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Бүген музеебызда #тарихи хәтер #историческая память проекты кысаларында «Сугыш еллары хатлары» («Письма военных лет») исемле күргәзмә ачылды. Республикабызның төрле районнарыннан килгән сугыш хатларын туплаган күргәзмә тагын бер көн — иртәгә, 25 мартта да эшләячәк.