"Казан арты" музее

Без, “Казан арты” тарих-этнография музее хезмәткәрләре, 5 июнь көнне Арча районы мәдәният идарәсе, сәнгать мәктәбендә эшләүчеләр белән бергә үзенең тарихи урыннары, музейлары белән билгеле булган Алабуга шәһәрендә булдык. Автобус белән булган экскурсия вакытында безне шәһәр белән таныштырдылар, шәһәрнең үткәне һәм бүгенге көне турында сөйләделәр. Музей хезмәткәрләре өчен бу сәяхәт аеруча кызыклы булды, музейларда булып үзебез өчен кирәкле мәгълүматләр тупладык, эш тәҗрибәләрен өйрәндек

Сегодня в музее прошло вручение партийного билета и значка «Единая Россия».

Для каждого человека момент получения паспорта является торжественным и запоминающимся. Сегодня в нашем музее  юноши и девушки Арского района получили паспорта гражданина Российской Федерации. Вручали паспорта начальник отдела по вопросам миграции в Арском районе Юсупов Ильнур Наилевич, руководитель исполнительного комитета Арского местного отделения Партии «Единая Россия» Залялетдинов Талгат Тагирович, заслуженный учитель РТ, отличник народного просвещения РФ, заместитель директора музея АИЭМ «Казан арты» Гарипов Шафигулла Зайнуллович

         6 июнь көнне “Казан арты” тарих-этнография музеенда бер ел элек безнең арабыздан киткән, кайда гына эшләсә дә намуслы хезмәте, тырышлыгы белән безгә үрнәк булган, үзеннән соң районыбыз тарихы, күренекле шәхесләре турында бик күп мәгълүматләр туплап калдырган Фазлыйәхмәтов Ринат Әхмәтгали улын искә алу һәм бу көннәрдә генә басылып чыккан “Шәхесләрдә Арча тарихы” китабын тәкъдим итүгә багышланган кичә булды. Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре Рәсих Галимҗанов, районыбызның күренекле гармунчысы Вәгыйз Әһлиуллин башкаруында “Хуш инде” җыры белән башланып киткән очрашу Ринат Әхмәтгалиевич үзе исән чакта ук төшерелгән фильм күрсәтү белән дәвам итте. Аны Арча укучылар сарае каршында эшләп килүче “Нур” балалар студиясе төшергән.

“Шәхесләрдә Арча тарихы” дип исемләнгән китабы турында район ветераннар советы рәисе Наил Габдрахманов, Кышкар авылы имамы Радик Кәримов, хезмәт ветераны  Илдус Абдрахманов,  район мәгариф идарәсе җитәкчесе урынбасары Зөлфия Кәлимуллина, Арча үзәкләштерелгән китапханәләр системасының өлкәннәргә хезмәт күрсәтү бүлеге мөдире Әлфия Галимова, китапның бизәлешен ясаган фотограф Илья Чирков, район мәдәният идарәсенең баш белгече Эльвира Вафина, Яңа Кырлайдагы Габдулла Тукай музей комплексы директоры Дамир Абдуллин үзләренең фикерләрен җиткерделәр. Ә китапханәче Ләйлә Арсланова якташыбыз Наил Касыймның  Ринат абыйга багышланган “Рухи учак” шигырен укыды, хезмәт ветераны, ТАССРның атказанган мәдәният хезмәткәре Реваль Мөхтәров баянда үзе яраткан көйләрен уйнады, Рәсих Галимҗанов Ринат абый яратып тыңлаган “Магнита” җырын башкарды.

Арча муниципаль районы башлыгы урынбасары Любовь Осина үзенең чыгышында Ринат Әхмәтгали улының тормышы һәм районыбыз өчен башкарган хезмәтләре турында сөйләде һәм югары бәя бирде, очрашуга килгән өлкәннәребезгә дә куйган хезмәтләре өчен рәхмәтен белдерде. Кичәдә шулай ук китапка кергән материалларның дөрес урнаштырылуына,  бизәлешенә зур әлеш керткән, район башкарма комитеты җитәкчесенең социаль мәсьәләләр буенча урынбасары Рамил Гарифҗанов катнашты. Район башкарма комитетының мәдәният идарәсе җитәкчесе Рамил Мөхетдинов кичәне йомгаклап:” Ринат Әхмәтгалиевичның иҗат иткән китаплары, басылган мәкаләләре  музей оештырган күргәзмәгә куелган. Бүген  анда “Шәхесләрдә Арча тарихы” китабы да өстәлә. Без, мәдәният хезмәткәрләре Ринат абыйның бу тарихи материалларын яшьләргә җиткерергә тиешбез.Бүген кичәдә катнашкан, зур тәҗрибә туплаган һәм Ринат Әхмәтгалиевичны яхшы белгән ветераннарыбыз бу эштә безгә ярдәм итәрләр дип ышанам!.- диде.

Ринат Әхмәтгалиевичның “Шәхесләрдә Арча тарихы” китабына кереш сүзне Арча муниципаль районы башлыгы Нуриев Илшат Габделфәрт улы язган. ”Районыбызның күренекле кешесе, бөтен гомерен туган як тарихын һәм шәхесләрен өйрәнүгә багышлаган Ринат Әхмәтгали улы Фазлыйәхмәтовның хезмәте бәяләп бетергесез”,-дип  олы бәя биргән. Гомеренең соңгы көннәренә кадәр Ринат Әхмәтгалиевич бу китап өчен материаллар туплады, барлады. Ләкин китап ул исән чакта басылып өлгермәде. Шушы көннәрдә генә “Шәхесләрдә Арча тарихы” китабы балалары, туганнары, якын дуслары кулына килеп иреште. Китапларны районыбыз мәктәпләренә һәм китапханәләренә дә бүләк иттеләр. Китапның авторы – Ринат Әхмәтгалиевич:   “ Хөрмәтле дусларым! Бу китап Сезнең кулда икән, димәк, Сез халкыбызның үткәненә битараф түгел, һәм мин моның өчен  бик тә рәхмәтлемен!.. Мин һәрвакыт районыбыз тарихы белән кызыксынып яшәдем. Җитәкчелектә озак еллар эшләвем дә ярдәм иткәндер, бик күп кызыклы шәхесләр белән аралаштым. Мин ул турыда “Арча ягы зыялылары”, “Язмыш эзләре буйлап” дип исемләнгән китапларымда яздым.

Билгеле, һәр чорның үз уңышлары, җитешсезлекләре була. Безнең буын вакыт дип тормыйча, үз-үзен аямыйча тырышып хезмәт итте. Һәркем үзенә тапшырылган вазыйфаларны иҗади якын килеп, намус белән башкарды. Районыбызда тырышып хезмәт иткән өчен хөкүмәт бүләкләренә лаек булган шәхесләрнең күп булуы – аның дәлиле. Бу китап белән танышып чыккач, сез, үзегез дә моңа инанырсыз.

Мин туплап барган документлар, язмалар, җитәкчеләр һәм бергә эшләгән хезмәттәшләр турында истәлекләр тупланган бу китап яшьләргә, төгәлерәге киләчәк буыннарга, районыбызның үткәнен өйрәнүдә, тарихын барлауны дәвам итүдә ярдәм итсен иде.

Сезгә ныклы сәламәтлек, тормышыгызда зур уңышларга ирешүегезне телим. Бәхетле булыгыз!”,- дип китапны укучыларга үзенең фикерләрен язып калдырган.

“Шәхесләрдә Арча тарихы” китабын чыгаруга Арча муниципаль  районының башкарма комитеты җитәкчесе Галимуллин Ильшат Әхәт улы, “Татнефтепродукт” холдинг компаниясенең генераль директоры Сабиров Рөстәм Наил улы, “Таиф” акционерлык җәмгыятенең төзелеш һәм капиталь ремонт буенча генераль директоры урынбасары  Латыйпов Ильгиз Фаяз улы, “Таиф” акционерлык җәмгыятенең идарә башлыгы Сафин Ринат Рәфкат улы, Министрлар кабинетының төзелеш, транспорт, коммуналь хуҗалык һәм юл төзелеше идарәсе башлыгы Сибгатуллин Ильдар Нурзада улы, һәм шулай ук Сәләхов Шәйдулла Имаметдин улы җитәкләгән “Ак Барс” агрокомплексы  матди ярдәм күрсәттеләр. Спонсорлар белән эшләүгә, китапларны алып кайту һәм таратуда “Казанграңданпроект”  институты директоры Илдар Фазылҗановның тырышлыгы зур булды.

Районыбызның күренекле кешесе, бөтен гомерен туган як тарихын һәм шәхесләрен өйрәнүгә багышлаган Фазлыйәхмәтов Ринат Әхмәтгали  улына  13 июньдә 78 яшь тулган булыр иде.  Ул Арча районында озак еллар эшләп, шәхес, тәҗрибәле җитәкче һәм оста оештыручы буларак танылды, олы тормышка юл алды, чыныкты, гаилә корды, балалар үстерде. Ринат абый хезмәт юлының һәр баскычында йөкләнгән вазыйфаларны үзенә генә  хас җаваплылык хисе һәм осталык белән башкарды. Ринат Әхмәтгали улы  барлык энергиясен, иҗади көчен район тормышының катлаулы, үтә җаваплы бурычларын хәл итүгә, нәтиҗәле һәм игелекле эшкә юнәлтте.

Ул үз эшен яратуы, җиренә җиткереп үтәве, хезмәт сөючән булуы, кешеләр белән яхшы мөгамәләдә, һәрвакытта олы күңелле, киң карашлы булуы белән  район халкының ихтирамын яулады. Ринат Әхмәтгали улының хезмәт казанышлары күп кенә хөкүмәт бүләкләренә һәм мактау грамоталарына лаек булуы шуны раслый.

Ринат абый белән Венера апа районыбызда үрнәк гаилә булып матур гомер кичерделәр. Аларның  кызлары: Светлана һәм Гөлнара, кияүләре Газинур әти-әниләреннән үрнәк алып, уллары Руслан һәм Алмазга ныклы тәрбия, белем биреп, аларның киләчәгенә сөенеп яшиләр. Үзе исән чакта Ринат абый балаларының һәм оныкларының уңышлары белән горурланып яшәде.

Ул гомеренең соңгы көненә кадәр музейлар, китапханә, район газетасы, “Арча” радиосы, һәм гомүмән Ринат абый һәр оешма белән элемтәдә  торды. Олыны олылап, яшьләр белән яшьләрчә сөйләшеп, эшлекле киңәшләрен бирә белә иде. Герой-шагыйрь Муса Җәлилнең:

    Җирдә кеше торса торсын,

    Эзе калсын тирән булып,

    Үзе үлсә, эше калсын

    Мең яшәрлек имән булып — дигән шигырь юллары һәркемгә таныш булган Фазлыйәхмәтов Ринат Әхмәтгали улы турында әйтелгән кебек.

                                                           “Казан арты тарих этнография музее

                                                                          директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Бүген «Казан арты» тарих-этнография музеенда ТР атказанган мәдәният хезмәткәре, төбәкне өйрәнүче Ринат Фазлыйәхмәтовны искә алу һәм аның яңа басылып чыккан «Шәхесләрдә Арча тарихы» исемле китабын укучыларга тәкъдим итү кичәсе булды.

Җидегән чишмәләрдә җиде улак,

                                                                                              Челтер-челтер ага көмеш су.

                                                                                                       Көмеш сулар ага, кошлар сайрый,

                                                                                                Шул чакларда бигрәк ямансу.

Һәр атнада телевидениенең ТНВ каналында “Ком сәгате” тапшыруы була. Аны якташыбыз, Өчиле авылы егете, журналист Данил Гыйниятов мавыктыргыч итеп алып бара. Күптән тугел Татарстанның халык артисткасы Зөһрә Сәхәбиева белән булган әңгәмәне яратып карадык. Ул үзенең чыгышында кырык ел элек булган вакыйганы сөйләде: “Бервакыт мине Сара апа өенә чакырып алды.  Сүзләрен Арча районында туып-үскән күренекле язучыбыз Гомәр ага Бәширов язган  “Җидегән чишмә”  дигән яңа җырын уйнап-җырлап күрсәтте. Җыр миңа бик нык тәэсир итте. Аның көе мине тетрәтте, үзе борынгы көйләргә ошаган кебек булса да, яңача яңгырый торган, ниндидер яңа интонацияләре булган заманча көй иде. Сүзләре дә матур, күңелгә керә торган. Мин җырны бик яраттым. Сара апай болай ди, “Без Гомәр абыең белән киңәштек тә, бу җырны сиңа бирергә булдык. Мин бу көйдә синең тавышыңны ишетәм”, һәм тагын уйнап-җырлап күрсәтте. Бу минутта минем шатлыгым эчемә сыймады.

Җырның көе сүзләренә шулкадәр туры килә, әйтерсең, сүзләр белән көй икесе бергә туганнар, аларны бер-берсеннән берничек тә аерырга мөмкин түгелдер. Бу ике олы шәхеснең миңа, яшь җырчыга, шундый зур ышаныч күрсәтүләренә сөенүемнән көләргә дә, еларга да белмим, ышанычларын аклый алырмынмы, бу җырны үзенә генә хас бөтен нечкәлекләре белән җырлый алырмынмы, халык яратырлык итеп башкара алырмынмы дип уйладым. Җырны өйрәнү  көннәре Сара апаның миңа дәрес бирү көннәре булды. Ул остаз буларак, минем белән булган һәр репетициясен нәкъ дәрес кебек итеп алып бара иде. Аның белән бергәләп өйрәнгән “Җидегән чишмә” без халыкка китте. Бу җыр Сара апа һәм Гомәр абыйны халкыбыз алдында яңа бер баскычка күтәрде”.

Сара Садыйкова турында язмалар тупланган “Сагыналар сине якын дуслар…” китабында якташыбыз Гомәр Бәширов бу җыр турында үзе менә ниләр сөйли: “Җидегән чишмә” җырының музыкасын язарга алынганнан соң берәр атна үткәч Сара ханым аңа көй язуы хакында әйтте.

– Беләсеңме, ул көй миңа унбиш көннән бирле тынгылык бирми инде, мин аны ике атна буена эзлим. Күңелемнән чишмә тавышларын да, кошлар сайраганны да тыңладым, романыңны да укыдым, хыялым белән ямь-яшел болын буйларында да йөрдем, кайчакларны күңелгә ятышлы, кирәк авазлар да ишетелгәли, менә-менә көй башланып та китәр шикелле… Табам мин ул көйне, табам булгач, табам!..”

Сүзендә торды, композитор “тапты” ул көйне. Аның күпкырлы көчле таланты бу җырны иң популяр әсәрләрнең берсе дәрәҗәсенә күтәрде”,- дип яза Гомәр Бәширов.

Гомәр ага үзенең “Күңел дәфтәре” дип исемләнгән көндәлегендә: “Шулай итеп, 1978 елны да тәмамладык.  Мин үз бүлмәмә чыгып, магнитофонда Фәридә Кудашева, Габдулла Рәхимкулов җырларын, ахырда минем сүзләремә язылган “Җидегән чишмә” дигән җырны да тыңладым. Алар икәү. Ягъни минем романда чыккан “Җидегән чишмә” дигән җырга ике композитор – Сара Садыйкова һәм Әнвәр Бакиров музыка яздылар. Димәк, башкаручылары да икәү, икесе дә хатын-кыз. Сара Садыйкова көен Зөһрә Сәхәбиева, ә Бакиров көен Нәфисә Васыйлова башкара. Минем үземә Сара Садыйкова көе күбрәк ошый.  Анысы халык моңына якынрак.  Ул халык җырларын хәтерләтә. Чыннан да,  җырның сүзләре дә халыкчан бит. Ул шулай булырга тиеш тә. Чөнки халык  тормышында зур урын тоткан чишмәләр турында сүз бара. Халык күңелендә чишмә су чыганагы гына түгел, бәлки матурлык, рухи хәзинә чыганагы да. Җыр менә шул турыда,”- дип истәлекләрен теркәп куйган.

Без күптән түгел “Татарстан” журналының әдәби мөхәррире, шагыйрә Луиза Янсуар белән Яңасала авылында булып, Гомәр Бәшировның “Җидегән чишмә”  романы белән бәйле истәлекләрне тупладык.  Язучы белән ныклап аралашкан Гөлсәрия Миңнебаева һәм Оркыя Шакирҗанова берсен-берсе тулыландырып: “Гомәр ага үзенең әдәби чишмәсен “Җидегән” дип символик исем белән атаган, авылның чишмәләрен бер чишмәгә җыйган. Элек  чишмәләргә күп итеп улаклар куялар иде. Ат чишмәсенә алты улак куйдылар, атлар шуннан су эчәләр иде. Хәзергедәй хәтеремдә: сугыштан исән-имин килеш бердәнбер бахбай кайтты — Буденный. Кайткач та туган чишмәсе суын эчеп туя алмады малкай. Авылыбызның һәрбер чишмәсе  менә шундый истәлекле. Гомәр абыйның нигез урыныннан ерак булмаган чишмәгә “Җидегән чишмә” дип исем бирдек. Гомәр абый үзе дә табигатьне күзәтергә, чишмәләр янында йөрергә ярата иде. Авылда ял итеп килгәннән соң ул үзенең ике китаптан торган романына “Җидегән чишмә”җырын керткән, төп героена да Каенсар авылы егете Гайнан исемен биргән”,- дип истәлекләрен сөйләделәр.

Китапханәче Фәридә Борханова һәм укытучы Венера Сафина безне Гомәр Бәшировның музее белән таныштырдылар, ә җирле үзидарә башлыгы Айрат Сафин баянда уйнап, клуб мөдире Гөлназ Касыймова “Җидегән чишмә” җырын башкардылар. Луиза Янсуар Яңасала кешеләренә соклануын белдерде һәм чишмә суын татып карагач: “Чынлап та бик тәмле! Бу яклардан узарга туры килсә, киңәш итәбез: Яңасалага сугылып, Җидегән чишмә суын татып карагыз”,- диде.

Якташыбыз, халык язучысы Гариф Ахунов “Җидегән чишмә” җыры турында: «Сара Садыйкова язган җырларны халык кабул итте, үзенеке дип санады: туй мәҗлесләрендә, өмәләрдә, әдәби кичәләрдә, концертларда җырлады. Аның “Җидегән чишмә”сен Зөһрә Сәхәбиева беренче булып ачты, Зөһрәбезнең җиңел кулыннан ул җыр яшен тизлегендә республикага һәм татарлар яшәгән барлык төбәкләргә таралып, популярлашып китте. Җыр халыкның үз хәзинәсенә әверелде. Чын сәнгатьнең язмышы гомергә шулай булган!”,- дип горурланып язды.

Сүзләрен Гомәр Бәширов, көен Сара Садыйкова язган “Җидегән чишмә” җыры инде кырык ел һәркемне сокландырып яңгырый, үз итеп башкарыла. Аларның ышанычын аклап Татарстанның халык артисткасы Зөһрә Сәхәбиева бу җырны халыкка танытты, яшьләргә дә өйрәтә. Тагын бик күп еллар “Җидегән чишмә” җыры халык тарафыннан яратып башкарылыр, онытылмас әле.

                                                              “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                          директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Алабуга шәһәреннән килгән кунак-китапханәчеләр музеебызда экскурциядә булды. Музеебыз экспозициясе белән кызыксынып таныштылар, яшьлек, балачакларын искә алдылар.

Музеебызга районыбызның Утар Аты һәм Субаш Аты мәктәбе укучылары килделәр. Бүген, 25 май көнне, аларның якташлары, Утар Аты авылында туып-үскән, РСФСРның атказанган  һәм  ТАССРның халык артисты Нәгыймә Таҗдарованың  тууына 130 ел тулу  уңаеннан без аны бергәләп искә алдык. Алар “Театр – минем төп йортым” дип исемләнгән күргәзмә янында Нәгыймә Таҗдарова турында белгәннәрен горурланып сөйләделәр һәм күренекле шәхес турында кызыклы мәгълүлматләр алдылар.

Шулай ук музейга килгән Ашытбаш, Кысна, Казан шәһәренең 85 нче мәктәп укучылары өчен дә Нәгыймә Таҗдарованың тормыш юлы һәм иҗатына багышланган күргәзмә кызыклы булды

Музеебызның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә районыбызның Утар Аты авылында туып-үскән, РСФСРның атказанган  һәм  ТАССРның халык артисты Нәгыймә Таҗдарованың тууына 130 ел тулу уңаеннан  “Театр – минем төп йортым” дип исемләнгән күргәзмә оештырылды. Биредә аның тормыш юлы һәм иҗаты белән бәйле язмалар, фотолар, шәхси документлар белән танышырга мөмкин.

Бу көннәрдә иҗаты татар театры тарихында зур урын алып торган якташыбыз Нәгыймә Таҗдарованы искә алабыз,аның тууына  130 ел.

Нәгыймә Әхмәдулла кызы Әхмәдуллина (Таҗдарова) 1888 елның 25 маенда районыбызның Утар Аты авылында ярлы крестьян гаиләсендә сигезенче бала булып дөньяга килә. Тормышлары шактый авыр булганлыктан, кечкенә Нәгыймә күрше-тирәләрнең бозауларын көтә, үсә төшкәч, әтисенә ияреп, көнлекле эшкә йөри, ә кыш көне апалары белән бергә Казан байларына читек кайый. Ул Казанда яшәүче ерак туганнарында еш була, аларның бердәнбер кызлары белән ике кыш шәһәр мәктәбенә укырга йөри. Авылда да Нәгыймә бер тол абыстайга берничә кыш сабакка йөри, китап уку белән мавыга, көйле бәет, мөнәҗәтләрнең берсен дә калдырмый укып бара.Нәгыймә үз заманы өчен авыл кызларының алдынгыларыннан берсе була, төскә-башка сөйкемле , буйга сылу кыз чибәр итеп киенергә дә ярата. Яшьлек елларын сагынганда ул: ”Мин авылның Галиябануы идем”,- дип әйтергә яраткан.

Көтмәгәндә авылда туганнан-туган апасы, 4 баласын калдырып, вафат була, шуның иренә, ягъни җизни тиешле кешегә, балаларны тәрбияләп үстерешер өчен дип, Нәгыймәне көчләп кияүгә бирәләр. Бу ясалма тормышта хаксызга җәберләүләргә түзә алмыйча, бер-ике ел яшәгәч, кечкенә баласын алып, әтисе йортына кире кайта.Ирдән кайткан Нәгыймә өчен тормыш бик авыр була, авылда яшәүнең һичбер мәгънәсе калмый һәм ул 1912 елда, авылны ташлап, кечкенә кызы белән Казанга күчеп килә. Казанда Нәгыймә бер байга асрау булып керә, ләкин күп тә үтми, асраулык аңа бер дә кулай хезмәт булмаганын күрә, бай хатынының җәберсетүләренә, юкка бәйләнүләренә чыдый алмыйча, ул асраулыктан китә. Гайниҗамал исемле бер хатынга фатирчы булып урнаша, бөтен булган акчасын җыйнап “Зингер” машинасы ала. Хуҗа хатын Нәгыймәгә русча укырга тәкъдим итә. Ләкин бер очраклы хәл аны тегүчелектән театр сәхнәсенә чакыра. Гайниҗамалга төрле йомыш белән артистка Иманская килеп йөри торган була. Менә шунда ул Нәгыймәне күреп, аны театрга эшкә чакыра. Иманская театрга кайтып Кариевка сөйли һәм ул Нәгыймәгә “Яшә, Зөбәйдә, яшим мин” спектакленә чакыру җибәрә, соңыннан сәхнә артына керүен сорый.

Кариев Нәгыймә белән очрашкач, аның мөлаем йөзен, ягымлы күзләрен һәм үзен бик тыйнак тотуын күреп, аның артистка булачагына ышана. Ниһаять, ул аны “Сәйяр” труппасына чакыра. Нәгыймә Кариевның тәкъдименә башта каршы тора, аңа туганнары алдында да артистка булу оят кебек тоела. Кариевның озак үгетләве Нәгыймәне тәэсирләндерә, һәм ул ризалык бирә. Бу хәл 1914 елның соңгы айларында була.

“Тигезсезләр” не уйнаганнан соң Нәгыймә ханым үзендә театрга карата  олы бер мәхәббәт уянуын тоя, һәртөрле шикләре таралып китә, яшәвенең мәгънәсе һәм максаты табылгандай була. Ул үз-үзенә ”Ниһаять мин тормышта эзләгәнемне таптым”,- ди. Ләкин яраткан эшнең кодрәте шундый инде, ул кешене авырлыкларга да түзәргә мәҗбүр итә. Нәгыймә ханым боларның барысын да “Сәйяр”да күрә, җитәкчесе Габдулла Кариевтан өйрәнә, тәрбияләнә. Ул үзен “Мин Кариевның шәкерте”,- дип атый. “Сәйяр” аның өчен тормыш мәктәбе була, өч ел эчендә якташыбызны татар сәхнәсенең җитди, күренекле артисткасы итеп танытып өлгертә.

Хезмәтләрен бәяләп аны 1917 елның көзендә Ырынбурдагы “Ширкәт” труппасы  үзенә төп рольләрне башкаручы артистка итеп чакыра. Нәгыймә ханымның Ырынбур сәхнәсендәге чыгышлары гаять зур уңыш белән үтәләр, ул үзен тамашачыларга зур мөмкинчелекле, олы талантлы артистка итеп таныта. Ул анда “Яшьләр”дә Зәйнәп, “Хаҗи әфәнде өйләнә”дә Камилә, “Уйнаш”та Сәрби, “Галиябану”да Галиябану һәм бик күп тәрҗемә әсәрләрендә төп рольләрне зур уңыш белән башкара. 1919 елда Ырынбурны аклар алу куркынычы тугач “Ширкәт” труппасы таркала. Бер төркем артистлар шәһәрне калдырып чыгучы Кызыл Армия белән китәләр. Аларга махсус вагон бирәләр һәм алар фронт артыннан калмыйча солдатларга спектакльләр күрсәтеп йөриләр.

1920 елның көзендә Нәгыймә Таҗдарова белән Нури Сакаевны Ташкентка чакыралар. Алар Урта Азия  Реввоенсоветы карамагындагы агитпоездда эшли башлыйлар.Унбишләп вагоннан торган бу агитпоездда клуб, музей, китапханә, типография һәм башкалар тупланган була. Менә шул агитпоезд белән алар  Урта Азиянең бик күп шәһәрләрен йөреп чыгалар. Поезддагы татар артистлары һәр туктаган җирдә концертлар бирәләр, “Галиябану”, “Хаҗи әфәнде өйләнә”, “Көнче ир” спектакльләрен күрсәтәләр. Гаскәри тамашачыларга бигрәк тә “Галиябану” ошый, якташыбыз Нәгыймә апа тудырган шундый гади, сөйкемле, саф авыл кызы Галиябану сугышчы татар егетләрен аеруча сокландыра.

1921 елның көзендә аларны Казанга чакырып алалар. Шулай итеп Нәгыймә ханым дүрт ел йөргәннән соң, беренче мәртәбә сәхнәгә аяк баскан сөекле Казанына яңадан кайта. Ләкин ул еллар бик авыр була, 1920 елның көзендә оештырылган татар дәүләт академия театры әйтеп бетергесез зур кыенлыклар белән 1920-21 елгы сезонны үткәрә. Сезон бетүгә Нәгыймә ханым белән Сакаев тагын Уфага китәләр һәм анда 1922 елдан 1926 елга кадәр тоташ өч сезонны үткәрәләр. Нәгыймә ханым: ”Уфа дәвере минем артистлык сәләтемнең иң пешеп өлгергән чагы булды”,- ди.

1926 елдан ул Казан татар академия театрында эшли башлый. Казан сәхнәсенә кайткач Нәгыймә ханымның башкара торган рольләре үзгәрә. Ул социаль героинялар һәм олы яшьтәге аналар, карчыклар ролендә уйнавы белән таныла. Утыз елдан артык дәвам иткән артистлык гомерендә  ул 270 ләп роль башкара. Бу сан үзе генә дә Нәгыймә Таҗдарованың театр сәнгате өлкәсендә ничек хезмәт иткәненә дәлил. Аңа 1939 елда ТАССРның халык артисты һәм 1940 елда РСФСРның атказанган артисты исемнәре бирелә..

Татарстанның  һәм Россиянең халык артисткасы Рәшидә Җиһаншина: ”Мин Нәгыймә апаны бала чагымда ук күргәнем бар иде. Ул заманнарда бәйрәм көннәрендә мәҗлескә башка кунаклар янына күренекле артистларны чакыру гадәте булган. Шул сәбәптән безнең өебездә Зәйни Солтанов, Нәгыймә Таҗдарова, Рокыя Кушловская,  Шакир Шамильский һәм башка артистлар булгалый иде. Үзем артистка булу хыялы белән татар театр техникумына укырга кергәч, ул чордагы танылган артистларны сәхнәдә дә, тормышта да күп күрдем. 1934 елда укытучыбыз режиссёр Сәет Булатов театрда А.Корнейчукның “Эскадраның һәлакәте” дигән драмасын куйды. Комиссар Оксана ролен Нәгыймә Таҗдарова башкарды. Нәгыймә апа белән беренче иҗади очрашу нәкъ шул көннәрдә башланды. Оксана пьесада бердәнбер хатын-кыз роле иде.

Нәгыймә апа табигате белән искиткеч самими һәм тыйнак кеше иде. Ул һәрвакыт үзенә килешле булган гади киемнәр кия, кешеләргә ачык, якты чырай белән эндәшә иде.

Сугышка кадәр һәм сугыштан соң да артистлар коммуналь фатирларда тордылар. Кызы Мәсрүрә белән Нәгыймә апаның театр ишегалдындагы йортта кечкенә бүлмәдә яшәвен хәтерлим. Нәгыймә апа көн дә театрга керә, үзенең эше булмаса, башкаларнаң репетицияләрен күзәтә, без, яшьләргә, матур киңәшләр бирә иде. Ул төрле характердагы, бер-берсенә капма-каршы булган тулы канлы образлар иҗат итеп, тамашачыларны сокландырды. Менә шуның өчен дә аеруча якын булып саклана Нәгыймә апа минем күңелемдә. Бу исем миңа икеләтә якын, чөнки минем әнием дә Нәгыймә исемле иде. Бәлки, шуңадыр Нәгыймә исемен бик саклап хөрмәтләп искә алам, мин аларны бик сагынам”,- дип яза Нәгыймә Таҗдарованың тууына 110 ел тулуга багышлап язган “Сагыну хисләре” мәкаләсендә.

Нәгыймә ханым: ”Театр – минем төп йортым. Пәрдә төшеп тамашачыдан аерылу, уен бетте дип белү минем өчен һәрвакыт авыр була, хәтта уйнаганнан соң парик белән күлмәкне салу авыр, гүя бер кадерле, җанга якын нәрсәләреңнән аерыласың”,- дип искә алган. Әйе, Нәгыймә ханымның театрга булган бу мәхәббәте бик аңлаешлы һәм табигый, чөнки ул тормышның төбеннән чыгып, зур сәнгатькә килгән, шунда ул яшәвенең мәгънәсен тапкан.

РСФСРның атказанган, Татарстанның халык артисткасы, якташыбыз  Нәгыймә Таҗдарова  1947 елның 16 мартында вафат була һәм Казан шәһәрендә җирләнә. Безнең музеебызда аның тормыш юлы һәм иҗатына багышланган аерым экспозиция бар. Нәгыймә апа турындагы язмалар, фотодокументлар, белешмәләр тупланып барыла. Арча шәһәренең станция өлешендәге урамына Нәгыймә Таҗдарова исеме бирелде. Без аның иҗатын өйрәнүне дәвам итәбез.

Якташыбыз Нәгыймә апа Таҗдарова турында тулырак мәгълүматләр күренекле әдип — прозаик Әмирхан Еникинең 1957 елда басылып чыккан “Нәгыймә Таҗдарова” дип исемләнгән, артистканың тормышы һәм иҗаты турында монографиясендә бирелгән.  Әсәр шулай ук Әмирхан Еникинең 2004 елда чыккан биш томлыгына да кертелгән. Күренекле шәхес, татар халкына театр сәнгате аша хезмәт итүгә бөтен гомерен багышлаган Нәгыймә Таҗдарованы киләчәк буыннар белеп үссеннәр иде.

                                                                               “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                                директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов