"Казан арты" музее

“Казан арты” тарих- этнография музеенда Валентин Ежков белән бәйле документлар саклана. Алар арасында Советлар Союзы Герое исеме бирелү турында 1944 елның 19 мартындагы СССР Верховный Советы президиумы Указы, әнисенә һәм укытучыларына язган хатлары, бергә хезмәт иткән иптәшләренең истәлекләре, фотолар һәм башка экспонатлар бар.

Музеебызда Арча мәктәбендә Валентин белән бер сыйныфта укыган, соңыннан Субаш Аты урта мәктәбендә укытучы булып эшләгән Гәрәфиева Шәмсиянең 1962 елның 10 февралендә язган истәлекләре саклана.

“Ул минем белән 8 класста укыды. Сөйләү фәннәреннән начар өлгерми иде, бигрәк тә тарих, география фәннәрен аеруча ярата иде. Бу фәннәрне безгә Владимир Антонович  Попов укытты, ә Валентин аны бик ярата иде.      Шунысы характерлы: ул бер вакытта да ярдәмнән  баш тартмады, ә үзенең белгәннәре белән бик теләп уртаклаша иде. Аның уку өчен кирәк булган барлык әйберләре дә җитеш була торган иде, сораганда бер әйберсен дә кызганмады. Бигрәктә сызым дәресләрендә сызым приборларын аннан сорап файдалана  торган идек.  Бер вакытта рус теле дәресендә сочинение язганда минем каләмем бозылды һәм язып булмый башлады. Мин “каләмең юкмы?” дип Валентиннан сорадым. Ул: «Бар, ләкин мин аны бозык дип ташлаган идем, мә, менә минем яза торган каләмем белән язып тор, ә мин искесе белән ничектә язармын әле”,- дип миңа яза торган каләмен бирде. Ул матур әдәбият белән кызыксына торган иде, һәрвакытта култык астында калын-калын китаплар булыр иде, ул китап, дәфтәрләрен култык астына кыстырып йөри торган иде.

Валентин һәрвакытта үзе белгән кешеләргә генә түгел, ә белмәгән кешеләргә дә ярдәм итәргә тырыша һәм куркуны белми торган батыр малай иде.Ул безгә шундый вакыйга сөйләде:” Мин кичә кичкә таба, беркемгә дә әйтмичә кирпеч сарае янына барган идем, елга төбендә чаңгы таягына ошаган ике таяк кадалып тора. Янына барып тартып чыгарсам берсенә бер бияләй ияреп чыкты. Аптырап киттем һәм таяк белән төрткәли башладым. Кар астында бер әйбер бар кебек. Таякларым белән кузгата башлаган идем бер кеше килеп чыкты. Үзем дә аптырап калдым һәм бераз куркып та киттем. Теге кешем күзләрен йомган, әллә йоклый, әллә үлгән һич аера алмыйм. Бераз карап тордым да, инде нишлим дигәндә генә  теге кеше селкенеп куйды һәм күзләрен ачып тирән итеп сулап куйды. “Мин кайда?”,- дип сорады. Мин аңа үзем күргәнне сөйләп бирдем. Эш болай булган икән:Ул үзе Төбәктән, охотник булып чыкты. Аудан кайтышлый ял итәргә утырган һәм арудан йоклап киткән. Кар себертеп торганрак көн булган һәм бу кешенең өстен  кар каплаган булган. Торды да миңа зур рәхмәтләр әйтеп кайтып китте. Шулай итеп мин кичә шундый бер яхшылык эшләдем”,- дип бик канәгатьләнү белән сөйләгәне исемдә”. Бу язманы укыгач Валентин Ежковның балачактан ук кыю һәм тәвәккәл булуын күрәбез.

1943 елның 11 июнендә Интернациональная урамының 17 йортында яшәүче укытучысына язган хатында:»Иң яхшы укытучы Владимир Антонович Поповка элеккеге укучысы, ә хәзер гвардия капитаны Ежков Валентин Федоровичтан фронт сәламе җибәрәм.

Исәнмесез Владимир Антонович! Бу открытка-хатны блиндажда язам, дүрт ел элек булган яшьлек вакыйгаларын искә төшерәм, алар әле генә  булган кебек. Владимир Антонович, Сезгә көлке булып тоелыр, мин Берлин урамнары буенча безнең сугышчыларыбызның парад булып узуларын күз алдына китереп хыялланам, хәрби парадны полководец кабул итәр инде. Без немецларның йомшак урыннарын өйрәндек, алар инде алҗыдылар, тиздән капчыкта булачаклар. Минем фронт тормышым авыр булса да, үзенә күрә күңелле дә!

Арчада нинди яңалыклар бар, су коенасызмы, минем дә су керәсе килә, ләкин вакыт юк. Җавап көтеп гвардия  капитаны Ежков”.

1943 елның 13 июлендә әнисе Клеопатра Михайловнага язган хатында:

«Беренчедән, мин исән һәм таза-сау, сиңа да шуны телим. Әни, минем тормышым элеккечә бара, яңалыклар юк, үзең беләсең инде нинди вакыт. Мин үзем хатларны күп язам, нигәдер җаваплар юк.

Әни, 800 сумга аттестат җибәрдем, военкоматтан белеш, бәлки үзләре хәбәр итәрләр. Ул аттестат 1944 елның 1 гыйнварына кадәр, аннан тагын җибәрермен. Әни! Эшли торган урыныңнан китеп хуҗалык белән генә шөгыльлән. Арчада нинди яңалыклар бар, үзгәрешләр турында яз. Хәзергә хуш, җавап яз. Сәлам белән синең улың – Валя”.

Ләкин Валентин Ежковның бу соңгы хатларында язган хыяллары тормышка ашмый кала. Көньяк фронт составындагы 13 нче гвардия укчы полкның танкка каршы атучы мылтыкчылар ротасы гвардия өлкән лейтенанты Ежков 1943 елның 19 августында хәзерге Донецк өлкәсе Шахтер районының Степановка авылы янында барган сугышларда батырлык күрсәткән. Ул җитәкләгән рота, дошманның өч һөҗүмен кире кайтарып, аның 12 танкын юк иткән. Якташыбыз Валентин Ежков шул сугышта һәлак булган. Музеебызда саклана торган 1943 елның 10 сентябрендә язылган 96 нчы номерлы белешмәдә: “Социалистик илебез өчен барган сугышта, сугышчан антына тугры булып, ТАССРның Арча бистәсендә туып — үскән өлкән лейтенант Ежков Валентин Федорович геройларча һәлак булды һәм Украинаның Сталинск өлкәсе Снежнинский районының Степановка хуторында җирләнде”,- дип язылган.

Якташыбызның бу сугышта күрсәткән батырлыгы хөкүмәт бүләгенә тәкъдим ителә. Ежков Валентин Федор улына 1944 елның 19 мартында Советлар Союзы Герое исеме бирелә Һәм ул Ленин ордены белән бүләкләнә.

Бу көннәрне искә алып сугышчан дусты Борис Молчанов:»Бөек Ватан сугышы елларында Валентин Федорович белән бергә хезмәт иттек. Мин ул күрсәткән батырлыкның шаһиты булдым. Минем күз алдымда яраткан илебез өчен  Валентин үзенең гомерен бирде. Мин Бөек Ватан сугышы турында истәлекләрне барлыйм һәм аның батырлыгы турында язачакмын әле”,- дигән ул үзенең хатында.

Арча шәһәрендәге ул яшәгән урам Валентин Ежков исемен йөртә, Арчаның ул укыган беренче мәктәбенә Валентин Ежков исеме бирелде һәм анда истәлек тактасы куелган. Ел саен 27 майда, Советлар Союзы Герое Валентин Ежковның туган көнендә, мәктәп коллективы үзәк стадионда зур әзерлек белән хәрби — спорт бәйрәме үткәрә. Арча шәһәренең үзәк мәйданындагы “Батырлар” аллеясында Валентин Ежков һәм башка геройларыбызның бюстлары куелган. Ул һәлак булган Степановка авылында да бер урам аның исемен йөртә, һәйкәл куелган, мәктәпләре  музеенда аңа багышланган  экспозиция бар.

19 мартта Валентин Ежковка Герой исеме бирелүгә 75 ел була. Якташларыбызның Бөек Ватан сугышында күрсәткән батырлыклары онытылмасын, яшьләребез  алардан үрнәк алып Ватаныбызны сакларга әзер булып  үссеннәр иде.

                                                                       “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                        директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Былтыр җирлегебездә үстерелгән икенче икмәк,һава торышы яхшы булу сәбәпле, тиз арада җыелып алынды. Уңышы да куанычлы һәм югары. Ирем Яхъя ел саен бәрәңгене “Ак Барс” агрокомплексы” кырларында үзе утырта һәм комбайн белән уңышын да җыеп ала. Ул ярдәмчесе Алмаз Минһаҗев белән Әгерҗе районында эшләүче “Агро Престиж” бүлекчәсенә барып та бәрәңге уңышын җыеп алу өчен ярдәм итте. Анда да икенче икмәкнең чыгышы югары күрсәткечләргә ия булган. Бәрәңге алу эше бер якта торсын, иремнең бу районның табигатенә сокланып кайтуы үзе бер тарих сыман.

Безнең Арча якларының урнашу урыны, табигате шулай ук бик матур һәм күңелгә якын. Ләкин бездә, Мөхәммәт Мәһдиев язганча, зур сулар, таулар, иркен болыннар юк, кыялар юк. Бөтен булган байлыгы – урман, чишмәләр һәм кешеләр.

Ирем Ямурза, Уразай авылы кырларында эшләп, Салагыш авылында торды. Бу авыллар янәшәсендә Иж һәм Кама елгаларының кушылган урыны икән. Ике зур сулы елга балыкка да бай. Шуңа күрә елның теләсә кайсы фасылында бу яклардан балыкчылар, су буенда ял итүчеләр өзелми дип аңладым. Елгаларның ярларына килеп бәрелгән дулкын күңел җепләрен тибрәндереп, иремдә зур соклану хисләре уяткан. Ул бу якның табигатен түбәндәгечә тасвирлый: “Диңгез янында басып торасыңмыни, – ди ул.– Кичен ярга килеп бәрелгән су тавышы шулкадәр күңелне дулкынландыра, берара тынычландыра, ә бер мизгелгә уйландыра. Ә каеннар үскән урман янына барсаң, бер төптә үскән берничә каенны күреп шаккатасың. Бер төптә ул биш каен, ә кайбер җирдә хәтта җиде каен агачы үсә дип сөйлиләр. Алар һәрберсе зифа буйлы, яфраклары лепер-лепер нидер сөйләшә кебек. Бер төптән чыккангамы, зифалыкларын югалтмыйча, кайберләре бераз бөгелеп, мин дә яшәргә хаклы дигән сыман үскән”.

Мондый күренеш иремне гаҗәпкә калдырган. Чөнки безнең якларда да каеннар күп үсә, ләкин бер төптән берничә агач шытып чыгып үскәнен белмим. Әллә бу Аллаһы тәгаләнең әйтер сүземе икән: дус булып яшәгез, илдә тынычлык булсын. Әллә инде Аллаһы тәгалә туганнарның бердәм булып, аралашып, туганлык җепләрен өзмичә яшәүләрен телиме? Белмим. Ни генә булса да, бу табигать могҗизасы безгә бик күп нәрсәләрне аңлата сыман. Чөнки хәзер байлык артыннан куып кеше кешене күрми, көнләшү, хөсетлелек дигән иң яман сыйфатлар күпкә өстенлек итә башлады. М.Мәһдиев тә үз вакытында болай дип язган: “Татар кешесенең бер бик әшәке сыйфаты бар. Үзе күтәрелсә, башка кеше күтәрелмәсен. Үзе күтәрелеп ала, башка кеше күтәрелә башласа, аның башына суга, аны батыра башлый. Шул әшәке сыйфат милләтебезгә бик нык китереп сугачак”. Бик дөрес сүзләр.

Ә каеннар турында М.Мәһдиев әсәрләрендә гел язды. Бигрәк тә “Кистем каен, кистем каен…” язмасында бу агач турында киң тукталып яза ул: “Каен агачы ул – кара урманның бизәге. Әйе, ак каен кара урманны “ачып” җибәрә… Каен – табигатьнең брошкасы, мәрҗәне ул… Каен агачы кеше гомерен, кеше чыраен, кеше холкын бик нык хәтерләтә”. Билгеле, халкыбыз йорт-җир янына каен агачы утыртырга кушмый, бу агачның ялгыз үсүен дә бик өнәп бетерми. Ә шулай да сәнгать әһелләре каен агачына багышлап шигырьләр яза, аңа көй чыгара. Каен агачын хәтта зифа буйлы кыз сыман дип тә әйтәләр. Ни генә булмасын, бу агач ничек кенә үсмәсен, ул – табигать бизәге.

“Салагыш авылындагы берничә гаиләнең йорт-җире су астында калган. Чөнки җир убылып, бу урынны су баскан. Якынча 1978-1979 нчы еллар иде ул. Нәкъ шундый убылган җирләр, воронкалар ди инде аны халкыбыз, Уразай авылы кырларында да бар. Аларның саны унөчкә җитә. Аның төбендә су, ян-якларында агачлар тишелеп үскән. Берара анда балыклар да тоттылар. Кешеләр әйтүе буенча бу воронкалар кайчандыр бергә тоташырга тиеш. Тирәнлеге дә хәйран. Әгәр дә алар тоташса, белмим ни булыр?” – дип сөйли шул җирлектә агроном булып эшләүче Рифат.

Ирем бәрәңге кырында эшләгәндә бу воронкаларны күргәч тә, миңа телефоннан чылтыратты: “Хатын, монда әллә нинди чокырлар, шулар арасында бәрәңге утыртканнар. Комбайн белән борылган вакытта бераз ялгышрак борылыш ясасаң, белмим ни булыр. Безнең кырларда мондый могҗизалар юк бит ул. Бу урыннарны үз күзең белән күрергә кирәк. Гаҗәп урыннар!” Күз алдыма зур-зур чокырлар килде, бер-беренә күрше булып үскән каеннар бер мизгелгә минем алда барлыкка килгән сыман булды. Минем өчен бераз гаҗәп тә, шунда ук сәер дә. Бу могҗизаларга аптырарга да кирәкмидер, чөнки табигатьне үзебез үк бозабыз бит: төрле газлар чыгарып, пычрак сулар агызабыз. Күп җирдә эзләнү эшләре алып барыла: каядыр тишәләр, кайдадыр шартлаталар.

Ә бер төптә үскән Әгерҗе каеннары һәрвакыт шаулап үссеннәр, халкыбызны сөендереп, шул ук вакытта гаҗәпләндереп, сокландырып ишәйсеннәр!

Халидә Габидуллина,

Арча, Гөберчәк.

Бәширова (Мәһдиева) Лилия Гомәр кызы (17.08.1934 – 14.07.2017) Казан шәһәрендә Гомәр һәм Кәримә Бәшировләр гаиләсендә дөньяга килә. Балачагы Иске Татар бистәсенең Ак ком асты урамында үтә. Казанның 80 нче татар телле урта мәктәбен тәмамлый. 1952-1957 елларда КДУның биология-туфрак белеме факультетында белем ала. 1957 елда, дипломны яклаганнан соң, юллама буенча Тәкәнеш авылы (хәзерге Мамадыш районы) мәктәбенә эшләргә китә, балаларга биология укыта. 1958-1960 елларда Арча районы Казанбаш авылы мәктәбендә химия-биология укытучысы булып эшли. 1959 елда шул ук мәктәптә тарих укытучысы һәм укыту бүлеге мөдире булып эшләгән Мөхәммәт Мәһдиевкә кияүгә чыга. 1961 елда гаиләсе белән Казанга кайта, 1962-1970 елларда Казан ветеринария институтында өлкән лаборант булып эшли. 1971 елда КазХимНИИга эшкә күчә һәм анда пенсиягә чыкканчы (1989 елда) эшли. Казанда вафат була, Гөберчәк авылы зиратында ире Мөхәммәт Мәһдиев кабере белән янәшә күмелә. Балалары – Гәүһәрия Хәсәнова (1959) һәм Искәндәр Мәһдиев (1966).

Урман матур җырлый – хикәя. Әсәрдә балачак, балалар күңеле Бөек Ватан сугышы чорындагы җаваплылык һәм авыр хезмәт шартларына куеп, нечкә психологик детальләр аша чагылдырыла. Илдә сугыш бара, ә тылдагылар ничек кенә булмасын, “Барысы да фронт өчен!” дигән девиз астында эшләгән. Ун-унөч яшьлек малайлар урып-җыю вакытында кырда хезмәт иткән, әмма алареның бераз ял итәсе яки уйнап аласы да килә. Автор да язмасында шундый вакыйга турында бәян итә. Ике малай урманга китеп үзләре теләгәнчә ял итә. Шулар аркасында ындыр табагында оештырылган эш бөтен көченә бара алмый, чөнки эшләргә тиешле ике ир бала үгезләр җигеп, кырга эшкә бармый, ә урманда ял итә. Заготзернога китәчәк ашлык китми кала. Ә бу исә фронтка икмәк китми дигән сүз. Гаепләрен таныган яшьүсмерләргә бу вакыйга гомерлек сабак булып, хәтерләренә уела. Мәкаләдән сабак: эшкә алынгансың икән, аны ахырына кадәр җиткер! Бала күңеле шул чорның идеология һәм тәртибенә буйсынырга мәҗбүр. “Җәмгыятьтә кешенең бервакытта да үзе турында гына кайгыртырга, үз рәхәте турында гына уйларга хакы юк. Кеше – җәмгыять члены…”, – дип яза автор.
Чыганак: Мәһдиев М. Урман матур җырлый // Яшь ленинчы. –1974. – 6 апрель. – №28.
Габидуллина Х.

Арча районында туып үскән Республикабызның танылган, мәртәбәле галимнәре «Казан арты» музеенда кунакта булдылар. Бай эчтәлекле экскурсия тыңлаганнан соң, алар музей хезмәткәрләренә олы рәхмәтләрен җиткерде.

Фәттахов Илһам Фаил улы, 1975 елның 20 февралендә Татарстанның Арча районы Гөберчәк авылында туа. 1985-1990 елларда Сикертән тугызеллык мәктәбендә укый. 1992 елда Казан каласының Ш.Мәрҗани исемендәге 2-нче татар гимназиясен тәмамлый. 1992-1997 елларда Казан дәүләт университетында югары филологик белем алган. 1997-2001 елларда КДУ аспирантурасында укый, кандидатлык диссертациясе яклый.
1994-1995 елларда “Татарстан” дәүләт телерадиокомпаниясенең әдәби-драматик тапшырулар редакторы буларак “Тел күрке – сүз” радиотапшыруын әзерли. 1995-1997 елларда Казан шәһәренең 98-нче рус-татар гомумбелем бирү мәктәбендә балаларга туган тел һәм әдәбият укыта. 1997-1998 елларда – КДУның татар теле һәм әдәбиятын укыту методикасы кафедрасы ассистенты. 2000-2004 уку елларында Ислам динен кабул итүгә 1000 ел исемендәге Казан югары мөселман мәдрәсәсендә татар телен укыта. 2000-2005 елларда Бөтендөнья татар конгрессының башкарма комитетында әйдәүче референт һәм Татарстан җирле оешмалары белән эшләү бүлеге башлыгы булып эшли. 2005-2006 уку елыннан бирле Казан федераль университетында укыта.
Илһам Фаил улы “Әдәбият теориясе нигезләре”, “ХХ гасырның II яртысында татар публицистикасы” курслары буенча уку программалары әзерләде. “Әдәбият теориясе нигезләре” һәм “Язучы-публицист осталыгы серләре” дигән укыту кулланмалары бастырып чыгарды. “Казан утлары”, “Мәгариф”, “Фән һәм тел”, “Безнең мирас” журналларында, “Ватаным Татарстан”, “Юлдаш”, “Мәдәни җомга”газеталарында, журфакның “Тонус” альманахында, университетның йомгаклау, республика һәм халыкара фәнни-гамәли конференцияләре җыентыкларында 100ләп фәнни мәкалә бастырды. “ХХ гасырның 80-90 елларында татар повесте үсеше” дигән монография язды. Әлеге хезмәтләрдә Мөхәммәт Мәһдиевнең дә бай әдәби-публицистик иҗаты фәнни яктан тирәнтен өйрәнә. Илһам Фаил улы Гөберчәктә уза торган әдәби-музыкаль кичәләргә кайтып, әдип хакында үз фикерләре белән уртаклаша. Г.Камал исемендәге Сикертән мәктәбендә ел саен үткәрә торган “Мәһдиев укулары”нда катнашып, фәнни чыгышлар ясый.
Гаиләле, өч баласы бар.

Әдәбият:
1. Фәттахов И. Көлә белеп көлә иде (М.Мәһдиев әсәрләрендә юмор) // Мәгариф: айлык иҗтимагый-педагогик һәм фәнни-әдәби журнал. – 1999. – № 4. – Б. 22-23.
2. Фәттахов И. Туксанынчы еллар әдәбияты (Анкетага җаваплар) // Казан утлары: айлык әдәби-нәфис һәм иҗтимагый-сәяси журнал. – 1999. – № 11. – Б. 154-156.
3. Фәттахов И. Лирик повестьлар остасы (Татарстанның халык язучысы М.Мәһдиевнең тууына 70 ел) // Мәгариф: айлык иҗтимагый-педагогик һәм фәнни-әдәби журнал. – 2000. – № 12. – Б. 17-18.
4. Фәттахов И. ХХ гасырның 80-90 елларындагы татар повестеның жанрлык хасиятләре // Фән һәм тел: фәнни-мәгълүмати журнал. – 2004. – № 1 (20). – Б. 17-22.
5. Фәттахов И. Безнең авылның энциклопедиясе // Фән һәм тел: фәнни-мәгълүмати журнал. – 2005. – № 3 (26). – Б. 30-34.
6. Фәттахов И. Авыр үткән өчен сызлану // Тонус: научное и учебно-методическое издание. – 2006. – № 13. – С. 216-220 (на тат. яз.).
7. Фәттахов И. Тематик һәм сәнгати төрлелеккә омтылып // Тонус: научное и учебно-методическое издание. – 2006. – № 14. – С. 171-176 (на тат. яз.).
8. Фаттахов И. М.Магдиев – публицист (1991 – 1995 годы) // Тонус: научное и учебно-методическое издание. –2009. –№17. – С. 222-226.
9. Фаттахов И.Ф. Тематическое разнообразие публицистики Мухаммата Магдиева в 1985–1995 гг. // Информационное поле современной России: практики и эффекты: Сборник статей XIII Международной научно-практической конференции (20-22 октября 2016 г.) / под ред. Р.П. Баканова. – Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2016. – С. 71-83.
10. Фәттахов И. Мәһдиевнең публицистик осталыгы// Мәдәни җомга. – 2016. – 22январь, 29 январь, 5 февраль.
11. Фәттахов И. Гөберчәгем, Кесмәс буйларым… // Шәһри Казан. – 2014. – 28 март.
12. Фәттахов И. Мәһдиев авылы гөрләп яши // Акчарлак. – 2014. – 30 апрель.
13. Фәттахов И.Ф. Безнең авылның энциклопедиясе (М.Мәһдиевнең иҗат портретына эскизлар)// Казан университетының татар филологиясе галимнәре: классик филология һәм КФУның татар филологиясе һәм тарихы факультеты галимнәре. Төбәкара фәнни-гамәли конференция материаллары (Казан, 2011 ел, 18 март) / фән. мөх. Х.Й.Миңнегулов, төз.-мөх. Т.Ш.Гыйлаҗев. – Казан: Казан ун-ты, 2012. – Б. 66-80.
14. Фәттахов И.Ф. Мөхәммәт Мәһдиев дөньясына бер караш // “Казан утлары” журналы һәм милли мәдәният. Журналның 90 еллык юбилеена багышланган төбәкара фәнни-гамәли конференция материаллары (Казан, 2012 ел, 17 май) / төз.-мөх. Ә.М.Закирҗанов. – Казан: “Идел-Пресс”, 2012. – Б. 103-105.
15. Фаттахов И.Ф. Татар авылын яклаучы иде / Был защитником татарской деревни // VI Кулаткинские чтения: Материалы межрегиональной научно-практической конференции (р.п. Cтарая Кулатка, 22 сентября 2012 г.) / гл. ред. И.И.Зиганшин, науч. ред. и корректор И.Ф.Фаттахов, сост. Х.Куйруков,З.Мингалиев и др. Казань: КВММ им. «1000-летия принятия Ислама», 2012. 57 с. С. 51-63 (на тат. яз.).
16. Фәттахов И. М.Мәһдиевнең 1985-1995нче еллардагы публицистикасы// Современное коммуникативное пространство журналистской науки, практики, образования. Вызовы нового тысячелетия: Сборник научных статей /под ред. В.З. Гарифуллина, Е.С. Дорощук. – Казань: Казан. ун-т, 2011. – Вып. 4. – С. 193-203.

Укыту ярдәмлекләре
1. Фәттахов И.Ф.Әдәбият теориясе нигезләре: Гаммәви коммуникация бүлеге студентлары өчен уку ярдәмлеге. Төзәтелгән, икенче басма. – Казан: Казан ун-ты нәшр., 2014. – 212 б.
2. Фәттахов И.Ф. Язучы-публицист осталыгы серләре: журналистика факультеты студентлары өчен “XX гасырның II яртысында төбәк публицистикасы” махсус курсыннан уку ярдәмлеге. – Казан: К(И)ФУ нәшр., 2011. – 64 б.

«Весенняя неделя добра — эстафета добрых дел» акциясе кысаларында Гөберчәк авылында яшәүче ветераныбыз Гайфуллина Җүәйрә Галимулла кызы янында булдым. Ул үз вакытында тырыш хезмәте өчен «Колхозның уңган кызы» исеменә дә, «За трудовое отличие» медаленә дә лаек булган кеше.

Халидә Габидуллина,

М.Мәһдиев музее мөдире,

Арча, Гөберчәк.

Ленин ордены алган тегүче, көнкүреш хезмәте отличнигы, коммунистик хезмәт ударнигы, 45 ел дәвамында КБОда эшләгән хезмәт ветераны, 97 яшьлек Мәрьям апа Мөхәммәтгалиева янында булдык. Икенче фотода КБО (комбинат бытового обслуживания) тарихын барлауны башлап йөрүче Әминә Гаязовна белән.
#весенняянеделядобра
#казанарты

В рамках акции «Весенняя неделя добра — эстафета добрых дел» сотрудники музея «Казан арты» посетили Арский дом-интернат для престарелых и инвалидов.

Кичә Арча шәһәренең “Казан арты” тарих-этнография музеенда Татарстан Республикасы торак пунктларына багышланган энциклопедиянең (“Населенные пункты Республики Татарстан: иллюстрированная энциклопедия”) 1 нче томы тәкъдим ителде. ТР ФАнең Энциклопедия һәм төбәкне өйрәнү институты галимнәре тарафыннан башкарылган бу хезмәттә 14 муниципаль район (шул исәптән Арча), 7 шәһәр, 7 шәһәр тибындагы поселок һәм 1057 авыл турында язылган.