"Казан арты" музее

Музей  «Алифба»  посетила  делегация  Высшего  педагогического  колледжа  имени  Ж.Досмухамедова  управления  образования  Западно-Казахстанской  области  Республики Казахстан.

22  января  в  ГАПОУ  «Арский  педагогический  колледж  имени  Г.Тукая»  прошла  Международная  научно-практическая  конференция  «Инновации в  образовании: опыт  внедрения  дистанционных  цифровых  технологий  в  образовательный  процесс».  Гости  конференции  посетили  музей  «Алифба».

Тел   стратегиясе: старт  Арчада  бирелде!

яки   Тел  әлифбадан  башлана

Туган  телебез  булган  татар  телен  саклап  калу,  киләчәк  буыннарга  матур,  аһәңле  итеп  тапшыру  бүгенге  көннең  үзәк  мәсьәләсе.   Бөтендөнья  татар  конгрессы  шул  максатларда  бик  вакытлы  һәм  бик  кирәкле  эш  башлап  җибәрде.  Татар  телен  саклау  һәм  үстерү  стратегиясен  эшләүгә  старт  бирелде  Арчада. “Әлифба”  музее  да  бу  мөһим  эшкә  үзенең  лаеклы  өлешен  кертә  алуына  сөенәм  мин.  Тел  әнидән,  бишек  җырыннан  башланса,  белем  әлифбадан  башлана.  Нәкъ  менә  әлифбаны  үз  туган  телендә  укыган  кешеләр  телнең  булачак  сакчылары  дип  уйлыйм  мин.  “Алтыда  белгәнне  алтмышта  да  онытмас”, —  ди халык  мәкале.

Музейны  караганнан  соң  язган  тәэсирләр  дәфтәрен  ачам.  “35  ел  укытучы  булып  эшләү  дәверендә  моңа  охшаш  музей  күргәнем  юк  иде.  Биредәге  байлыкның  исәбе-хисабы  юк!  Әлифбаларны  күзәтү  барышында  күңелемдә  мең  төрле  тойгы  уянды:  туган  илем,  халкым,  милләтем  өчен  горурлану;  әти-әнием,  бабаларым,  үзем  укыган  әлифба  китапларын  күрү,  татар  язуының  үткәнен,  киләчәген  күзаллау – искиткеч! “ – дип  яза  Татар  дәүләт  гуманитар  институты  доценты  И.Х.Муяссарова.  “Киләчәктә  дә  армый-талмый  эшләгез,  сезнең  эш – милләтебезнең  йөзек  кашы  булырдай  эш,” – дип  тә  өстәп  куя.

“Музей  һәммәбезгә  дә  бик  ошады,  әйбәт  тәэсир  калдырды.  Биредә  бик  бай  рухи  мөлкәт  тупланганына  инандык.”  Бу  сүзләр  Казан  Дәүләт  педагогия  университеты  профессоры  Фәрит  Хатиповныкы.  Җәмәгать  эшлеклесе  Сәйдә  Зыялы  мондый  юллар  калдырган:  “Белем  иле”  ачкычы —   Әлифбага  музей  оештырып  нинди  зур  эш  эшләгәнсез.  Сокландым,  сөендем,  бик  рәхмәтле  булдым.”  Заманында  Арча  педагогия  училищесын  тәмамлаган  шагыйрә  Рифә  Рахман  музейның  гомере  озын,  эшләре  дәвамлы  булсын  дигән  теләген  калдырган.

Мәктәп  укучыларының  бик  күп  теләкләре  бар.  “Музейда  алган  тойгылар,  белемнәр  безгә  киләчәкатә  нык  ярдәм  итәр  дип  уйлыйбыз,” – дип  язганнар  алар.  “Музей  башкара  торган  эш  бик  югары  бәягә  лаек”, — дип  бик  зур  рәхмәтен  җиткергән  психология  фәннәре  кандидаты  Әмир  Газеев.  Арчаның  беренче  урта  мәктәбе  2  сыйныф  укучысы  Камилнең  әнисе  Гыйззәтуллина  Резедә  болай  дип  яза:  “Татар  теленең  яшәве  өчен  бу  музей  бик  кирәкле  һәм  уңай  дип  уйлыйм.  Һәм  бүген  рус  мәктәбендә  укучы  балаларның  монда  килүе  алар  өчен  бик  файдалы.”

Балалар  белән  беррәттән  ветераннар  да  музейның  еш  кунаклары.  “Мин  үзем  Арча  педагогия  училищесын  1954  елда  тәмамләдым,” – дип  яза  Фатыйхов  Рифгать  Фатыйхович. “ Әлифба”  музее  укыган  елларны,  укытучыларымны  искә  төшерде.  Бик  тә  кадерле,  тәүге  китапны  кулга  алгач,  беренче  сыйныфта  укыган  вакытымны  күз  алдымнан  кичердем”.

“Я – Россиянин”  журналының  баш  мөхәррире  Алсу  Бикбаева  һәм  “Мәдәни  җомга”  газетасы  бүлек  мөдире  Нурия  Сәйяр  шундый  язу  калдыралар:  “Сездә  гаҗәеп  дәрәҗәдә  музей  бар.  Олы  җанлы  педагоглар  эшли.  Иң  яраткан  язучыларыбыз  Гариф  Ахунов  белән  Мөхәммәт  Мәһдиевнең  дә  биредә  укуы  безнең  күңелләрдә  зур  горурлык  хисе  уята”.

Дин  әһелләре  дә  музейда  еш  булалар.  “Гаҗәеп  матур,  тарихи  истәлекләр  белән  таныштык.  Үткәннең  юылмас  алтын  җәүһәрләре  тупланган.  Олуг  шәхесләрне  күреп  чиксез  горурлану  хисләре  кичердек.  Аллаһының  рәхмәтенә  ирешеп,  ахирәттә  аның  вәгъдә  иткән  җәннәтләрендә  дә  очрашып  сөенешергә  насыйп  булсын”.

“Музейга  килүебез  безнең  өчен  бәйрәм,  чөнки  без  Арча  педучилищесын  1982  елда  тәмамлаган  студентлар”, — дип  язалар  Миннемуллина  Гөлсинә  белән  Фәйзетдинова  Венера.  “Сәләй  Гататович  һәм  Рәмзия  Гыйләҗевна  белән  кабат  очрашкан   кебек  булдык.”

Алдагы  язу  белән  танышабыз.  “Арча  ягы  татар  халкының  горурлыгы,  куанычы.  Без,  Әлмәтләр – Риза  Фәхретдиннең  якташлары.  Музеегыз  бик  ошады.  Сезгә  иҗади    уңышлар,  бәхет-сәгадәт  телибез.  Филология  фәннәре  кандидаты  Р.Шаһиев.”  Татарстанның  халык  артисты,  оста  баянчы  Рамил  Курамшинга  да  музей  ошаган.  “Шунда  мин  үзем  укыган  илленче  еллардагы  әлифбаны  күреп,  балачагым  искә  төште”, — ди  ул.

“Әлифба”  музеена  килгән  саен  мин  ниндидер  изге  урынга  килгән  кебек  сизәм  үземне.  Әйе,  безнең  Әлифбабыз —  изге  китап,  туган  телебезнең  сакчысы,  туган  телебезнең  серле  сандыгы”.  Монысы  Түбән  Кама  педагогия  училищесы  директоры  Рәфкать  әфәнденеке.  Халыкка  мәгърифәт  нуры  таратучы  музейга  мәңгелек  гомер  телиләр  “Татарстан  яшьләре”  газетасы  хезмәткәрләре  Атлас  Гафиятов  белән  Флюра  Низамова.

“Арча  көллиятендәге  “Әлифба”  музее  дөньяда  бердән-бер  булуы  белән  таң  калдыра.  Беренче  шушы  уй  килгән  кешегә  мең  рәхмәтләр  яусын!”  Бу  сүзләрне  икътисад  фәннәре  докторы,  профессор  Касыйм  Йосыпов  язган.  Шулай  ук  үзләренең  музейга  соклануын  белдергән  язучылар, шагыйрьләр  бихисап:  Можга  татарларының  милли-мәдәни  автономиясе  рәисе,  шагыйрь  Илгиз  Кадыйров,  Башкортостан  язучысы  Мирсәй  Гариф,  Кырымтатар  Милли  Мәҗелес  рәисе  Хәмзә  Али,  шагыйрь  Гаяр  Искәндәр.  “Халкыбызның  энҗе  бөртегедәй  булган  мирасын  кадерләп  җыеп,  саклап,  бик  кирәкле  хезмәт  башкаруыгыз  өчен  рәхмәт  сезгә”, — дигәннәр  алар.  Ә  менә  язучы  Гөлчәчәк  Галиева  сүзләре:  “Ниһаять,  үземнең  бик  яраткан  “Әлифба”  музеенда  кабат  булырга,  кабат  чиксез  ләззәт  алу  бәхетенә  дә  ирештем.  Мине  әдәби  тәнкыйтьче  итеп  таныган  остазым  Рәмзия  апаның  үзен  дә  күргәндәй  булдым.  Мәңгелек  йортыңда  тыныч  йокла,  остазым!  Әле  без  исән  вакытта,  Сез  һәм  Сезнең  изге  хезмәтләрегез  безнең  йөрәкләребездә  мәңге  сакланыр!”.  “Без  бик  шат!  Чөнки  без  дә  шушы  Әлифба  китабыннан  укып  кеше  була  алдык”, — дип язганнар  Самара  өлкәсеннән  Гомәр  һәм  Хәйдәр  Вәлитовлар.

Музейга  килүчеләрнең  географиясе  искиткеч  киң.  Казахстан,  Якутия,  Кырым, Ингушетия, Башкортостан, Дагестан,  Калмыкия,  Барнаул,  Төмән, Санкт-Петербург,  Мәскәүдән  кунаклар  үзебезнең  илдән  булса,  Япония,  Англия,  Тайвань,  Төркия,  Германия,  Кытай,  Франция,  Төньяк  Корея,  Италия,  Швеция,  Иран,  Куба   кебек  чит  илләрдән  дә  музеебыз  белән  таныштылар,    Америка  Кушма  Штатларыннан  да  делегация  музейны  бик  ошатты.  Татарстан,  Россия  депутатлары,  министрлар,  хәтта  президентыбыз  Рөстәм  Нургалиевич  Миннеханов  та  музейда  булдылар.

Язмамны  “Татарстан  яшьләре”  журналистлары  сүзе  белән  тәмамлыйсым  килә.  “Арчалылар  булдырган!  Шундый  кыйммәтле,  кадерле  экспонатларны  җыеп,  тиңе  булмаган  музей  ачканнар.  Кечкенә  генә  бүлмәләрдә  урнашса  да,  аңа  сыйган  истәлекләр  колачлап  бетермәслек.”

“Әлифба”  музее  татар  теленең  сагында  торучы  зур  диңгездә  бер  кечкенә  кораб  кебек.  Шундый  кораблардан  төзелә  көчле  флот.  Беренче  укыган  китабыгыз  Әлифбаны  беркайчан  да  онытмагыз.  Сезнең  балаларыгыз  һәм  оныкларыгыз  хәреф  танырга  башка  халыклар  әлифбасыннан  өйрәнә  икән,  уйланыгыз, без  кемнән  ким?  Ата-бабаларыбызның  рухы безгә  рәнҗемәсме?  Русча  белмәсә  минем  балам  ЕГЭ  бирә алмас, институтка  керә  алмас,  карьера  ясый  алмас  дип  фикер  сөргән  ата-аналарга  минем  болай  дип  җавап  бирәсем  килә.  Безнең  президентыбыз  да,  Дәүләт  Советы  рәисе  дә,  күпчелек  министрларыбыз  да,  мин  югарыда  “Тәэсирләр  дәфтәреннән”  өземтәләрен  сезнең  хозурга  җиткергән  шәхесләр  дә  татар  мәктәпләрен  тәмамлаган,  әлифба  укыган  кешеләр.

Музейга  килегез  һәм  матур  фикерләрегезне  язып  калдырыгыз.  Үзегезнең  тарихка  кереп  калуыгызны  сизми  дә  калырсыз. Еллар  үткәч  укуы  ничек  күңелле  бит.

Дамир  Таҗиев,  “Әлифба”

музее  җитәкчесе

Бүген Арча шәһәрендәге “Казан арты” тарих-этнография музеенда Россиянең халык мәгарифе отличнигы, шагыйрә Рәйсә Насретдинованың тууына 90 ел тулу уңаеннан “Сагыну җырын көйли җилләр дә…” дип исемләнгән әдәби-музыкаль кичә узды.

Аның кызы, үзе дә 42 ел дәвамында педагог булып эшләүче Наилә Галимуллина: 1954 елда әниебез шул ук урамда яшәүче Зариф исемле егеткә кияүгә чыга. Зөләйха әбигә өченче килен булып килә. Әбинең дә, ике киленнең дә ирләре сугышта һәлак булган. Ул әнине килеп итеп түгел, ә укытучы буларак кабул итә: дәресен әзерләсен, җәмгать эшендә катнашсын, укытуын калдырмасын. Зөләйхә әби: “Минем өйгә килгәч Рәйсәнең укытуы начарланды, дигән сүзне ишетмим!” – дип әйтә торган булган. Бер-бер артлы дүрт бала дөньяга килгәнбез. Әни: “Кызым, кеше белән аралашканда беркайчан да капчыкның төбен селкемә, сабыр бул!” дип сөйли торган иде. Ул гомере буе дәфтәр тикшереп, план төзеп яшәсә дә, миңа рус теле укытучысы булма, дип әйтмәде. Ә әтием: “Кызым, педагогика институтына бар, гомерең буе күңелең яшь калыр”, – диде. Мин Арча педагогика көллиятенә укытырга килгәч әнием бик шатланды. Ул үзенең кыска гына гомерен кешеләр өчен файдалы итеп уздырды һәм безне дә халыкка файдалы булырлык итеп үстерде”, – дип истәлекләре белән уртаклашты.

Очрашуга Рәйсә Насретдинованың балалары, укучылары, аның иҗатын сөючеләр килгән иде.

                                       Театр яктылыкка-нурга илтә,

                                            Кире юлга җибәрми, уңга илтә.

                                                                          Габдулла Тукай

  1985 елда Казан театр училищесын тәмамлап тугыз яшь артист Әлмәт Татар дәүләт драма театрына эшкә киләләр. Аларның өчесе – Татарстанның халык артисты Раушания Фәйзуллина, Татарстанның атказанган артистлары Фәймә Бикморатова һәм Дилбәр Әбүнәгыймова бүгенге көндә дә бу театрда иҗат итәләр.

Раушания районыбызның Симетбаш, ә Фәймә Иске Иябаш авылында туган. Алар үз авылларында башлангыч мәктәп тәмамлаганнан соң Яңа Кырлай урта мәктәбендә, Казан театр училищесында укыганнар, хәзер дә бергә эшлиләр. Фәймә Бикморатова: “Мәктәптә укыганда ук Раушаниянең хыялы артист булу иде. Минем дә шул юлдан китүемә аның йогынтысы зур булды. Сәхнәне сайлавыма үкенмим. Театрда эшли башлаганнан бирле бер-беребезгә ярдәм итешеп, киңәшеп иҗат итәбез. Безне театр училищесында Фирдәвес Әхтәмова һәм Роберт Батулла кебек күренекле шәхесләр укытты. Безнең белән бер группада Татарстанның һәм Башкортстанның халык артисты Хәния Фәрхи дә укыган иде”- дип  истәлекләрен яңарта.

Ә Татарстанның халык артисты Раушания Фәйзуллина: «Мин Фәймә белән бүгенге көндә дә бергә эшлим, якташым белән горурланып яшим. Фәймәгә спектакльләрдә нинди генә рольне тапшырсалар да, ул аларны тамашачыга җиткерү өчен бөтен көчен куя, сәхнәдә аның белән кара-каршы уйнавы бик уңайлы. Ул тамашачыны рәхәтләнеп көләргә, уйланырга мәҗбүр итә. Фәймә тормышка чыгып балалар тәрбияләгәндә театрдан аерылып торса да, яңадан сәхнәгә әйләнеп кайтты, дөрестән дә аңа театр җене кагылган. Хезмәт сөючән Фәймә бүгенге көндә берсеннән-берсе матур образлар тудыра, камиллеккә омтылучы һәм ару-талуны белмәс кеше ул»,- ди үзенең якташы  һәм хезмәттәше турында.

Фәймә Павлованың беренче уйнаган роле Борис Васильевның “Ә таңнар гүзәл тынлыкта иде” (“А зори здесь тихие”) пьесасы  буенча эшләнгән спектакльдә Лиза Бричкина була. Ә аннан соң Рөстәм Мингалимнең “Кунак кызы гел килмәс” лирик комедиясендә — Бану һәм “Шүрәлеләр үч алмый” пьеса — әкиятендә Әни Шүрәле, Туфан Миңнуллинның “Тал бөресе имәндә” спектаклендә бер юлы өч рольне — Равилә, Рамилә, Ралимә һәм “Исәнмесез”ендә — Антонина, Фоат Садриевның – “Яшьли сөйгән ярлар”ында — Римма, Илшат Йомаголовның  “Мәхәббәт кошлары”нда — Хәния, Данил Салиховның “Узып барышлый” ында – Мария Павловна һәм “Капчык” спектаклендә – Кандел, Мостай Кәримнең “Кыз урлау” комедиясендә Уңганбикә, Сергей Беловның “Булмас димә — дөнья бу!” спектаклендә – Ана, Мансур Гыйләҗевның “Туй күлмәге”ндә — Сабира, Илгиз Зәйниевнең “Сагынуларга ни чара?”сында – Сара,   Кәрим Тинчуринның  “Назлы кияү” ендә — Җиһан һәм башкалар.  “Минем иң яратып уйнаган рольләрем Заһир Исмәгыйловның “Кодача”сында — Шәмсия,  Илгиз Зәйниевнең “Туган-тумача” сында – Мәхрүзә булдылар,”- дип горурлана Фәймә Бикморатова. Якташыбызның иҗатындагы уңышлары бәяләнеп, 2014 елда аңа Татарстанның атказанган артисты исеме бирелде. Ул 2015 елда Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгының “Тантана” театр премиясенең “Иң яхшы актерлар ансамбле” номинациясендә лауреат исеменә лаек булды.

“Мин театрның ветеран артисткасы буларак якташым, коллегам, гастрольләрдә бергә  рольләр уйнап йөргән Фәймә Бикморатованың иҗаты белән кызыксынып яшим. Фәймә ханымның күңеле киң, үзе эчкерсез, ягымлы, шәфкатьле. Аның белән күзгә-күз карашып сөйләшеп-серләшеп була, дуслыкка тугры шәхес. Ул Әлмәт театрында үсте, ныгыды, хәзер театрның әйдәп баручы артисткасы, яраткан эшендә илһамланып иҗат итә”,- дип яза Әтнә районының Югары Шашы авылында туып-үскән Татарстанның атказанган артисткасы Мөнәвәрә Нигъмәтҗанова.

“Без гаиләдә ундүрт бала идек, бүгенге көндә уникебез исән -сау. Фәймә кечкенәдән артист булу турында хыялланды. Чәчләрен матур итеп үреп, бантиклар куеп безгә шигырьләр сөйләргә, җырларга яратты.   Аның хыялы тормышка ашты, туганнар белән җыелып сәхнәдә уйнаганын карарга яратабыз, бүгенге көндә күренекле артистка булуына сөенәбез. Фәймә бик туган җанлы, ул барыбызга да булышып, хәлләребезне белеп яши. Иске Иябашка кайтып ял итәргә ярата”- ди Арча шәһәрендә яшәүче апасы Фәния.

Фәймә Бикморатова  туган авылы Иске Иябаш мәдәният йортында оештырылган чараларда актив катнаша. Авылдашы, Татарстанның халык артистлары  Рәбига Сибгатуллина һәм Фәрит Хатыйповлар белән бергә очрашу кичәләрендә катнашып, үзе язган шигырьләрен укый, җырлар башкара. Ул “Казан арты” тарих-этнография музееның әдәбият һәм сәнгать бүлегендә  еш була, үзенең эшчәнлеге турында материалларны тулыландырып бара.

Фәймә ханым үзенең тормыш иптәше Марсель һәм уллары Виталий үзенең гаиләсе белән Әлмәт шәһәрендә торалар,  ә кызлары Алинә Кытайда яши һәм инглиз теле укыта. Бу бәхетле гаилә балаларының  һәм оныкларының уңышларына сөенеп, аларга ярдәм итеп  яши.

Быел, 20 гыйнварда якташыбыз, Татарстанның атказанган артисты Фәймә Бикморатова үзенең олы юбилеен билгеләп үтә. Аның бәйрәменең илебездә билгеләп үтелә торган  Театр елы, ул эшли торган Әлмәт татар дәүләт драма театрының 75 еллык юбилейлары белән бер елда булуы, Фәймә ханым өчен зур куаныч дип уйлыйбыз. Без аны гомер бәйрәме – 55 яшь тулу көне белән ихлас күңелдән тәбрик итәбез, гаиләсендә тигез тормыш, балаларының, оныкларының, туганнарының, дусларының һәм хезмәттәшләренең ихтирамын тоеп, тамашачыларны яңа рольләре белән куандырып яшәвен телибез.

                                                                                            “Казан арты” тарих-этнография музееның

                                                                                                директор урынбасары Шәфигулла Гарипов

Фотолар музей архивыннан

16  гыйнварда  Арча  педагогия  көллиятендә  Бөтендөнья  татар  конгрессының  күчмә  утырышы  булды.  Пленар  утырыш  алдыннан  кунаклар  “Әлифба”  музее  белән  таныштылар.

Мөхәммәт Мәһдиев музеена кемнәр генә килми! Алар арасында төрле һөнәр ияләре, дөньяны гизгән, күпне күргән, төрле язмыш юлы үткән кешеләр бар. Алар белән аралаша торгач, әллә нинди хис-кичерешләр аша үтәсең, үзеңне алар урынына куеп карыйсың. Ләкин аларның барысының да уртак бер яклары бар – язучының иҗатын яраталар, хөрмәт итәләр, Мөхәммәт аганың әсәрләрендәге геройлар тормышы белән кызыксыналар. Хәтта араларында элек әби-бабайлары, әти-әниләре кулланган әйберләрне җыйнаучылар да бар. Шундыйларның берсе — Өченче буын университетының “Туган якны өйрәнү” факультеты тыңлаучысыТүбән Мәтәскә авылында яшәүче  Гафиятуллина Нурзидә апа. Музейда экскурсия беткәч, ул миңа: “Сеңелем, вакытың булса, безгә килеп кит әле. Миндә сезнең музей фонды өчен яраклы әйберләр бар. Кирәклеләрен сайлап алырсың”, — диде. Икенче берсе: “Мәтәскәгә килсәгез, безгә дә кермичә китмәгез, чәй белән сыйлармын үзегезне”, — диеп өстәде. Бу ханым Нурзидә апаның бертуганы икән.

Нурзидә апа яшәгән йортны тиз таптым, чөнки аларның хуҗалыгы каршында ук зур самавардан челтерәп чишмә суы ага икән. Гафиятуллиннарның хуҗалыгы гадәти: зур йорт, нык итеп эшләнгән каралты-кура, кардан чистартылган ишегалды. Ишекне йорт хуҗасы ачты. Ул: “Нурзидә апагыз намаз укый, әйдә, өйгә керегез”, — дип улым белән мине йорт эченә дәште. Чоланга аяк атлау белән күзгә стенада эленеп торучы В.И.Ленинның портреты ташланды һәм “Күңелем Ленин белән сөйләшә…”дигән шигырь юллары хәтердән йөгереп узды. Өй эченә үттек. Күзе дә әллә ниләр күрә бит аның, тәрәз төбендә шау чәчәктә утырган гөлне күреп алдым. Бер ишектән намазлыгын күтәреп Нурзидә апа килеп чыкты һәм аның белән исәнләшкәч, түзмәдем: “ Бу вакытта шау чәчәктә утырган нинди гөл бу?” – дип сорадым. Ул исемен әллә әйтергә онытты, әллә ул әйтеп мин ишетмәдем, тиз генә бүлмәсеннән суга утыртылган гөл ботакчалары алып чыкты. “Менә күзең төшкәч, бирим әле, үстер рәхәтләнеп”, — дип, миңа берничә ботакчаны шул арада төреп тә бирде.Түргә уздык. Күзем стенадагы зур рамка эченә алынган фоторәсемнәргә төште.

-Бу сезнең нәсел шәҗәрәсеме әллә? – дип кызыксындым.

-Әйе, абыйның юбилеена әзерләгән идек. Монда белгән бөтен туганыбыз да кереп бетмәде әле. Тагы яңартасы булачак. Габделхалик бабай нәселе бу. Аларның кушаматы да үзенчәлекле – дуңгыз. Чөнки бу бабайның да, балаларының да ишләре күп. Һәрберсендә дүрт малай, дүрт кыз. Балалары күп булгач, нәселгә дуңгыз кушаматы такканнар.

-Нурзидә апа, сез миңа музей фондына яраклы әйберләр бирергә вәгъдә иткән идегез. Кергәндә үк чоландагы почмакка күзем төште. Шулармы инде сезнең тарихны саклаучы ядкарьләр? — дип сорадым.

-Әйе. Анда ниләр генә юк иде инде. Мин аларны сорап килгән кешеләргә биреп-биреп җибәрәм. Тарихыбызны саклыйлар бит алар. Минем шундый әйберләрне җыйнавымны белгәч, авылдашлар да китергәли. Әле күптән түгел генә җырчы Гөлзада Сафиуллинаның кызы Ризидә Казаннан кайтып берничә әйберне алып китте.

Мин дә үземә кирәкле, бигрәк тә М.Мәһдиев әсәрләрендә кулланылган яки шуңа кагылышлыларын сайлап алдым. “Торналар төшкән җирдә” әсәрендә язучы урман турында һәм аны карап, чистартып торучылар хакында яза. Шуңа күрә агач кисү җайланмасын сайлап алдым, пыяла куыклы керосин лампасы, каен тузыннан үреп ясалган савыт та күзне иркәләде, кызыл эчле каты галош, Казан шәһәренең төрле урыннары төшерелгән фотолар белән бизәлгән пластинка, тубал да, агач кашык та, агач материалыннан эшләнгән кечкенә сандык та, тимер бәләк тә минем якка елыштылар. Никадәр байлык! Нурзидә апага зур рәхмәтләребезне әйтеп, байлыгыбызны  машинага салдык та,  авылыбызга кайтыр юлга кузгалдык. Киләчәктә бу предметлар музейда үз урыннарын алырлар һәм яшь буынга үзләре үткән юл турында сөйләрләр. Нурзидә апа шикелле хасиятле, тарих белән кызыксынучыларыбыз булганда үткәннәребез онытылмас, тарихыбыз югалмас.

Халидә Габидуллина, М.Мәһдиев музее мөдире, Арча, Гөберчәк.

Насретдинова Рәйсә Габделхәй кызы 1929 елның 14 гыйнварында Яңа Кырлай авылының 8 балалы колхозчы гаиләсендә туа. 1943 елда Яңа Иябаш тулы булмаган урта мәктәбен, 1946 елда Арча педагогия училищесын “5” ле билгелренә генә тәмамлый. Казан Дәүләт педагогия институтының рус теле һәм әдәбияты факультетында читтән торып укуын дәвам итә.Хезмәт эшчәнлеген 1946 елда Яңа Кырлай башлангыч мәктәбендә укытучы, ә 1950 елдан Габдулла Тукай исемендәге Яңа Кырлай урта мәктәбендә рус теле һәм әдәбияты укытучысы булып эшли. Ул  1975 елдан “Россия халык мәгарифе отличнигы” исемен йөртә, 1978 елда Татарстан Республикасы укытучыларының V съезд делегаты булып катнаша, 1980 елда Рәйсә Габделхәй кызына “Укытучы-методист” исеме бирелә. Район күләмендә рус теле укытучылары арасында иң көчле укытучыларның берсе буларак, 42 ел эшләп, лаеклы ялга китә. Әмма әдәбият дөньясында ул үзенең берсеннән — берсе тирән мәгънәле шигырьләре, публицистик мәкаләләре белән танылуын дәвам итә. “Ватаным Татарстан”, “Арча хәбәрләре” газеталары, “Сөембикә” журналы Рәйсә Насретдинованың шигырьләренә, саллы-саллы мәкаләләренә һәрвакыт урын бирә. Ул актив хәбәрче, авыл китапханәсенең иң актив укучысы да, киңәшчесе дә.  Тукай рухын сүндермичә, Тукайдан илһам алып иҗат итә. Һәр елны аның туган көненә яңа шигыре туып тора. Мәсәлән: “Сукмагында Тукай эзләре”, “Тукай якташы мин”, “Ил сукмагы аңа өзелмәс”, “Тукайлы халык – үлемсез халык”, “Тукайдан илһам алып”, “Шигъриятебезнең пәйгамбәре” һәм башкалар.

Сукмагында Тукай эзләре…

    Язмыш аны кайларда йөртсә дә,

        Оныта алмаган таныш кырларын.

       Табигатьнең гүзәл бер почмагы –

Шүрәлеле Кырлай урманын.

                   Иҗаты чын илһам, рухи байлык,

                    Җан җылысы биргән Кырлай бу!

                   Гомере буе үзенә тартып торган

                 Хәтфә юрган япкан кырлар бу.

Туган якларыннан еракларга

Алып китсәләр дә пар атлар,

     Хозурланып күз алдында торган

        Рәт-рәт булып чыршы-наратлар.

                                          …Урманнарга киләм таныш сукмаклардан,

                   Гүя күрәм Тукай эзләрен,

                            Сихри көчен аның тасвирларга

                             Җитмәс кебек минем сүзләрем.

      Яшь чирәмгә ялан тәпи басып,

     Бу юллардан Апуш үткәндер.

             Күбәләкләр белән серләшкәндер,

     Иелеп чәчәкләрне үпкәндер.

                                        Моңлы кошлар өзелеп сайрагандыр,

                           Күреп яннарында ул барын.

                                      Шагыйрь генә шулай аңлый алган

                             Һәр җан иясенең моң-зарын.

           Урман сукмагыннан сүтелгәндер,

          Җыр-моңнарның серле йомгагы.

       Тукай эзле горур сихри урман,

          Басу-кырлар кайда бар тагын?..

Аның төрле темаларга язылган мәкаләләре дә зур игътибарга лаек. Мисал өчен: ”Иген иккән халык дан-шөһрәткә лаек” (“Шәһри Казан”, апрель, 2002 ел), “Яшьлек, мәхәббәт, яз җырчысы” (“Арча хәбәрләре”, март, 2003), “Тулгакның тулганган чагы” (“Мәдәни җомгы, февраль, 2001, “Мәгърифәткә юл ачкан йортыбыз (“Арча хәбәрләре, ноябрь, 2005), “Син йөрәктә һаман, сабакташ” (“Шәһри Казан”, март, 2005), “Яңгырый” моңлы азан (“Арча хәбәрләре, март, 2003), “Үзебезнеке” (“Арча хәбәрләре”, декабрь, 2005), “Көтеп алган очрашу” (“Мәдәни җомга”, сентябрь, 2005), “Ни хәлең бар, кеше туганым?” (“Сөембикә” журналы).

“Рәйсә Насретдинова рус теле һәм әдәбияты укытучысы буларак, мәктәп елларында татар балаларын Пушкин, Толстой телләре үрнәге белән тәрбияләсә, хәзер яшьләрдә үз ана телебезне бөек Тукай теле дәрәҗәсенә ирештерү өчен көчен дә, вакытын да кызганмый”, — дип яза аның турында язучы Гөлчәчәк Галиева.

Язучы Гөлчәчәк Галиеваның иҗатын яктыртып язылган мәкаләләр тупланып 2010 елда басылып чыккан “Иҗат көзгесе” китабында Рәйсә апа Насретдинованың  “Тулгак”ның тулганган чагы”, “Фикердәшләр җыелган җирдә”, “Рәхмәт игелекле эшегезгә” язмалары урын алган. Бу мәкаләләр “Мәдәни җомга” һәм “Шәһри Казан” газеталарында басылып чыккан була. Шул ук китапта Рәйсә апаның Гөлчәчәк Галиевага багышлап язылган “Туган көнең белән, Дускаем!” шигыре дә урын алган.

                                               Һәр китабың – ачы бер хакыйкать

                                     Күңелләргә сагыш, моң сибә.

                                          Өметләрен өзгән яшь җаннарга

                                    Яшәү өчен илһам, көч бирә.

                                                                   Укучының күңелен яулап алдың.

                                                          Һәр басмаңны көтеп алалар.

                                                                    Язмыш ялгышларын, ятимлекне

                                                    Күрмәсәләр иде балалар!

        Рәйсә апа Насретдинова Татарстанның халык язучысы Мөхәммәт Мәһдиев һәм аның сеңлесе Равия апа белән гомер буе дус булганнар. Ул “Арча хәбәрләре”ндә басылып чыккан “Син йөрәктә һаман” мәкаләсендә:” Равия белән Бөек Ватан сугышының авыр елларында Арча педучилищесында бергә укыдык. Ачы язмыш аркасында укуын туктатып торырга туры килде Равиягә. “Өйдә авыру әби, ялгыз әни, абыем фронтта, икебезне дә укытырга әнинең көченнән килми. “Мөхәммәт укысын ичмасам”,-дип укудан китте ул. Авырлыкларны җиңеп, максатына ииреште. Югары белем алып, гомер буе балалар укытты, яраткан хезмәтеннән аерылмады.

Язмыш, хезмәт юлларыбыз безне кабат-кабат очраштырды. Бер-беребезнең хәлен  белеп, аралашып яшәдек. Аның белән очрашу мизгелләрен һич оныта алмыйм”,- дип истәлекләрен яңарта. Рәйсә апа үзенең сабакташы Мөхәммәт Мәһдиевнең иҗатын, үлемсез әсәрләрен пропагандалауга бик күп өлеш кертә. Язучының тууына 70 ел тулу уңаеннан язылган “Син йөрәктә безнең…” шигырендә Рәйсә апа аңа булган олы хөрмәтен күрсәтә.

                                  “Кеше китә — җыры кала”,- диеп,

                                 Бәхилләшеп киттең дөньядан.

                                     Тыйнак, гадел, туры сүзле идең,

                                Кирәкмәде сиңа шөһрәт-дан.

                                Тагын килде язлар, шытып чыкты гөлләр

           Торналарың төшкән җирләрдә.

                      “Ник кайтмый соң үзе?”- дигән сыман

                Сагыну җырын көйли җилләр дә.

Рәйсә апа белән Зариф абыйның бар байлыклары: илле елдан артык тигез гомер итү, хезмәттә уңышларга ирешү һәм үзләреннән соң тәрбияле, игелекле балалар калдыру. Олы кызлары Наилә Галимуллина әнисенең һөнәрен  дәвам итеп озак еллар Арча педагогия көллиятендә рус теле һәм әдәбияты укыта, уллары Камил Казан шәһәрендә төзелеш буенча үз эшен алып бара, ә кече кызлары Ләйлә врач, Казан шәһәре хастаханәсендә бүлек җитәкчесе булып эшли. Аларның һәрберсе әти-әниләренә рәхмәтле булып, гаиләләре белән аларга охшарга тырышып балалар һәм оныклар үстерәләр.

Бу көннәрдә Рәйсә апа Насретдиновага 90 яшь тулган булыр иде. Яңа Кырлай мәктәбендә бик күп укучыларга урыс теле өйрәткән, шул ук вакытта туган телебезгә мәхәббәт тәрбияләүгә зур өлеш керткән, иҗат белән шөгыльләнергә һәм мәкаләләр язарга вакыт тапкан, үрнәк гаилә булып гомер иткән олы йөрәкле шәхес буларак без Рәйсә апа Насретдинова кебек кешеләрдән  үрнәк алып яшәргә тиеш. Алар онытылмасын иде.

                                                                                        “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                                                     директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Музеебызда 14 нче гыйнварга кадәр фотозона эшләде. Экскурсиягә килүче һәркем рәхәтләнеп фотога төште.