"Казан арты" музее

Без, “Казан арты” тарих-этнография музее хезмәткәрләре, Бөек Ватан сугышы ветераны Рәгыйб абый Халитовларда булдык. Тормыш иптәше Фәния апа белән Арчада бик уңайлы фатирда яшиләр. Очрашу вакытында Рәгыйб абыйның Бөек Ватан сугышында күргәннәрен сөйләтеп, яздырып алдык, фотога төшердек, үзләрендә саклана торган документлар белән таныштык.

1941 елда Рәгыйб абыйга 17 яшь тула, Яңа Кенәрнең  унбер егете арасында аны да армиягә алалар. Ул Иваново өлкәсе Ковров шәһәре тирәсендәге кавалерия полкына эләгә. Сталинград янындагы сугышлардан соң, көч тупларга, тулыланырга чыккан 5 нче Дон казаклары корпусына караган 87 запас полк була ул. “ Өч дивизиянең һәрберсендә атлар бар иде. Кайда пехотаның хәле авыр – шунда кавалерия керә. Фронтны өзәргә дә атлы кавалерия кулланыла иде”,- дип искә ала Рәгыйб Усман улы ул көннәрне.

Әмма фронт хәлләренең үзгәрүчән булуын кайсы гына солдат белми дә, кайсы гына солдат үз җилкәсендә татымый. Беркөнне аларны стройга тезәләр дә, җиде һәм аннан югарырак класслы белемгә ия булган солдатларның алгарак чыгып басуын сорыйлар. Аларны радистлыкка укыталар, ләкин 35 кешедән морзе алфавитын үзләштергән 13 кеше генә кала бу төркемдә, алар арасында якташыбыз да була. Шуннан соң Рәгыйб Усманов икенче Украина фронтына кергән корпус штабында хезмәт итә башлый. Корсун-Шевченко операциясендә катнаша, бу сугышлар вакытында немецларның тулы бер дивизиясе чолгап алына. Украина аша Молдавиягә таба бару, Яссы-Кишинёв операциясендә катнашу, аннан Румыниягә үтү – фронт юллары шундый була радистның.

“Тормыш елгасы тигез генә акмый шул.Фронтта исә хәлләр бик тә тиз үзгәрде Мин радиограмманы штабка илткәндә “Мессершмет”тан бомбага тоттылар, аның ярчыклары мине бик каты яралады. Күчмә госпитальдә ятарга туры килде, терелеп чыккач, тагын шул ук хезмәт.

Бу вакытта инде немецлар чигенә, безнең гаскәрләр аларны чит илләр территориясендә җиңеп бара иде. Әмма сугыш каршылыксыз гына буламы соң? Венгриянең гусар полкы да немецлар яклы булып сугыша. Әнә шул полк белән кылычка-кылыч килгәндә, мин тагын яраландым. Бу юлы инде беренчесеннән күпкә авыррак иде минем хәлем. Култык таягына таяна-таяна Мәскәү аша үтеп, Башкортстанның Раевкасына кадәр юл үтеп, Аксаковода ясалган операциядән соң палатада ятканда Җиңү көнен каршыладым. Өченче группа инвалидлык алып, култык таягы ярдәмендә туган авылым Каратайга кайтып төштем”,- дип тыйнак кына итеп сөйли фронтовик сугышта күргәннәрен.

Рәгыйб Усман улы белән әңгәмә барышында без аның үзендә саклана торган бүләкләнүләре, яраланулары турында документлар, фотоларын карадык. Будапешт шәһәре тирәсендә барган сугышларда күрсәткән батырлыгы өчен ул II дәрәҗә Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә. Якташыбыз 1945 елның гыйнвар аенда II дәрәҗә Ватан сугышы орденына кабат тәкъдим ителгән була, бу олы бүләк  аңа 1947 елда гына тапшырыла. Ул шулай ук “Германияне җиңгән өчен”, “Сугышчан хезмәтләре өчен” медальләренә лаек була, алар янына  юбилейлар уңаеннан чыгарылган, сугыш ветераннарына бирелә торганнары өстәлеп килә.

Рәгыйб абый ул елларда күргәннәрен тыныч кына сөйли алмый. Еллар үткән саен сугыш кырында ятып калган яшьтәшләрен, дусларын дулкынланып хәтерендә яңарта. Үзенең сугыштан исән кайтып мәгариф өлкәсендә, дәүләт органнарында зур эшләр башкаруын, хөкүмәтебезнең олы бүләкләренә лаек булуын горурланып искә ала.

Соңгы елларда Яңа Кенәр урта гомуми белем мәктәбендә РСФСРның атказанган укытучысы, Бөек Ватан сугышы ветераны Рәгыйб Усман улы Халитов исемендәге “Шушы яктан, шушы туфрактан без” фәнни-гамәли конференция оештырыла.Ул быел мәктәп күләмендә алтынчы, районара буларак икенче тапкыр үткәрелде. Анда ветеранның үзенең  тормыш иптәше Фәния апа белән катнашып, укучыларга сугышта күргәннәрен, тыныч тормыштагы хезмәте турында сөйли алуы һәркем өчен сокландыргыч үрнәк.

Хөрмәтле ветераныбыз Рәгыйб Усман улы 25 апрельдә үзенең 94 яшен билгеләп үтә. Без аны туган көне һәм якынлашып килүче 9 май – Җиңү көне белән чын күңелдән тәбрик итәбез, куйган хезмәтләре өчен олы рәхмәтебезне белдерәбез. Гаиләсендә тигезлек, сәламәтлек, балаларының һәм оныкларының, дусларының ихтирамын һәм игътибарын тоеп яшәүләрен телибез.

                                                                         “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                          директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

      Ленар Гобәйдуллан фотолары.

18 апреля состоялась презентация альбома «Арская центральная больница», посвященного 145 — летию со дня образования в г. Арск больницы (1872 год) и 60 — летия со дня ее реорганизации в центральную районную больницу. Инициатором создания альбома, также проведения этого мероприятия является председатель ТОС «Центральный», активист района Хамидуллина Рамзия Шариповна.

20 апрель көнне Арча районында Татарстан Республикасы Дәүләт Советы «Мәрхәмәтле — Мелосердие» хатын-кыз депутатлары берләшмәсенең «Авыл хатын-кызы — игътибар үзәгендә» темасына багышланган күчмә утырышы узды. Кунаклар безнең музеебызда да булды.

14 апреля наш музей посетили уважаемые гости Арска из Министерства сельского хозяйства РТ

13 апрель көнне музей хезмәткәрләре Яңа Кенәр урта гомуми белем мәктәбендә РСФСРның атказанган укытучысы, Бөек Ватан сугышы ветераны Рәгыйп Усман улы Халитов исемендәге II районара һәм VI мәктәпкүләм “Шушы яктан, шушы туфрактан без” фәнни-гамәли конференциясендә катнаштылар.

12 апрельдә Яңа Кырлай урта гомуми белем мәктәбендә Габдулла Тукайның иҗади мирасын өйрәнүгә багышланган VII Республикакүләм Габдулла Тукай укулары узды. Укучылар биш төркемгә, ә укытучылар өч төркемгә бүленеп үзләренең фәнни-проект эшләрен якладылар. Җиңүчеләрне бүләкләү тантанасы мәдәният йортында булды.

Казан шәһәренең үзәк китапханәсендә язучы Гөлчәчәк Галиеваның тууына 90 ел тулу уңаеннан искә алу кичәсе булды. Аны гаилә дусты, авылдашлары Фәрит Хуҗин һәм китапханә хезмәткәрләре зур тырышлык куеп оештырган. Гөлчәчәк Галиеваның тормыш юлы һәм иҗатына багышланган күргәзмәне һәркем яратып карады. Кичәдә Гөлчәчәк апа һәм Әхмәт абыйның туганнары, авылдашлары, Татарстанның халык шагыйре Равил Фәйзуллин, якташ язучыларыбыз Рәфикъ Юныс, Рифат Җамал, Вакыйф Нуриев, Татарстанның халык артистлары Шамил Әхмәтҗанов, Зөһрә Сәхәбиева, Миңгол Галиев композитор Мәсхүт Имашев, Фәнис Яруллинның хатыны Нурсия апа һәм башкалар катнашты. Алар үзләренең чыгышларында Гөлчәчәк Галиева һәм гаиләсе турында истәлекләрне яңарттылар, шигырьләр укыдылар, җырлар башкардылар.

Бергә яшәп гомер иткән киленнәре, уллары Шамилнең хатыны Марзия Галиева: “Мин бу гаиләгә килеп керүем белән бик бәхетлемен. Алар әйтеп бетергесез әйбәт кешеләр иде, без бик аңлашып гомер иттек. Беренче китабы чыккач әнием Гөлчәчәк, бу синең ярдәмең белән чыкты, мин барысына да өлгерә алмас идем, дип мине үсендерде. Кызыбыз Шамиләдә дә иҗат итү сәләте бар, бу әбисеннән килә торгандыр. Үзе медицина университетында укыса да, иҗат белән шөгыльләнергә вакыт таба. Мин әти-әниемнең киңәшләрен һәрвакыт истә тотам, алар кебек булырга тырышам”,-дип горурланып  искә алды.

Кичәдә катнашкан авылдашлары аларның туган авыллары Сеҗе белән даими элемтәдә булуларын, район мәктәпләрендә һәм китапханәләрендә төрле очрашуларда катнашуларын сагынып сөйләделәр.

Мин бу очрашуда катнашып Гөлчәчәк һәм Әхмәт Галиевларның барлык көчләрен куеп хезмәт итүләрен, үрнәк гаилә булуларын, хезмәттәшләре һәм дуслары күп булуын, аларга  булган олы ихтирамны күреп якташларым белән горурланып кайттым.

                                                                                   “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                                     директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов

Районыбызның Чиканас авылында туып-үскән Радик Мөхәммәтнең тууына 60 ел тулуга багышланган искә алу кичәсе  Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре Расих Галимзянов башкаруында  әлеге җыр белән башланып китте һәм “Арча  егетләре” халык җыр ансамбле башкаруында шушы ук җыр белән тәмамланды. Кичә барышында бик күп җырлар авторы, танылган баянчы Әһлиуллин Вагыйз “Чиканасым”, сәхнә ветераны Равил Габдрахманов “Зәңгәр чәчәк” җырларын башкардылар. Бу җырларның да сүзләрен якташыбыз Радик Мөхәммәт язган.

Район ветераннар советы рәисе Наил Габдрахманов шагыйрьнең  “Килегез сез Арча якларына”, “Көмеш ияр”, “Әгәр бергә булсак…” китапларын бастырып чыгаруга  ярдәм иткән кеше буларак, шигырьләрне туплап чыгару тарихын сөйләде, иҗатына анализ ясады. Радикның укытучысы, аның шигырьләр яза башлавына ярдәм иткән Фәрхәт Зыятов Чиканас авылының атамасы, “Көмеш ияр” поэмасының эчтәлеге белән таныштырды һәм аннан өзек укыды. Радик укыган Өчиле мәктәбе укучылары Вәлиев Рүзәл, Чукнова Илсия аның шигырьләрен укыдылар. Тарих укытучысы Халидә Вәлиева мәктәп музеенда Радик Мөхәммәтнең беренче язган шигырьләренең кулъязмалары, әнисенең хатлары, язу машинкасы һәм башка әйберләре саклануы турында сөйләде.

Энесе Рәшит, аның хатыны Рәмзия, сеңлесе Роза, аның ире Таһир, аларның оныклары Радик абыйларына  булган олы хөрмәтләрен һәм сагыну хисләрен белдерделәр. Аның үзләренә багышлап язган шигырьләрен укыдылар, истәлекләре белән уртаклаштылар, 38 яшендә араларыннан киткән абыйларына багышлап язылган шигырьләрен, шул авыр көннәрдә чыгарылган бәетләрен укыдылар. Бу урында туганнары Халидә Вафина башкаруында “Туганнарыма”җырын кичәгә катнашучылар яратып тыңладылар.

Кичә дәвамында һәркем шагыйрьнең әтисе Мәлик абыйны, әнисе Рәйсә апаны сагынып искә алдылар, Радикка ничек ярдәм итүләрен искә төшерделәр. Мәлик абыйнаң туганы Кәримә Фәйзелханова Радикның соңгы көннәренә кадәр күңелен төшермичә шигырьләр язуын, кызыклы хәлләр сөйләвен  әйтеп үтте.

“Казан арты” тарих-этнография музее директоры Радик Яруллин: “ Арча” радиосында эшләгән вакытта “Зәңгәр чәчәк” җырын көнгә берничә тапкыр сорыйлар иде. Бу җырларның, кичәбездә яңгыраган шигырьләрнең авторы  районыбыз егете булганы өчен сөенеп, горурланып утырдым. Бүгенге кичәдә укытучылар, китапханәчеләр, Арча педагогия көллиятенең булачак татар теле укытучылары катнаша. Һәркем якташыбыз Радик Мөхәммәтнең иҗатын киләчәк буыннарга җиткерү юнәлешендә эш алып барсын иде. Бу очрашуны оештыруга ярдәм иткән һәркемгә, аеруча туганнарына рәхмәтемне белдерәм “,- диде.

                                                                                       “Казан арты” тарих-этнография музее

                                                                                         директоры урынбасары Шәфигулла Гарипов.

6 апрель көнне Кәрим Тинчурин исемендәге театрда Арча якташларының очрашуы булды. Кичәгә килүчеләр  музей хезмәткәрләре оештырган “Арча ягы мәгърифәтчеләре”, “Шиһабетдин Мәрҗанинең тууына 200 ел”, “Без — Тукайлы халык”дип исемләнгән күргәзмәләрне яратып карадылар.