"Казан арты" музее

Музейда кунакта районыбызның Кышкар авылында туып үскән тел галиме, филология фәннәре докторы, профессор, Татарстан Республикасының атказанган фән эшлеклесе Рүзәл Юсупов һәм аның тормыш иптәше Диләрә ханым, якташыбыз күренекле журналист Әгъзам Файзрахманов, профессор, Татарстан Республикасының атказанган фән эшлеклесе Фираз Харисов булдылар.

11 октябрь көнне 19.00 сәгатьтә район мәдәният йортына “Мулла”  фильмын карарга рәхим итегез.

Тагын бер кат музеебызның өлкәннәрен бәйрәмнәре белән котлыйбыз! Сезгә карата безнең ихтирамыбыз һәм хөрмәтебез чиксез. Сезгә шушы дөньяның рәхәтен күреп, исән-сау яшәргә язсын!

“Казан арты” музеенда Рәсәй Рәссамнар берлеге әгъзасы Вәлиуллин Илдар Хәйдәр улының күргәзмәсе ачылды. “Мин картиналарымда бары тик дөреслекне бирергә тырышам, уйлап чыгарулар юк анда…”- ди рәссам. Бәлки шуңадыр рәссамның картиналары халыкка якын. Барлык иҗат сөючеләрне күргәзмә белән якыннанрак танышу өчен музеебызда көтеп калабыз!

“Хороший и чуткий воспитатель”, мәкалә рус телендә. М.Мәһдиев мәктәптә үткәрелүче пионер сборлары турында бәян итә. Темасы да кызыклы һәм бала өчен җаваплы – “Минем әнием”. 5 сыйныф укучысы үз әнисен ничек кабул итә, ул нинди сыйфатларга ия булуын иптәшләре алдында күрсәтергә, сөйләргә тиеш. Мәктәптә үткәрелгән сборлар укучыны төрле яклап тәрбияли. Мәкаләдә автор пионервожатыйның әти-әниләр белән ничек эшләвен, укучысының нилектән тырышып укый башлавын, башка укучыларның бер-берләренә мөнәсәбәтләрен дә күрсәтә. Язучы үзе өлкән пионервожатый булып мәктәптә эшли. Бөек Ватан сугышы һәм аннан соңгы еллардагы укучыларның, ата-аналарның укытучыларга яки вожатыйларга булган мөнәсәбәтен шушы мәкаләсе аша ачып бирә. Шул вакыт белән хәзерге вожатыйларның хезмәтен күңеле белән чагыштыра һәм башкаларга да үрнәк итеп күрсәтә.

Литература: М.Магдеев. Хороший и чуткий воспитатель // Комсомолец Татарии. – 1955. – 16февраль.

Габидуллина Х.К.

“Яшьлекне сагыну”, мәкалә. М.Мәһдиевнең иҗат портретына Фәрваз Миңнуллин тарафыннан язылган эскизлар. Әдипнең татар әдәбиятына тормышның үзеннән килгән буынның бер вәкиле икәнлеге аңлата. “Без – кырык беренче ел балалары” исемле беренче әсәре белән М.Мәһдиев үзен өлгергән язучы итеп танытты”, – дип яза автор. Әдипнең бу әсәре авыл малайларының дөньяга күзләре ачыла башлаган вакытны сурәтли, шунда ук көлкеле вакыйгалар да, моңсулык та, сагыш, сагыну хисләре дә күзәтелә, ди. “Фронтовиклар” әсәре мәктәп укучылары, укытучыларының тормышы, яшәеше, андагы шатлык-кайгылар, борчу-мәшәкатьләр белән үрелгән вакыйгалар агышына нигезләнгән. Ф.Миңнуллин әдип һәр героен билгеле бер эпизодка төреп, аларның характерын, үзенчәлекләрен, карашларын күз алдына китерерлек итеп сурәтли, аларны яраттыра белә, дип ассызыклый. Язучы өчен фронтовик – иң кадерле кеше, гадел, намуслы, горур кеше. Алар үз тормышларын , язмышларын ил язмышы белән бергә бәйләп карарга өйрәнгән шәхесләр. Димәк, алар һәркайда ышанычлы, нык булып калачакларына автор чын күңеленнән ышана. Шуңа күрә дә әсәрендә аларны төп геройлары итеп сурәтли. М.Мәһдиевнең “Кеше китә-җыры кала” әсәре – сугышка хәтле һәм сугыштан соңгы авыл тормышы, кешеләр язмышы белән үрелгән, кызыклы образлар белән баетылган иҗат җимеше. М. бу әсәрнең бөтен һәм җыйнак икәнлеген әйтә. Аның бер өлешендә авылның көчле ир-атлары фронтка китеп, тормыш йөген карт-коры, бала-чага, хатын-кыз үз җилкәсенә алуы сурәтләнә. Автор: “Образ буларак, һәр кайсы ифрат көчле эшләнгән, һәркайсы хәтердә кала”, – дип яза М.Мәһдиев тудырган геройлар турында. Әсәрдә сурәтләнгән ил кайгысы һәрберсенең уртак кайгысы булып тора, ләкин алар бернинди авырлыкларга да бирешмичә, бердәм, дус, тату булып яшиләр һәм эшлиләр, кыенлыкларны җиңә беләләр. Ф.Миңнуллин М.Мәһдиев турында: “…әдәбиятны кешегә тагы да якынайтты”, – дип нәтиҗә ясый.

Әдәбият: Ф.Миңнуллин. Яшьлекне сагыну // КУ. – 1980. – №1. – Б.130-134.

Габидуллина Х.К.

Кызылъяр авыл клубы, 1920-1925 елларда авылның бердәнбер культура һәм уку йорты – нардом (халык йорты) була. 1925 елда мулла йортын Әдһәм Сәлимуллин исемле кешенең каршысына су буена нардом итеп күчереп салалар. 1930 елның көзендә авылда күмәк хуҗалыкка берләшү хәрәкәте башлана. Шушы елларда авыл җыеннары, агитацияләр һәм аннан сонгы спектакль, концертлар, телсез кино, җәен балалар өчен мәйданчык нәкъ менә шул нардомда уза торган булган. Шунда ук аз-маз гына булса да китаплар җыйнап, аны халык үзе алып килеп, кулдан-кулга йөртеп укыганнар. Нардомны 1953 елларда Тургай дип йөртелә торган тыкырыкка, югары менгереп салалар. Бу вакытта инде әкренләп китаплар җыела, нардом клуб һәм китапханә хезмәтен үти башлый. Шушы кечкенә генә мулла йорты 1959 елга кадәр эшли, соңрак бу бинаны сүтеп, мәктәпкә мастерской итеп бирәләр.

1960 елда мәчетне икегә бүлеп, китапханәгә һәм клубка аерып куялар. Алар аерым булсалар да китапханә клубның гримм бүлмәсе дә булып тора. 1989-1990 елларда клубның эчке ягын бикләп, гримм бүлмәсен бетерәләр, клуб һәм китапханә аерым эшли башлый.

Тәүге мөдир Кави Залялиевка, китапханә һәм клуб эшен бергә алып барганга күрә, эш бик үк җиңелдән булмый. Ул бик күп кызык кичәләр оештыра, төрле пьеса, драма әсәрләрен сәхнәләштерә, үзе дә гаять матур һәм оста итеп рольләрне башкара. Берничә ел эшләгәннән соң Троицк шәһәренә китеп бара, аннан Әлмәт шәһәренә кайта һәм шундагы Драма Театрына эшкә урнышып, артист булып китә. Кави абыйны халык үз итә, яратып, сагынып искә ала. Үзе үлгәннән соң да аның исеме телдән-телгә йөри.

1952 елның январендә Кызылъяр авыл клубында Кәдрия Шәрипҗанова эшли башлый. Кәдрия апа сөйләгәннәрдән: “Ул вакытта иске генә бер йортны “Нардом” дип йөриләр иде. Мин шунда эшли башладым, шул иске клубта да бик күп масса чаралар үткәрдек. Бер бәйрәм дә лекция, докладсыз, концерт, театрсыз үтмәде. Ул вакытта авылда яшьләр бик күп һәм активлар иде. “Октябрьнең 50 еллыгына” бик зур кичәләр уздырдык. 8 март, 23 февраль, Җиңү бәйрәмнәре тантаналы итеп, “Ленинның тормышы яшьләргә үрнәк” дигән девиз белән уздырылды. Ул вакытта 7 еллык мәктәп, балалар бакчасы эшләде. Анда бик күп яшь укытучылар, тәрбиячеләр эшләде. Бәйрәмнәрне, театрларны, кичәләрне шулар белән уздыра идек. Авыл халкы белән куйган театрларыбызда күп булды. М.Фәйзинең “Яшьләр алдатмыйлар”, “Тун ачуы”, “Зифа”, Н.Исәнбәтнең “Рәйхан”, “Язылмаган законнар”, “Кайту” спектакльләрен авыл халкы бик яратып карады, алкышларга күмәләр иде. Мин эшләгән чорда яңа телевизорлар кайта башлады. Телевизорны беренче мәктәпкә алдылар, икенче – клубка. Җыелып телевизордан бирелгән спектакльләрне дә карый идек. Шулай ук авылга күчмә кино килде. Зурларга да, балаларга да куела иде. Мин клубта 15 ел эшләдем”.

Кәдрия ападан соң Зөлфия Ягъфарова, Ләлә Ахметсалихова, Рәсимә Шарипова, Тәлгать Сибгатуллин, Дәүли Бәйрамов, Әхтәм Муфазалов, ФәйрүзәАскаровалар эшләгән. Фәйрүзә Аскарованы халык бигрәктә сагынып искә ала. Ул үзе эшләгән чорда гаилә бәйрәмнәре, урам концертлары оештырган, авыл яшьләрен җыйнап күрше авылларда концертлар куеп йөргән. Алсу Бәйрамова, Раниф Фазылҗанов, Ллилия Аскаровалар ул вакыттагы иң актив үзешчәннәр булган.

1991 елның февраль аеннан клубта Тәнзилә Фазылҗанова эшли башлый. Ул барлык календарь бәйрәмнәрне үткәрү өстенә “Кияү урлау”, “Кияүгә чыгам әле” кебек спектакльләрне сәхнәләштерде. “Арча кичләре”нә ярты авыл халкының концерт белән баруы күркәм гадәткә әйләнгән.

Клубта 1997 елда Әлфия Карамова эшли. 2005 елда бина искерү сәбәпле, 1970 елда төзелгән балалар бакчасына күчерәләр. Бу елдан клубта Айсылу Галимҗанова эшли. Ул балалар бакчасын чын клуб итәргә шактый көчен куя. 2014 елдан клубта Гөлназ Галимҗанова эшли.

Г.Галимҗанова

“Бүген дә хәрәкәттә”, мәкалә Гали Рәхимнең шәхесе, әдәбият һәм фән өлкәсендә эшчәнлеге турында. Г.Рәхимне 17 яшендә татар тарихында беренче «Җир йөзе» дигән җәгърафия (география) дәреслеген язган кеше, ди. Галимнең кайбер әсәрләренә аерым анализ ясый. Ибсенның “Гыйшык комедиясе” дигән пьесасыннан яшьләр хорын тәрҗемә итүе мәсьәләсенә килгәндә: “Ни өчен Г.Рәхим Ибсеннан шул бер җырын гына тәрҗемә иткән?” – дигән сорау куеп, аңа җавап эзли. Әмма бу сорау ачык кала. Г.Рәхимнең XIX йөз мәгърифәтчеләрен өйрәнүчеләрнең берсе икәнен, аның Октябрь революциясеннән соң әдәбият тарихы һәм халкыбыз тарихы белән дә шөгыльләнгәнен ассысыклый. Аның бу юнәлештә тикшеренү эше белән шөгыльләнүе дә безнең буынга күп мәгълүмат алу мөмкинлеге тудыра, ди М.Мәһдиев.

Чыганак: Мәһдиев М. Бүген дә хәрәкәттә // Казан утлары. – 1983. – №7. – Б.160-170.

Габидуллина Х.

“Югарыга карап фикер ит…”, мәкалә. Автор әдәби тәнкыйть мәкаләсендә 1974 ел прозасына үз фикерен җиткерә. Мәкалә авторы бу чор язучыларының әдәби әсәрләрендә Бөек Ватан сугышын, аннан соңгы торгынлык елларын, беренче бишьеллыкларны гәүдәләндерүләре турында әйтә. Илебездә ГЭСлар, тимер юллар, шахталар төзелде, шул чор тормышын, андагы кешеләр язмышын чагылдыру зарур иде, ди Бигрәк тә татар халкы тормышның күтәрелеш заманында иң авыр хезмәтләрне башкара алулары, башка милләт вәкилләре белән дустанә яшәп, гомер итүләренә дә автор басым ясый. Әсәрләрдә мәхәббәт темасы да киң яктыртыла. Автор шул чордагы кайбер язучыларның зур күләмле әсәрләр белән иҗат биографияләренә йомгак ясарга тырышуларын да тәнкыйть итә. Хикәяләрнең аз булуы, өлкән буын язучыларның үзләренә алмаш әзерләмәүләре дә күзгә ташлана, ди. Хәтта автор әдипләрнең әсәрләренә халык мәкальләрен күп кулланып, чуарлану, кирәкмәгән сүзләрне “эчен тышка әйләндереп” куюларына да канәгатьсезлеген белдерә. Андый хезмәт халыкчан булмаячагын мисаллар белән аңлатырга тырыша. Автор рус прозаикларының масштабын, ә татар әдәбиятының киләчәктәге бурычларын күрсәтүне зарур, дип саный һәм киләчәккә карап эш итәргә чакыра.

Чыганак: Мәһдиев М. Югарыга карап фикер ит…//Казан утлары. – 1975, – №9. – Б.163-173.

Габидуллина Х.